Η παρούσα ομιλία με θέμα "Το μνημείο των Απαγχονισμένων νέων στη Λιβαδειά" πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 15 Φεβρουαρίου 2025 στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου Λεβαδέων στα πλαίσια του 4ου κύκλου του Λαϊκού Πανεπιστημίου με την επωνυμία "Τροφώνια Ακαδημία" από τον ομιλητή κ. Πέτρο Σαμούχο.
Πρόλογος
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τη συντονιστική επιτροπή της Τροφώνιας Ακαδημίας για την αποδοχή της πρότασής μου να μιλήσουμε στη σημερινή μας εκδήλωση για το μνημείο των Απαγχονισμένων νέων στην πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως. Πιθανόν, όσοι παρακολουθείτε τακτικά τις εκδηλώσεις της Τροφώνιας Ακαδημίας, να αναρωτηθήκατε γιατί παρουσιάζεται ξανά το συγκεκριμένο μνημείο, όταν πριν από έναν περίπου χρόνο η κα Χονδρού μίλησε για το μνημείο κατά την εισήγησή της «Μνήμη και Δημόσια γλυπτική. Μνημεία της Κατοχής και Αντίστασης στην ευρύτερη περιοχή της Λιβαδειάς».
Ο λόγος, αν και δεν είναι προφανής από τον τίτλο, είναι τουλάχιστον για εμένα ξεκάθαρος. Προηγουμένως ακούσαμε από τον κο Βλάχο μια ενδιαφέρουσα ανάλυση των ιστορικών γεγονότων για τη δράση του Καραϊσκάκη στην ευρύτερη περιοχή και τις μάχες της Αράχωβας και του Διστόμου. Εμείς, σήμερα, θα προσεγγίσουμε το μνημείο των Απαγχονισμένων νέων με διαφορετικά ερωτήματα, όχι τόσο ιστορικά, καθώς θα εστιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο η συγκυρία, το παρόν δηλαδή, νοηματοδοτεί το μνημείο για τους πολίτες της Λιβαδειάς. Επιπλέον, στόχος μας είναι να διερευνήσουμε τον ρόλο που συντελεί το μνημείο στη συγκρότηση της συλλογικής μνήμης των κατοίκων της πόλης για την περίοδο της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης.
Για τον λόγο αυτό η εισήγησή μου θα χωριστεί σε τρία κυρίως μέρη.
Στο πρώτο μέρος, ως είδος εισαγωγής, θα επισημανθούν οι κυριότερες θέσεις που αφορούν το ρόλο των μνημείων ως φορέων της συλλογικής μνήμης μιας κοινωνίας και θα αναφερθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν την αποδοχή ή όχι ενός δημόσιου μνημείου από το ευρύ κοινό.
Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν πολύ σύντομα το ιστορικά γεγονότα, καθώς είναι ήδη γνωστά, και θα ακολουθήσει η περιγραφή του μνημείου και η ερμηνεία των συμβολισμών του.
Ολοκληρώνοντας, θα γίνει εκτενής αναφορά στις τελετουργίες που σχετίζονται με το μνημείο και θα ερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο διάφορες κοινωνικές ομάδες της πόλης προσπαθούν να οικειοποιηθούν τον μνημονικό χώρο στον οποίο αυτό βρίσκεται.
Εισαγωγή
Τα μουσεία, οι ιστορικές εκθέσεις, οι μνημονικοί τόποι, τα δημόσια μνημεία και οι τελετουργίες που πραγματοποιούνται σε αυτά αποτελούν, σύμφωνα με τους Ανδρέα Ανδρέου και Κώστα Κασβίκη, τις συνηθισμένες πρακτικές για τη διαιώνιση της συλλογικής μνήμης μιας κοινότητας[1]. Ειδικότερα τα μνημεία, που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος, έχουν, για τον Βασίλη Δαλκαβούκη και την Κατερίνα Τσέκου, έναν πολλαπλό ρόλο ως φορείς της συλλογικής μνήμης της κοινωνίας. Από τη μια αποσκοπούν στη διαμόρφωση μιας συλλογικής εθνικής ταυτότητας και από την άλλη στη νομιμοποίηση των πολιτικών επιλογών που στηρίζονται σε ένα συγκεκριμένο αφήγημα. Συχνά, σχετίζονται και με την πολιτική καθοδήγηση των πολιτιών με την προβολή ενός παραδείγματος είτε προς μίμηση είτε προς αποφυγή[2]. Επιπλέον, για τη Συραγώ Τσιάρα, λειτουργούν παρηγορητικά ως προς την απώλεια των εικονιζόμενων ή των αναγραφόμενων ατόμων και ενισχύουν την αντίληψη για τον ηρωικό και ένδοξο θάνατο, ο οποίος είναι αποδεκτός στα πλαίσια του εθνικού αφηγήματος.[3]
Ο Αντώνης Λιάκος υποστηρίζει πως τα ιστορικά γεγονότα με την πάροδο του χρόνου αποκτούν νόημα όταν περνούν από την οικειότητα στην αποξένωση και στην επανοικείωση. Τα δημόσια μνημεία θέτουν το ιστορικό γεγονός σε ένα νέο αντιληπτικό πλαίσιο, όπου το ανοίκειο γίνεται πλέον οικείο μέσα από τις εμπειρίες των θεατών.[4] Τα νοήματα όμως που προκύπτουν είναι ποικίλα, καθώς εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες που σχετίζονται με το κοινό, όπως τα προσωπικά βιώματα, την πολιτική ιδεολογία, την πνευματική υπόσταση και τον βαθμό της συναισθηματικής εμπλοκής με τα μνημεία.[5]
Η ύπαρξη λοιπόν ενός δημόσιου μνημείου, ανεξαρτήτως κλίμακας και υλικού κατασκευής, αποτελεί μια διαρκή υπενθύμιση στο παρόν ενός συμβάντος από το παρελθόν. Επομένως δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι τα γλυπτά τοποθετούνται σε χώρους όπου οι πολίτες έχουν άμεση και ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά. Με τον τρόπο αυτό γίνεται κατανοητός από τους θεατές ο μνημονικός ιστός που αφηγείται την ιστορική πορεία της περιοχής στην οποία βρίσκονται.[6]
Η αποδοχή όμως ενός μνημείου από την κοινότητα εξαρτάται σε ένα βαθμό από την μορφή που αυτό έχει. Το πόσο εύκολα δηλαδή μπορεί να αναγνωριστεί από το ευρύ κοινό, το οποίο έχει συνηθίσει στην αντιστοιχία μορφής και περιεχόμενου. Μια πιο μοντέρνα απεικόνιση ενός δημόσιου μνημείου ίσως προκαλέσει σύγχυση στους θεατές και να τους οδηγήσει στην απόρριψή του.[7]
Παράμετροι επίσης που επηρεάζουν την αποδοχή ενός μνημείου είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία κατασκευάζεται και το ιστορικό γεγονός ή το πρόσωπο που αναπαρίσταται.[8]
Ο πιο σημαντικός παράγοντας, σύμφωνα με τον Χάρη Εξερτζόγλου, είναι η ενσωμάτωση του μνημονικού αποτυπώματος που φέρει στο παρόν. Όσα μνημεία συντηρούν ακόμα το αρχικό τους αφήγημα δεν αμφισβητούνται από το ευρύ κοινό.[9] Καθώς όμως τα μνημεία εκφράζουν συνήθως το επίσημο κρατικό αφήγημα για το παρελθόν, συχνά πέφτουν «θύματα» βανδαλισμού από άτομα που έχουν διαφορετική άποψη για αυτό.[10] Σε αυτό συμβάλει το γεγονός ότι τα μνημεία είναι υλικά αντικείμενα παλαιότερων εποχών, όπου η ανέγερσή τους εξυπηρετούσε πολιτικές ανάγκες της περιόδου κατασκευής τους και οι οποίες μπορεί να έχουν μεταβληθεί στην πάροδο του χρόνου. Μνημεία λοιπόν στα οποία αμφισβητήθηκε το αρχικό τους νόημα είτε αγνοήθηκαν και οδηγήθηκαν στη λήθη είτε αποτέλεσαν πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα σε αντικρουόμενες κοινωνικές ομάδες.[11]
Ιστορικά γεγονότα
Έχοντας λοιπόν κατά νου αυτά, ας θυμηθούμε, λίγο σύντομα τα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με την εισήγησή μας. Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 ανακοινώθηκε από το ραδιόφωνο του BBC η άνευ όρων συνθηκολόγηση της φασιστικής Ιταλίας.[12]
Η είδηση αυτή δημιούργησε μια πρωτόγνωρη κατάσταση για τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής στην Ελλάδα, καθώς έπρεπε να επαναπροσδιορίσουν τη στάση τους απέναντι στους κατεκτημένους Έλληνες και τους μέχρι τότε Γερμανούς συμμάχους τους. Τα περιθώρια κινήσεων τους ήταν εξαιρετικά περιορισμένα. Έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα στην αντίσταση εναντίον των παλιών συμμάχων τους, την προσχώρηση στις ελληνικές αντιστασιακές ομάδες και της άνευ όρων παράδοσης στους Γερμανούς, όπως επεδίωκαν οι τελευταίοι.[13]
Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Οι Γερμανοί κινήθηκαν άμεσα και ανέλαβαν τη διοίκηση της 11ης ιταλικής Στρατιάς, που έδρευε στην Ελλάδα και ταυτόχρονα άρχισαν να πιέζουν τις κατά τόπους ιταλικές δυνάμεις να αφοπλιστούν. Η πλειοψηφία των ιταλικών στρατευμάτων ακολουθώντας τις εντολές του Ιταλού διοικητή στρατηγού Κάρλο Βεκιαρέλλι παρέδωσαν τον οπλισμό τους και αιχμαλωτίστηκαν από τους πρώην συμμάχους τους. Ελάχιστες ιταλικές μεραρχίες αντιστάθηκαν στους Γερμανούς ή προσχώρησαν σε αντιστασιακές ομάδες, κυρίως τον ΕΛΑΣ.[14]
Μέχρι τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας η Λιβαδειά και η επαρχία της τελούσαν υπό ιταλική κατοχή. Η φρουρά της πόλης αποτελούνταν από μια καλά εξοπλισμένη δύναμη 2.000 Ιταλών στρατιωτών, καθώς η πόλη αποτελούσε το εφοδιαστικό κέντρο για τις κατοχικές δυνάμεις της ευρύτερης περιοχής. Ήδη από τον Αύγουστο του 1943 είχε εγκατασταθεί στην πόλη και μια μικρή γερμανική δύναμη με επικεφαλή τον λοχαγό Hauptmam Hollman. Τον ίδιο μήνα είχε εγκατασταθεί στη Λιβαδειά και κλιμάκιο της Γκεστάπο με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Karl Paar.[15]
Ο Αριστείδης Ρούσσαρης αναφέρει πως το πρωινό της 9ης Σεπτεμβρίου 1943, μετά το άκουσμα της συνθηκολόγησης των Ιταλών, αντάρτες του ΕΛΑΣ κατέβηκαν από τον Ελικώνα και οχυρώθηκαν στα άκρα των συνοικιών της Λιβαδειάς που εφάπτονταν με το βουνό. Παράλληλα πλήθος κατοίκων λεηλάτησε τις ιταλικές αποθήκες και μετέφερε προς τους αντάρτες τρόφιμα, στρατιωτικό και φαρμακευτικό υλικό, ενώ μια ομάδα Ιταλών στρατιωτών αυτομόλησε και ενσωματώθηκε μαζί τους.[16]
Ο διοικητής της γερμανικής φρουράς, λοχαγός Hollman απαίτησε και πέτυχε από τους Ιταλούς να παραδοθούν και να αφοπλιστούν. Στη συνέχεια οι Γερμανοί προσπάθησαν να εμποδίσουν τη λεηλασία και τη μεταφορά του ιταλικού στρατιωτικού εξοπλισμού προς τους αντάρτες. Η πόλη αποκλείστηκε και γερμανικές περίπολοι άρχισαν τις έρευνες στις γειτονιές που βρίσκονταν στις υπώρειες του Ελικώνα. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας μια μικρή γερμανική περίπολος δέχτηκε πυρά από ενόπλους στην περιοχή του Ζαγαρά, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας Γερμανός στρατιώτης, τον οποίο οι κάτοικοι έκρυψαν σε ένα χαντάκι για να αποφύγουν τυχόν αντίποινα.[17]
Το πρωινό της 10ης Σεπτεμβρίου 1943 ο Hollman διέταξε μια περίπολο να κατευθυνθεί προς τη συνοικία του Ζαγαρά και να εκτελέσει τους 5 πρώτους άνδρες που θα συλλάβει ως αντίποινα για τον φόνο του Γερμανού στρατιώτη.[18] Τα χαράματα της 11ης Σεπτεμβρίου 1943 οι Γερμανοί άρχισαν να καλούν με τηλεβόες τους άνδρες της πόλης από 15 έως 70 χρόνων να παρουσιαστούν στην πλατεία Μητροπόλεως. Αφού συνέλαβαν και φυλάκισαν 1500 περίπου άτομα, άρχισαν τις έρευνες στα σπίτια για να εντοπίσουν όσους κρύβονταν. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας εντοπίστηκε το πτώμα του δολοφονημένου στρατιώτη. Η αντίδρασή τους ήταν άμεση. Απαγόρευσαν την κυκλοφορία των πολιτών, πυρπόλησαν τη συνοικία του Ζαγαρά και επέλεξαν δέκα νέους που κατοικούσαν ή κατάγονταν από τον Ζαγαρά για απαγχονισμό. Αφού τους ανέβασαν σε ένα φορτηγό, τους οδήγησαν στην κεντρική πλατεία της πόλης, όπου έστησαν κρεμάλες και τους απαγχόνισαν.[19]
Την επόμενη ημέρα το πρωί οι Γερμανοί υποχρέωσαν όλους τους κατοίκους της πόλης να συγκεντρωθούν στην πλατεία, ώστε να δουν το αποτρόπαιο γεγονός και να παραδειγματιστούν. Την ίδια εντολή έδωσαν και στους Ιταλούς αξιωματικούς και στρατιώτες που είχαν αιχμαλωτίσει τις προηγούμενες ημέρες. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ο Γερμανός διοικητής διέταξε τον Δήμαρχο της πόλης, Λάμπρο Μπαρμπάτση να παραλάβει τους νεκρούς και να τους αποδώσει στους οικείους τους, ώστε να κηδευτούν. Απαίτησε από τον Μπαρμπάτση, όταν κατεβάσει από τις αγχόνες τους νεκρούς, να του παραδώσει τους 10 βρόγχους και να φροντίσει να κηδευτούν μέχρι το απόγευμα. Ο Hollman απείλησε τον Δήμαρχο ότι αν δεν εκτελούνταν κατά γράμμα οι εντολές του, θα τον εκτελούσε και θα βομβάρδιζε τη Λιβαδειά. Μέσα σε κλίμα οδύνης και τρομοκρατίας οι οικογένειες των απαγχονισμένων παρέλαβαν τις σωρούς και έσπευσαν στα κοιμητήρια της πόλης για να τους κηδέψουν.[20]
Τις επόμενες ημέρες απελευθερώθηκαν όλοι οι συλληφθέντες, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοι της Λιβαδειάς εγκατέλειψαν την πόλη καταφεύγοντας στα γύρω βουνά, φοβούμενοι για τη ζωή τους. [21]
Περιγραφή του μνημείου
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο Δήμος Λεβαδέων ανέθεσε στον γλύπτη Κωνσταντίνο Καζάκο την κατασκευή ενός ορειχάλκινου μνημείου προς τιμήν των 10 νέων που απαγχονίστηκαν από τους Γερμανούς το 1943.[22] Το μνημείο τοποθετήθηκε στην πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως, την κεντρική πλατεία της Λιβαδειάς όπου αντικατέστησε ένα μικρότερο, μαρμάρινο ηρώο που προϋπήρχε.[23]
Ο Καζάκος πρότεινε το μνημείο να αποτελείται από ένα σύμπλεγμα αγαλμάτων που να αναπαριστούν μια μάνα με τον νεκρό της γιο. Τα αγάλματα είναι τοποθετημένα στην δεξιά πλευρά ενός μαρμάρινου βάθρου. Στην μπροστινή πλευρά του βάθρου έχει τοποθετηθεί μια αναμνηστική ορειχάλκινη πλάκα. Σε αυτήν, όπως και στο μαρμάρινο ηρώο που υπήρχε, μνημονεύονται κατά αλφαβητική σειρά τα ονόματα των απαγχονισμένων ανδρών και το γεγονός της εκτέλεσης τους στις 11 Σεπτέμβρη 1943 από τους Γερμανούς.
Ο γλύπτης θέλησε να δώσει στο μνημείο την προοπτική του βάθους. Για να το πετύχει τοποθέτησε τα στοιχεία του συμπλέγματος σε τρία διαφορετικά επίπεδα, καθώς ο διαθέσιμος χώρος του βάθρου ήταν εξαιρετικά περιορισμένος.
Στο πρώτο επίπεδο αντικρίζουμε το άγαλμα του νεκρού γιου, που απεικονίζεται ως ένας νεαρός άνδρας 20-25 ετών. Βρίσκεται ξαπλωμένος μπροστά από το άγαλμα που αναπαριστά τη μητέρα του. Από τη μέση και πάνω είναι ανασηκωμένος και ακουμπά με την πλάτη του στα πόδια της. Τα λυγισμένα του πόδια εκτείνονται κατά μήκος του βάθρου και καταλαμβάνουν την αριστερή του πλευρά. Το κεφάλι του γέρνει ανέκφραστο και ακουμπά στον αριστερό του ώμο, ενώ τα μάτια του είναι κλειστά, υποδηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο τον θάνατο.
Στο δεύτερο επίπεδο κυριαρχεί το άγαλμα της μάνας που βρίσκεται πίσω από το άγαλμα του νεαρού άνδρα. Αναπαρίσταται καθήμενη σε ένα σκαμνάκι με ρούχα της εποχής και μαντίλι στα μαλλιά. Είναι σκυμμένη πάνω από τον γιο, καθώς εκείνος βρίσκεται ξαπλωμένος στα πόδια της. Το δεξί της χέρι ακουμπά τον δεξιό του ώμο, ενώ με το αριστερό της κρατάει στοργικά το κεφάλι του. Στο πρόσωπό της απεικονίζεται με έκδηλο τρόπο ο πόνος για την απώλεια του παιδιού της.
Στο τρίτο και τελευταίο επίπεδο, που βρίσκεται στα αριστερά του μνημείου και πίσω από τα δύο αγάλματα, υψώνεται μια κατασκευή από 3 κάθετες και 4 οριζόντιες σωλήνες. Με αυτόν τον τρόπο σχηματίζονται ορθογώνια παραλληλόγραμμα ανοίγματα που θυμίζουν κάγκελα φυλακής. Σε ορισμένα από αυτά έχουν τοποθετηθεί τρία ανάγλυφα πινακίδια με αναπαραστάσεις από γεγονότα της περιόδου 1940-1944. Συγκεκριμένα στην πρώτη σειρά των ανοιγμάτων βρίσκεται ένα οριζόντιο, ημιτελές πινακίδιο στο οποίο αναπαρίστανται Έλληνες στρατιώτες να επιτίθενται στη διάρκεια της ιταλικής εισβολής. Στη μεσαία σειρά υπάρχει ένα εικονίδιο που απεικονίζει απαγχονισμένους άνδρες την περίοδο της Κατοχής, ενώ στην τελευταία σειρά έχει τοποθετηθεί ένα πινακίδιο στο οποίο αναπαρίσταται ένας ένοπλος αντάρτης.
Το μνημείο τοποθετήθηκε στη σημερινή του θέση το 2009, όταν ολοκληρώθηκε η ανάπλαση της κεντρικής πλατείας της πόλης.[24] Το μαρμάρινο βάθρο εδράζεται πλέον σε μια μικρή εξέδρα, η οποία είναι επενδυμένη εξωτερικά με τον ίδιο τύπο μαρμάρου που υπάρχει στην πλατεία. Με αυτόν τον τρόπο το μνημείο φτάνει σε τελικό ύψος περίπου τα 3,5 μέτρα και κάνει αισθητή την παρουσία του στον χώρο.
Ο θεατής, αντικρίζοντάς το, αντιλαμβάνεται άμεσα το γεγονός στο οποίο αναφέρεται. Το μνημείο φέρει ξεκάθαρους συμβολισμούς και είναι έντονα αυτοαναφορικό, καθώς παρουσιάζει με σαφή τρόπο το ιστορικό γεγονός που μνημονεύει.[25] Η ενημερωτική πινακίδα και η εικόνα της μάνας με τον νεκρό γιο είναι τα πρώτα στοιχεία που εισάγουν τον θεατή στο ιστορικό γεγονός που απεικονίζεται. Τα κάγκελα, που βρίσκονται πίσω από τα αγάλματα, συμβολίζουν τη φυλακή στην οποία είχαν οδηγηθεί οι άνδρες πριν την από την εκτέλεση τους. Τα εικονίδια μνημονεύουν τον αγώνα των Ελλήνων κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, τα δεινά της Κατοχής και την αντίσταση στους κατακτητές. Το μήνυμα της αντίστασης γίνεται εύκολα αντιληπτό, καθώς τα εικονίδια παραπέμπουν σε γνωστές φωτογραφίες της περιόδου 1940-1944.[26]Εκδηλώσεις στο χώρο του μνημείου
Οι πρώτες δημόσιες εκδηλώσεις προς τιμήν των απαγχονισμένων ανδρών εντοπίζονται στο 1996, όταν υλοποιήθηκαν με τη συνεργασία του Δήμου Λεβαδέων, του Παραρτήματος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και των συγγενών των θυμάτων.[27] Δυστυχώς δεν είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε το ακριβές πλαίσιο των τελετουργιών που πραγματοποιούνταν στο χώρο. Το μόνο που μπορούμε να αναφέρουμε είναι ότι περιλάμβαναν την εκφώνηση ενός επετειακού λόγου από κάποιον επίσημο, συνήθως τον Δήμαρχο Λεβαδεών.[28]
Μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2014 οι τελετές μνήμης συστηματοποιούνται από τη νέα τότε Δημοτική Αρχή και προβάλλονται εκτενώς στην τοπική κοινωνία από τον Δήμο Λεβαδέων.[29] Παράλληλα καλύπτονται με ειδησεογραφικές αναφορές από τοπικές εφημερίδες και ιστοσελίδες, ραδιοφωνικούς σταθμούς και τηλεοπτικά κανάλια που εκπέμπουν στα όρια της Περιφέρειας της Στερεάς Ελλάδας.
Οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου στην κεντρική πλατεία της πόλης, στον χώρο που υπάρχει μπροστά από το μνημείο. Σε αυτές παρευρίσκονται εκπρόσωποι των θεσμών και των φορέων της Λιβαδειάς, αντιπροσωπείες μαθητών και μαθητριών των σχολείων της πόλης, η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Δήμου Λεβαδέων, πολίτες και συγγενείς των θυμάτων.[30] Συνήθως οι τελετουργίες περιλαμβάνουν μια επιμνημόσυνη δέηση, την εκφώνηση ενός επετειακού λόγου, την κατάθεση στεφάνων, το προσκλητήριο των νεκρών, την τήρηση ενός λεπτού σιγής και ολοκληρώνονται με τον Εθνικό Ύμνο.[31] Περιστασιακά ο Δήμος Λεβαδέων εντάσσει στις εκδηλώσεις τιμής των θυμάτων και κάποιες άλλες εκδηλώσεις, όπως το 2017 όταν στο συνεδριακό κέντρο της πόλης παρουσιάστηκαν τα ιστορικά γεγονότα της εποχής σε συνεργασία με το Σύλλογο Γυναικών Ζαγαρά.[32]
Το 2014, πριν από ακόμα ο Δήμος Λεβαδέων οριστικοποιήσει το τυπικό για τις τελετουργίες στο μνημείο, ο Μορφωτικός Σύλλογος Λιβαδειάς αποφάσισε να τελεί μια ετήσια εκδήλωση προς τιμήν των θυμάτων. Συγκεκριμένα σε διαφορετική ημερομηνία, από τον Δήμο Λεβαδέων, πραγματοποιεί στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου στον Ζαγαρά μια επιμνημόσυνη δέηση και στο τέλος ο εκάστοτε πρόεδρος του Συλλόγου εκφωνεί έναν λόγο για τα γεγονότα της εποχής[33].
Ενώ δυο φορείς της πόλης διοργανώνουν τελετουργίες σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους για το γεγονός, η Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας αγνοεί το μνημείο κατά τους επίσημους εορτασμούς της επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940. Συγκεκριμένα, με το πρόγραμμα εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου καλεί τα σχολεία της Λιβαδειάς να καταθέσουν στεφάνια σε προτομές αγωνιστών του 1821 και στο Ηρώο του Αγνώστου Στρατιώτη. Η πλατεία Εθνικής Αντίστασης, όπου υπάρχει και το μνημείο, ορίζεται ως το μέρος συγκέντρωσης των μαθητών για την καθιερωμένη παρέλαση.[34]
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο για τη νοηματοδότηση του μνημείου αποτελεί το γεγονός ότι η κεντρική πλατεία και το μνημείο αποτέλεσαν στις 26 Απριλίου 2012 το πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα σε οπαδούς της Χρυσής Αυγής και μελών της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Σύμφωνα με συνδικαλιστικούς συλλόγους και τοπικές οργανώσεις πολιτικών κομμάτων οι οπαδοί της Χρυσής Αυγής χαιρέτισαν ναζιστικά στο μνημείο των Απαγχονισμένων νέων.[35] Αντίθετα, η Χρυσή Αυγή με ανυπόγραφο άρθρο στην εφημερίδα της υποστήριξε ότι τα μέλη της δέχτηκαν αναίτια επίθεση από άτομα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, ενώ μοίραζαν προεκλογικό υλικό στη Λιβαδειά.[36] Σε τοπικό ειδησεογραφικό ιστολόγιο όμως αναφέρεται ότι το σύνθημα «αίμα, τιμή, Χρυσή Αυγή» που ακούστηκε στον χώρο ήταν η αιτία της σύγκρουσης.[37]
Το συγκεκριμένο περιστατικό έδωσε το έναυσμα, ώστε οργανώσεις του ΚΚΕ και συνδικαλιστικοί φορείς της πόλης να καλούν τους πολίτες σε εκδηλώσεις στον χώρο του μνημείου. Η αρχή έγινε στις 28 Οκτωβρίου 2012 όταν το ΠΑΜΕ κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο για την επέτειο και έπειτα έκανε πορεία στην πόλη.[38] Έκτοτε έχει καθιερωθεί να τιμάται η εργατική Πρωτομαγιά στην πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως και παράλληλα είθισται να είναι ο χώρος όπου οι κάτοικοι της Λιβαδειάς συγκεντρώνονται για να πάρουν μέρος σε συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες[39]. Το 2020, εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού και των περιοριστικών μέτρων, πραγματοποιήθηκαν συμβολικές καταθέσεις στεφάνων από την Τοπική Οργάνωση του ΚΚΕ και του Παραρτήματος Λιβαδειάς της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ώστε να τιμηθούν οι επέτειοι της αντιφασιστικής νίκης των λαών (9 Μαΐου), της ίδρυσης του ΕΑΜ (27 Σεπτεμβρίου) και της Εθνικής Αντίστασης (25 Νοεμβρίου).[40]
Επίλογος
Η ανέγερση του μνημείου των Απαγχονισμένων νέων στη Λιβαδειά εντάσσεται στα πλαίσια της αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης με τον Ν. 1285/1982 από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου.[41] Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ήταν από τα πρώτα μνημεία που κατασκευάστηκαν στην ευρύτερη περιοχή και σχετίζονταν με γεγονότα της Κατοχής, καθώς οι Δημοτικές Αρχές που ακολούθησαν προέρχονταν από το χώρο του ΠΑΣΟΚ και του Συνασπισμού αντίστοιχα.[42] Η περίοδος που συστηματοποιούνται οι τελετουργίες μνήμης ταυτίζεται με την ανάληψη του δημαρχιακού αξιώματος από την Γιώτα Πούλου, η οποία υποστηρίχθηκε πολιτικά από τον ΣΥΡΙΖΑ.[43]
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λεβαδέων στη δεκαετία του 1980 να μετονομάσει την κεντρική πλατεία της πόλης από πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Α΄ σε πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως.[44]
Τα παραπάνω γεγονότα έρχονται σε πλήρη συμφωνία με το γεγονός ότι η ανέγερση ενός μνημείου σε δημόσιο χώρο, καθώς και οι τελετουργίες που σχετίζονται με αυτό, πραγματοποιούνται από ένα θεσμό ή φορέα, που έχει τη δυνατότητα να το κάνει. Στο μνημείο απεικονίζονται ιστορικά γεγονότα τα οποία είναι αποδεκτά από την εκάστοτε εξουσία, ενώ η ερμηνεία και ο συμβολισμός τους αναπαράγονται μέσα από συγκεκριμένες τελετουργίες, οι οποίες είναι σταθερές και δίνουν την αίσθηση ότι έρχονται από το παρελθόν. Δημιουργούν την αίσθηση της συνέχειας.[45]
Από το μνημείο απουσιάζει οποιαδήποτε θρησκευτική σημείωση, αποτέλεσμα πιθανόν της ανανεωτικής πνοής που έδωσε η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ο χρόνος που κατασκευάζεται ένα μνημείο είναι βασικός παράγοντας για τη μορφή που αυτό αποκτά και στην απήχηση που έχει στην τοπική κοινωνία η αναφορά στο παρελθόν και στις τραυματικές του πτυχές.[46]
Ο χώρος του μνημείου πέφτει ορισμένες φορές θύμα βανδαλισμών από νεαρούς που συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία. Πέρα από κάποια γκράφιτι, συχνά εντοπίζονται γύρω από το μνημείο αντιφασιστικά συνθήματα εναντίον της Χρυσής Αυγής. Το μνημείο λειτουργεί σε μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας της πόλης ως χώρος αντίστασης και μνήμης και συνδέεται συνειρμικά με τη δίκη της Χρυσής Αυγής και την καταδίκη των μελών της.[47] Πρόκειται λοιπόν για ένα μνημείο που προάγει ενεργητικά τη μνήμη, μια και έχει ξεφύγει από την απλή στατική και υλική κατασκευή.[48]
Ο χώρος και το μνημείο διεκδικείται, εξαιτίας των γεγονότων της συγχρονίας, από πολιτικά κόμματα και οργανώσεις που ανήκουν στο χώρο της Αριστεράς, η οποία διαχρονικά αναδεικνύει τη συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση και παραδοσιακά εναντιώνεται σε εθνικιστικές οργανώσεις που προωθούν τη μισαλλοδοξία και τις διακρίσεις, όπως η Χρυσή Αυγή. Το παρόν, λοιπόν, είναι η αιτία που τα μνημεία γίνονται το πεδίο για την επαναδιαπραγμάτευση του παρελθόντος, μια και οι κοινωνικές ομάδες με τη διεκδίκησή τους προσπαθούν να επιβάλουν τη δική τους οπτική για το παρελθόν.[49]
Το μνημείο και οι τελετουργίες που πραγματοποιούνται στον χώρο λειτουργούν συσπειρωτικά για την κοινωνία της Λιβαδειάς, μια και μνημονεύουν ένα γεγονός που η σημασία του είναι ευρέως αποδεκτή από μεγάλη μερίδα των πολιτών της.[50] Η θυσία των δέκα νέων εγγράφεται στη συλλογική μνήμη της πόλης ως μία πράξη αντίστασης εναντίον των κατακτητών. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η εξαγγελία του πρώην Δημάρχου Λεβαδέων, κου Τσιφή για την μετονομασία της πλατείας Εθνικής Αντίστασεως σε πλατεία Ηρώων και την ανέγερση σε αυτήν ενός Ηρώου για όλα τα θύματα της περιόδου 1940-1944 δεν υλοποιήθηκε ποτέ, καθώς υποστηρίχθηκε στα πλαίσια της προεκλογικής του εκστρατείας από μια μικρή μερίδα των ψηφοφόρων του.[51]
Το μνημείο, ενώ δημιουργήθηκε για να τιμήσει τους νέους που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβρη του 1943, εντούτοις λειτουργεί στη συλλογική μνήμη των κατοίκων της Λιβαδειάς ως ένα μνημείο για την Εθνική Αντίσταση. Είναι ένα μνημείο του οποίου ο συμβολισμός μεταβλήθηκε στην πάροδο του χρόνου, εντάχθηκε στο παρόν και δημιούργησε στους πολίτες της Λιβαδειάς την αίσθηση του «συνανήκειν», καθώς οι κάτοικοι της πόλης ανεξαρτήτου ηλικίας, φύλου και κοινωνικής τάξης μοιράζονται ένα κοινό ιστορικό παρελθόν στον χώρο και στο χρόνο.[52]
Βιβλιογραφία
Αλεξάνδρου, Χ. (2008). Μεραρχία Πινερόλο. Αθήνα: Gruppo d' Arte.
Ανδρέου, Α. & Κασβίκης Κ. (2015). Θεσσαλονίκη – Bitola: Δημόσιες εκδοχές της μακεδονικής ιστορίας σε δύο αγάλματα του βασιλιά Φιλίππου Β΄, στο Α. Ανδρέου & Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (Επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας (σσ. 133-150). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Βόγλης, Π. (2008, Οκτώβριος 25). Χαράλαμπος Αλεξάνδρου: μαρτυρίες για την παράδοση των ιταλικών στρατευμάτων στον ΕΛΑΣ. Όταν οι θύτες έγιναν θύματα. Τα Νέα. Ανακτήθηκε 13 Δεκεμβρίου, 2020, από https://www.tanea.gr/2008/10/25/lifearts/by-the-book/otan-oi-thytes-eginan-thymata/
Δαλκαβούκης, Β. & Τσέκου Κ. (2015). Χτίζοντας τη δημόσια ιστορία στον χώρο: Η περίπτωση των μνημείων της Κομοτηνής, στο Α. Ανδρέου & Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (Επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας (σσ. 115-132). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Εξερτζόγλου, Χ. (2020). Η δημόσια ιστορία. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Εικοστού Πρώτου.
Κωτσαδάμ, Γ. (2018) Ματωμένα βοιωτικά χώματα. Αθήνα: Βιβλιοεπιλογή.
Λιάκος, Α. (2007). Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία;. Αθήνα: Πόλις.
Παναγιωταράς, Π. (2019). Δημόσια Ιστορία και μνήμη. Η διχασμένη μνήμη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μνημεία της αντίστασης και του εμφυλίου στην Αχαΐα και Ηλεία (Μεταπτυχιακή εργασία). Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα.
Παπανικολάου, Ε. (1993). Λιβαδειά, η όμορφη πόλη μας. Λιβαδειά: 6ο Δημοτικό Σχολείο Λιβαδειάς.
Πασχαλούδη, Ε. (2016). Η Εθνική Αντίσταση στον επετειακό χάρτη της μεταπολεμικής Ελλάδας, στο Σ. Δορδανάς & Β. Λάζου, κ.ά. (Επιμ.), Κατοχική βία 1939-1945. Η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία (σσ. 415-436). Αθήνα: Ασίνη.
Πετρόπουλος, Γ. (2001, Σεπτέμβριος 16). Σεπτέμβρης 1943, Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Ριζοσπάστης. Ανακτήθηκε 13 Δεκεμβρίου, 2020, από https://www.rizospastis.gr/story.do?id=939373
Ρούσσαρης, Α. (2008). Ο ματωμένος Σεπτέμβριος στη Λεβάδεια το 1943. Αθήνα: Δωδώνη.
Σίσκα, Κ. (2015). Μνημεία της μετα-νεωτερικότητας. Σχεδιάζοντας ταυτότητες στο δημόσιο χώρο (Ερευνητική εργασία), Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα.
Τζούκας, Β. (2010). Η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, στο Β. Βαμβακάς & Π. Παναγιωτόπουλος (Επιμ.), Η Ελλάδα στη δεκαετία του 80. Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό. Αθήνα: το Πέρασμα.
Τσιάρα, Σ. (2004). Τοπία της εθνικής μνήμης: Ιστορίες της Μακεδονίας γραμμένες σε μάρμαρο. Αθήνα: Κλειδάριθμος.
Φλάισερ, Χ. (2008). Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια
ιστορία. Αθήνα: Νεφέλη.Ηλεκτρονικές πηγές:
Απεργιακές συμβολικές συγκεντρώσεις σε Χαλκίδα, Λαμία, Λιβαδειά και Θήβα. (2020, 27 Δεκεμβρίου). Ανακτήθηκε από https://www.902.gr/eidisi/ergatiki-taxi/223283/apergiakes-symvolikes-sygkentrosei-se-halkida-lamia-kai-livadeia-foto
Δελτίο Τύπου της Τ.Ο. ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. Βοιωτίας αναφορικά με τα γεγονότα που συνέβησαν χθες στην πλατεία της Εθνικής Αντιστάσεως στη Λιβαδειά με μέλη της οργάνωσης της Χρυσής Αυγής. (2012, 28 Απριλίου). Ανακτήθηκε από https://distomo.blogspot.com/2012/04/blog-post_28.html
Δήμος Λεβαδέων, Δελτίο τύπου. (2015). Για τους 10 απαγχονισθέντες πατριώτες στην κεντρική πλατεία Λιβαδειάς. Ανακτήθηκε 2020, 20 Δεκεμβρίου, από https://www.dimoslevadeon.gr/wp-content/uploads/2015/09/deltio-11-9-15.pdf
Δήμος Λεβαδέων, Δελτίο τύπου. (2018). Πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση μνήμης και τιμής για τους απαγχονισθέντες Λιβαδείτες από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής στις 11 Σεπτεμβρίου 1943. Ανακτήθηκε 2020, 20 Δεκεμβρίου, από https://dimoslevadeon.gr/news/%cf%80%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%b9%ce%ae%ce%b8%ce%b7%ce%ba%ce%b5-%ce%bc%ce%b5-%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%84%cf%85%cf%87%ce%af%ce%b1-%ce%b7-%ce%b5%ce%ba%ce%b4%ce%ae%ce%bb/
Δήμος Λεβαδέων, Δελτίο τύπου. (2018). Το χρονικό καθαρισμού του Μνημείου Απαγχονισθέντων στην Κεντρική Πλατεία Λιβαδειάς. Ανακτήθηκε 2020, 29 Δεκεμβρίου 2020, από https://dimoslevadeon.gr/news/%CF%84%CE%BF-%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%80/
Δήμος Λεβαδέων, Δελτίο τύπου. (2019). Εκδήλωση Μνήμης και Τιμής για τους Απαγχονισθέντες Λιβαδείτες. Ανακτήθηκε 2020, 20 Δεκεμβρίου, από https://dimoslevadeon.gr/news/%ce%b5%ce%ba%ce%b4%ce%ae%ce%bb%cf%89%cf%83%ce%b7-%ce%bc%ce%bd%ce%ae%ce%bc%ce%b7%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%cf%84%ce%b9%ce%bc%ce%ae%cf%82-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%b1%cf%80%ce%b1/
Εκδήλωση για τα 79 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ. (2020, 29 Σεπτεμβρίου). Ανακτήθηκε από https://www.902.gr/eidisi/istoria/237357/ekdilosi-gia-ta-79-hronia-apo-tin-idrysi-toy-eam
Η Αυγή. (2019, 29 Νοεμβρίου). Η Εθνική Αντίσταση έσωσε την τιμή και την υπερηφάνεια της Ελλάδας. Η Αυγή. Ανακτήθηκε 2020, 29 Δεκεμβρίου από https://www.avgi.gr/arheio/332186_bardakis-i-ethniki-antistasi-esose-tin-timi-kai-tin-yperifaneia-tis-elladas?amp
ΚΚΕ: Ημέρα μνήμης και τιμής η 9η Μαΐου. Συγκέντρωση στην Πλατεία Εθνικής Αντίστασης Λιβαδειάς. (2020, 8 Μαΐου). Ανακτήθηκε από https://asopichos.gr/%CE%BA%CE%BA%CE%B5%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CE%BC%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B9%CE%BC%CE%AE%CF%82-%CE%B7-9%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CE%90%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%85/
Λάμπρου, Δ. (2009). Τα δίκυκλα στην πλατεία Λιβαδειάς. Ανακτήθηκε 2020, 14 Δεκεμβρίου, από https://viotia.blogspot.com/2009/11/blog-post_4894.html
Λάμπρου, Δ. (2010). Ηρώο Πεσόντων ανεγείρει στη Λιβαδειά ο Τσιφής!. Ανακτήθηκε 2020, 28 Δεκέμβριου, από http://viotia.blogspot.com/2010/10/blog-post_28.html
Μερτζάνης, Θ. (2017). Εκδήλωση μνήμης για τους 10 απαγχονισθέντες στη Λιβαδειά. Ανακτήθηκε 2020, 21 Δεκεμβρίου, από https://tvstar.gr/voiotia-articles/90338-ekdilosi-mnimis-gia-tous-10-apagxonisthentes-sti-livadeia-video-photo
Ο Σύλλογος Δασκάλων Λιβαδειάς καταγγέλει την πρόκληση της Χρυσής Αυγής. (2012, 30 Απριλίου). Ανακτήθηκε από https://exeisminima.gr/blog/daskaloi-kataggelia-nazistes/
Ριζοσπάστης. (1996, 1 Οκτωβρίου). Εκδηλώσεις Αντιστασιακών, Ριζοσπάστης. Ανακτήθηκε 2020, 19 Δεκεμβρίου, από https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3675442&textCriteriaClause=%2B%CE%9B%CE%99%CE%92%CE%91%CE%94%CE%95%CE%99%CE%91+%2B%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A7%CE%97
Ριζοσπάστης. (2012, 30 Οκτωβρίου). 28η Οκτώβρη. Με πολύμορφες παρεμβάσεις τίμησαν την επέτειο. Ριζοσπάστης, 30/10/2012 https://www.rizospastis.gr/story.do?id=7113842&textCriteriaClause=%2B%CE%9B%CE%99%CE%92%CE%91%CE%94%CE%95%CE%99%CE%91+%2B%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A7%CE%97 (Ημερομηνία πρόσβασης 20/12/2020).
Συμπλοκή οπαδών της Χρυσής Αυγής με ομάδα αριστερών στη Λιβαδειά. (2020, 27 Απριλίου). Ανακτήθηκε http://aliartos-city.blogspot.com/2012/04/blog-post_8194.html
Τίμησαν την επέτειο του Γοργοπόταμου στη Λιβαδειά. (2020, 26 Νοεμβρίου). Ανακτήθηκε από https://asopichos.gr/%CF%84%CE%AF%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%80%CE%AD%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%80%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%85/
Χρήστου, Ν. (2019). Λιβαδειά: Πρόγραμμα εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου. Ανακτήθηκε 2020, 22 Δεκεμβρίου, από https://e-sterea.gr/index.php/topika/livadeia/24279-livadeia-programma-eortasmoy-tis-28is-oktovriou
Χρυσή Αυγή. (2012, 27 Απριλίου). Όλη η αλήθεια για το επεισόδιο στην Λειβαδιά κατά μελών της ΧΡΥΣΗΣ ΑΥΓΗΣ, Λαϊκή Εθνικιστική Ηλεκτρονική Εφημερίδα. Ανακτήθηκε 2020, 12 Δεκεμβρίου, από ttp://xryshaygh.blogspot.com/2012/04/blog-post_2398.html
https://www.nexusmedia.gr/warmuseum-photos-from-1940/
http://kokkinosfakelos.blogspot.com/2011/04/blog-post_04.html
[1] Αντρέας Ανδρέου, Κώστας Κασβίκης, «Θεσσαλονίκη – Bitola: Δημόσιες εκδοχές της μακεδονικής ιστορίας σε δύο αγάλματα του βασιλιά Φιλίππου Β΄», στο Α. Ανδρέου, Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2015, σ. 133.
[2] Βασίλης Δαλκαβούκης, Κατερίνα Τσέκου, «Χτίζοντας τη δημόσια ιστορία στον χώρο: Η περίπτωση των μνημείων της Κομοτηνής», στο Α. Ανδρέου, Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2015, σ. 117.
[3] Συραγώ Τσιάρα, Τοπία της εθνικής μνήμης: Ιστορίες της Μακεδονίας γραμμένες σε μάρμαρο, Αθήνα, Κλειδάριθμος, 2004, σ. 54.
[7] Συραγώ Τσιάρα, Τοπία της εθνικής μνήμης…, ό.π., σ. 170-174.
[8] Αντρέας Ανδρέου, Κώστας Κασβίκης, «Θεσσαλονίκη – Bitola: Δημόσιες εκδοχές …», ό.π., σ. 134
[9] Χάρης Εξερτζόγλου, Η δημόσια ιστορία…, ό.π., σ. 169
[10] Βασίλης Δαλκαβούκης, Κατερίνα Τσέκου, «Χτίζοντας τη δημόσια ιστορία …», ό.π., σ. 118-119.
[12] Γιώργος Πετρόπουλος, «Σεπτέμβρης 1943, Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας», Ριζοσπάστης, 16/09/2001, 7 μέρες μαζί, https://www.rizospastis.gr/story.do?id=939373 (Ημερομηνία πρόσβασης 13/12/2020).
[13] Πολυμέρης Βόγλης, «Χαράλαμπος Αλεξάνδρου: μαρτυρίες για την παράδοση των ιταλικών στρατευμάτων στον ΕΛΑΣ. Όταν οι θύτες έγιναν θύματα», Τα Νέα, By the Book, https://www.tanea.gr/2008/10/25/lifearts/by-the-book/otan-oi-thytes-eginan-thymata/ (Ημερομηνία πρόσβασης 13/12/2020).
[15] Αριστείδης Ρούσσαρης, Ο ματωμένος Σεπτέμβριος στη Λεβάδεια το 1943, Αθήνα, Δωδώνη, 2008, σ. 39-56.
[16] Στο ίδιο, σ. 57.
[17] Στο ίδιο, σ. 60-62.
[18] Στο ίδιο, σ. 62.
[19] Στο ίδιο, σ. 71-76.
[20] Στο ίδιο, σ. 74-83.
[21] Στο ίδιο, σ. 82-83.
[22] Αν και αναζητήθηκαν στοιχεία στα αρχεία του Δήμου Λεβαδέων και στο προσωπικό αρχείο του κου Καζάκου δεν στάθηκε δυνατόν να εντοπιστεί η ακριβής χρονολογία κατασκευής του μνημείου. Ανάλογες προσπάθειες έγιναν στα αρχεία του τοπικού τύπου και της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Λιβαδειάς χωρίς όμως αποτέλεσμα. Οι προφορικές μαρτυρίες που συλλέχθηκαν τοποθετούν την κατασκευή του στα μέσα της δεκαετίας του 1990. (Λεβέντης, προσωπική επικοινωνία, Δεκέμβριος 2, 2020) & (Καζάκος, προσωπική επικοινωνία, Δεκέμβριος 8, 2020).
[23] Από σχολική εργασία που εκδόθηκε το 1993 και αφορά την πόλη της Λιβαδειάς μαθαίνουμε ότι
στην κεντρική πλατεία «Υπάρχει ένα μνημείο πρόσφατα φτιαγμένο προς τιμήν των 10 αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, που απαγχονίστηκαν στη Λιβαδειά». Βλ. Ελένη Παπανικολάου, Λιβαδειά, η όμορφη πόλη μας, Λιβαδειά, 6ο Δημοτικό Σχολείο Λιβαδειάς, 1993, σελ. 12; Φωτογραφία του εν λόγω μαρμάρινου Ηρώου εντοπίζεται χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες στο Γεώργιος Μυτιληναίος, Φοίβη Μυτιληναίου, Γυμνάσιον Εν Λεβαδεία, Λιβαδειά, χ.ε., 2003, σελ. 83; Παράρτημα. Εικόνα 2, σ. 22; Οι προφορικές μαρτυρίες που συλλέχθηκαν κατά τη συζήτηση μετά το πέρας της εισήγησης τοποθετούν την κατασκευή του πρώτου μαρμάρινου ηρώου στο έτος 1982. Αν και χρονολογικά η εικασία αυτή μπορεί να σταθεί, θα πρέπει να διερευνηθεί για να τεκμηριωθεί.
[24] Δημήτρης Λάμπρου, «Τα δίκυκλα στην πλατεία Λιβαδειάς», Βοιωτία, 22/11/2009 https://viotia.blogspot.com/2009/11/blog-post_4894.html (Ημερομηνία πρόσβασης 14/12/2020).
[25] Κλέλια Σίσκα, «Μνημεία της μετα-νεωτερικότητας. Σχεδιάζοντας ταυτότητες στο δημόσιο χώρο», (Ερευνητική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2015), σ. 10.
[26] Τα εικονίδια είναι αναγνωρίσιμα στον θεατή μια και παραπέμπουν σε γνωστές φωτογραφίες της περιόδου 1940-1944.; Παράρτημα. Εικόνες 3-5, σ. 23-25.
[27] «Εκδηλώσεις Αντιστασιακών», Ριζοσπάστης, 1/10/1996 https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3675442&textCriteriaClause=%2B%CE%9B%CE%99%CE%92%CE%91%CE%94%CE%95%CE%99%CE%91+%2B%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A7%CE%97 (Ημερομηνία πρόσβασης 19/12/2020); Μετά το τέλος της εισήγησης και της συζήτησης που ακολούθησε οι παρευρισκόμενοι τόνισαν ότι συγκεντρώσεις και τελετουργίες μνήμης γίνονταν και πριν το 1980, ενώ μετά την ανέγερση του μαρμάρινου ηρώου πραγματοποιούνταν τελετουργίες κάθε χρόνο με πρωτοβουλία της ΠΕΑΕΑ.
[28] Αριστείδης Ρούσσαρης, Ο ματωμένος Σεπτέμβριος…, ό.π., σ. 9.
[29] «Για τους 10 απαγχονισθέντες πατριώτες στην κεντρική πλατεία Λιβαδειάς», Δελτίο τύπου Δήμου Λεβαδέων, 11/09/2015 https://www.dimoslevadeon.gr/wp-content/uploads/2015/09/deltio-11-9-15.pdf (Ημερομηνία πρόσβασης 20/12/2020).
[30] «Πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση μνήμης και τιμής για τους απαγχονισθέντες Λιβαδείτες από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής στις 11 Σεπτεμβρίου 1943», Δελτίο τύπου Δήμου Λεβαδέων, 14/09/2018 https://dimoslevadeon.gr/news/%cf%80%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%b9%ce%ae%ce%b8%ce%b7%ce%ba%ce%b5-%ce%bc%ce%b5-%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%84%cf%85%cf%87%ce%af%ce%b1-%ce%b7-%ce%b5%ce%ba%ce%b4%ce%ae%ce%bb/ (Ημερομηνία πρόσβασης 20/12/2020).
[31] «Εκδήλωση Μνήμης και Τιμής για τους Απαγχονισθέντες Λιβαδείτες», Δελτίο τύπου Δήμου Λεβαδέων , 11/09/2019 https://dimoslevadeon.gr/news/%ce%b5%ce%ba%ce%b4%ce%ae%ce%bb%cf%89%cf%83%ce%b7-%ce%bc%ce%bd%ce%ae%ce%bc%ce%b7%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%cf%84%ce%b9%ce%bc%ce%ae%cf%82-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%b1%cf%80%ce%b1/ (Ημερομηνία πρόσβασης 20/12/2020).
[32] Θανάσης Μερτζάνης, «Εκδήλωση μνήμης για τους 10 απαγχονισθέντες στη Λιβαδειά», tvStar, 14/09/2017 https://tvstar.gr/voiotia-articles/90338-ekdilosi-mnimis-gia-tous-10-apagxonisthentes-sti-livadeia-video-photo (Ημερομηνία πρόσβασης 21/12/2020).
[33] Άννα Νικολάου, «Έργα και Ημέρες». Ο Μορφωτικός Σύλλογος Λιβαδειάς πάνω από σαράντα χρόνια, Λιβαδειά, Μορφωτικός Σύλλογος Λιβαδειάς – Δήμος Λεβαδέων, 2017, σ. 113-122.
[34] Νίκος Χρήστου, «Λιβαδειά: Πρόγραμμα εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου», e-sterea.gr, 17/10/2019 https://e-sterea.gr/index.php/topika/livadeia/24279-livadeia-programma-eortasmoy-tis-28is-oktovriou (Ημερομηνία πρόσβασης 22/12/2020)
[35] «Ο Σύλλογος Δασκάλων Λιβαδειάς καταγγέλει την πρόκληση της Χρυσής Αυγής», exeisminima.gr, 30/04/2012 https://exeisminima.gr/blog/daskaloi-kataggelia-nazistes/ (Ημερομηνία πρόσβασης 23/12/2020); «Δελτίο Τύπου της Τ.Ο. ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. Βοιωτίας αναφορικά με τα γεγονότα που συνέβησαν χθες στην πλατεία της Εθνικής Αντιστάσεως στη Λιβαδειά με μέλη της οργάνωσης της Χρυσής Αυγής», distomo.blogspot.com, 28/04/2012 https://distomo.blogspot.com/2012/04/blog-post_28.html (Ημερομηνία πρόσβασης 23/12/2020).
[36] «Όλη Η Αλήθεια Για Το Επεισόδιο Στην Λειβαδιά Κατά Μελών Της ΧΡΥΣΗΣ ΑΥΓΗΣ», Λαϊκή Εθνικιστική Ηλεκτρονική Εφημερίδα, 27/04/2012 http://xryshaygh.blogspot.com/2012/04/blog-post_2398.html (Ημερομηνία πρόσβασης 23/12/2020).
[37] «Συμπλοκή οπαδών της Χρυσής Αυγής με ομάδα αριστερών στη Λιβαδειά», Βήμα Αλιάρτου, 27/04/2012 http://aliartos-city.blogspot.com/2012/04/blog-post_8194.html (Ημερομηνία πρόσβασης 23/12/2020)
[38] «28η Οκτώβρη. Με πολύμορφες παρεμβάσεις τίμησαν την επέτειο», Ριζοσπάστης, 30/10/2012 https://www.rizospastis.gr/story.do?id=7113842&textCriteriaClause=%2B%CE%9B%CE%99%CE%92%CE%91%CE%94%CE%95%CE%99%CE%91+%2B%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A7%CE%97 (Ημερομηνία πρόσβασης 20/12/2020).
[39] «Απεργιακές συμβολικές συγκεντρώσεις σε Χαλκίδα, Λαμία, Λιβαδειά και Θήβα», 902.gr, 04/05/2020 https://www.902.gr/eidisi/ergatiki-taxi/223283/apergiakes-symvolikes-sygkentrosei-se-halkida-lamia-kai-livadeia-foto (Ημερομηνία πρόσβασης 27/12/2020)
[40] «ΚΚΕ: Ημέρα μνήμης και τιμής η 9η Μαΐου. Συγκέντρωση στην Πλατεία Εθνικής Αντίστασης Λιβαδειάς», asopichos.gr, 08/05/2020 https://asopichos.gr/%CE%BA%CE%BA%CE%B5-%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CE%BC%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B9%CE%BC%CE%AE%CF%82-%CE%B7-9%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CE%90%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%85/ (Ημερομηνία πρόσβασης 28/12/2020); «Εκδήλωση για τα 79 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ», 902.gr, 29/09/2020 https://www.902.gr/eidisi/istoria/237357/ekdilosi-gia-ta-79-hronia-apo-tin-idrysi-toy-eam (Ημερομηνία πρόσβασης 28/12/2020); «Τίμησαν την επέτειο του Γοργοπόταμου στη Λιβαδειά», asopichos.gr, 26/11/2020 https://asopichos.gr/%CF%84%CE%AF%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%AD%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%80%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%85/ (Ημερομηνία πρόσβασης 28/12/2020)
[41] Βαγγέλης Τζούκας, «Η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης», στο: Βασίλης Βαμβακάς-Παναγής Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα στη δεκαετία του 80.Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό, Αθήνα, το Πέρασμα, 2010.
[42] Μόνο το εμβληματικό Μαυσωλείο για το Ολοκαύτωμα του Διστόμου προϋπήρχε καθώς ολοκληρώθηκε το 1976 και άρχισε να λειτουργεί ως μνημονικός τόπος το 1978. (Παπαϊωάννου, προσωπική επικοινωνία, Δεκέμβριος 23, 2020); Στην επαρχία Λιβαδειάς διαδραματίστηκαν διάφορα γεγονότα που σχετίζονται με μάχες ή ολοκαυτώματα την περίοδο της Κατοχής. Βλ. Γιάννης Κωτσαδάμ, Ματωμένα βοιωτικά χώματα, Αθήνα, Βιβλιοεπιλογή, 2018.
[43]«Η Εθνική Αντίσταση έσωσε την τιμή και την υπερηφάνεια της Ελλάδας», Η Αυγή, 24/11/2019 https://www.avgi.gr/arheio/332186_bardakis-i-ethniki-antistasi-esose-tin-timi-kai-tin-yperifaneia-tis-elladas?amp (Ημερομηνία πρόσβασης 29/12/2020).
[44] Δεν εντοπίστηκε η αντίστοιχη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, επομένως είναι αδύνατον να την τοποθετήσουμε χρονικά με την κατασκευή του μνημείου.
[45] Βασίλης Δαλκαβούκης, Κατερίνα Τσέκου, «Χτίζοντας τη δημόσια ιστορία στον χώρο: Η περίπτωση των μνημείων της Κομοτηνής», στο Α. Ανδρέου, Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2015, σ. 116-117
[46] Χάγκεν Φλάισερ, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια ιστορία, Αθήνα, Νεφέλη, 2008, σ. 126
[47] «Το χρονικό καθαρισμού του Μνημείου Απαγχονισθέντων στην Κεντρική Πλατεία Λιβαδειάς», Δελτίο τύπου Δήμου Λεβαδέων, 17/09/2018 https://dimoslevadeon.gr/news/%CF%84%CE%BF-%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%80/ (Ημερομηνία πρόσβασης 29/12/2020).
[48] Χάρης Εξερτζόγλου, Η δημόσια ιστορία…, ό.π., σ. 170
[49] Παναγιώτης Παναγιωταράς, «Δημόσια Ιστορία και μνήμη. Η διχασμένη μνήμη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μνημεία της αντίστασης και του εμφυλίου στην Αχαΐα και Ηλεία», (Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2019), σ. 89
[50] Ελένη Πασχαλούδη, «Η Εθνική Αντίσταση στον επετειακό χάρτη της μεταπολεμικής Ελλάδας», στο Σ. Δορδανάς, Β. Λάζου, κ.ά. (επιμ.), Κατοχική βία 1939-1945. Η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία, Ασίνη, Αθήνα, 2016, σ. 415
[51] Δημήτρης Λάμπρου, «Ηρώο Πεσόντων ανεγείρει στη Λιβαδειά ο Τσιφής!», Βοιωτία, 28/10/2010 http://viotia.blogspot.com/2010/10/blog-post_28.html (Ημερομηνία πρόσβασης 28/12/2020).
[52] Ελένη Πασχαλούδη, «Η Εθνική Αντίσταση στον επετειακό χάρτη…», ό.π., σ. 416
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου