Ολοκληρωμένη φυτοπροστασία καλλιεργειών

Στην 10η συνάντηση του Λαϊκού Πανεπιστημίου με την επωνυμία "τροφώνιος ακαδημία" στις 7 Μαρτίου 2020 η κ. Μαρία Μίχου παρουσίασε την εισήγησή της με θέμα "Ολοκληρωμένη φυτοπροστασία καλλιεργειών" στα πλαίσια της Α΄θεματικής ενότητας "Κωπαΐδα: φυσικό και ανθρωπογενές σύστημα" 

Τα είδη της γεωργίας

Τα βασικά είδη της γεωργίας είναι τα εξής:

1. Συμβατική γεωργία

Είναι η εντατική μορφή καλλιέργειας που στηρίζεται στην ευρεία χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, με στόχο τις υψηλές αποδόσεις στην παραγωγή . Θεωρείται η μέγιστη πηγή ρύπανσης τόσο του εδάφους όσο και του νερού εξαιτίας των εντατικών πρακτικών διαχείρισής τους.

2. Φυσική γεωργία

Η φυσική γεωργία υποστηρίζει την άποψη ότι : «Η φύση είναι τέλεια σε αντίθεση με την ανθρώπινη γνώση που είναι ατελής και περιορισμένη». Ο βασικός στόχος του φυσικού καλλιεργητή είναι να υπηρετεί τη φύση και να δημιουργεί γόνιμο έδαφος, ώστε να πετύχει την οικονομική αυτάρκεια. Η φυσική καλλιέργεια διαφέρει ριζικά τόσο από τη συμβατική όσο και από τη βιολογική.

3. Αειφόρος γεωργία

Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης παραγωγής ικανό :

·         Να ικανοποιεί τις διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού

·         Να βελτιώνει την ποιότητα του περιβάλλοντος

·         Να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τις μη ανανεώσιμες πηγές

·         Να διατηρεί οικονομικά την γεωργική δραστηριότητα

·         Να βελτιώνει την ποιότητα διαβίωσης του αγροτικού πληθυσμού

3.1. Βιολογική γεωργία

«Οικολογική (βιολογική) γεωργία είναι ένα σύστημα παραγωγής που βασίζεται στην αμειψισπορά των καλλιεργειών, την ανακύκλωση των φυτικών υπολειμμάτων και της ζωικής κοπριάς, τη χλωρή λίπανση, τη λογική χρήση των γεωργικών μηχανημάτων και τους βιολογικούς τρόπους αντιμετώπισης των εχθρών και παρασίτων των φυτών»

3.2. Βιοδυναμική γεωργία

Λειτουργεί με τις δυναμικές ενέργειες της φύσης και όχι μόνο με τις υλικές ανάγκες της. π.χ. η καλλιέργεια, η σπορά και η συγκομιδή συσχετίζονται άμεσα τόσο με τις φάσεις της σελήνης όσο και των άλλων αστρικών σωμάτων (αστερισμοί, πλανήτες, κ.λπ.)

Η βιοδυναμική γεωργία είναι μια φιλοσοφία με στόχο την εξυγίανση του πλανήτη Γη και του ανθρώπου. Ακολουθούνται αυστηρότεροι κανόνες από ότι στη βιολογική γεωργία στη χρήση σκευασμάτων φυτοπροστασίας και θρέψης και χρησιμοποιούνται απαραιτήτως τα βιοδυναμικά παρασκευάσματα τουλάχιστον 1 φορά το χρόνο. Επιδιώκει τη μεγαλύτερη δυνατή ανακύκλωση των οργανικών υλικών, εναρμονισμένη στη φυσική ροή μεταξύ φυτών, ζώων και εδάφους (κλειστός κύκλος).

3.3. Γεωργία ακριβείας

Η γεωργία ακριβείας περιλαμβάνει τα εξής στάδια:

·         Συλλογή δεδομένων που αφορούν το χωράφι

·         Αποθήκευση δεδομένων σε cloud

·         Ανάλυση δεδομένων και μοντελοποίηση της παραγωγής βάσει αλγορίθμων

·         Αποστολή εξειδικευμένων συμβουλών στον αγρότη

Εικόνα 1: Η ευφυής γεωργία και οι αρχές λειτουργίας της

 Τα κύρια οφέλη που προκύπτουν είναι η μείωση του κόστους παραγωγής έως 45%, η βελτίωση την ποιότητας και της ανταγωνιστικότητας των  προϊόντων, η αύξηση της απόδοσης των καλλιεργειών, η μείωση των κινδύνων που απειλούν την καλλιέργεια, η μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου, η αξιοποίηση των ανοικτών γεωργικών δεδομένων και τέλος η προστασία του καταναλωτή.

3.4.Ολοκληρωμένη γεωργία

Είναι ένας συνδυασμός μέσων παραγωγής βιολογικής γεωργίας και των ασφαλέστερων φυτοπροστατευτικών προϊόντων με γνώμονα την ελάχιστη δυνατή χρήση τοξικών ουσιών ώστε να έχουμε το καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα και την μέγιστη ποιότητα των προϊόντων χωρίς να διαταράσσεται το περιβάλλον.

Επιτρέπει τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων που τηρούν τις ανάλογες πιστοποιήσεις σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές και εδαφολογικές συνθήκες της εκάστοτε περιοχής.

Κίνδυνοι της καλλιέργειας

Οι κυριότεροι κίνδυνοι για μια καλλιέργεια είναι οι εξής:

1. Ασθένειες

a.         μύκητες (π.χ. βερτισιλλίωση βαμβακιού, άνθρακας αραβόσιτου, μαύρη σκωρίαση σιταριού)

b.         βακτήρια (π.χ. βακτηρίωση βαμβακιού)

c.         ιούς

d.         μη παρασιτικές

 

Εικόνα 2: Αλτερναρίαση βαμβακιού     Εικόνα 3: Βερτισιλλίωση βαμαβακιού         

Εικόνα 4: Άνθρακας αραβοσίτου               Εικ. 5 : Μαύρη σκωριάση σιταριού          

Οι μη παρασιτικές ασθένειες οφείλονται σε φυσιολογικά αίτια όπως δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες, φυτοτοξικές ουσίες στην ατμόσφαιρα, δυσμενείς εδαφικές συνθήκες και τοξικότητα γεωργικών φαρμάκων.

2. Ζωικούς εχθρούς

a. νηματώδεις

b. ακάρεα (π.χ. τετράνυχος)

c. έντομα (π.χ. πράσινο σκουλήκι, ρόδινο σκουλήκι)

 

Εικόνα 6 :Τετράνυχοςσε βαμβάκι

Εικόνα 7: Πράσινο σκουλήκι σε βαμβάκι

 

3. Ζιζάνια

π.χ. κολλιτσίδα, κύπερη, βέλιουρας

                             

        Εικόνα 8: Κολλιτσίδα                          Εικόνα 9: Βέλλιουρας       

Αρχές ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

1^η αρχήολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Η  πρόληψη πρέπει  να  επιτυγχάνεται  κατά προτεραιότητα με:

·         Αμειψισπορά των καλλιεργειών

Δηλαδή διαδοχική εναλλαγή διαφορετικών ειδών καλλιεργούμενων φυτών στο ίδιο έδαφος διότι η συνεχής καλλιέργεια ενός είδους φυτού στο ίδιο έδαφος εξαντλεί ορισμένα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους και αυξάνει τον πληθυσμό των φυτοπαρασίτων.

Τα είδη των φυτών που θα εισαχθούν σε ένα σύστημα αμειψισποράς εξαρτώνται από την περιοχή καλλιέργειας, το έδαφος και τη δυνατότητα άρδευσης.

 

Εικόνα 10: Παράδειγμα συστήματος αμειψισποράς

·         

 Χρήση  κατάλληλων  τεχνικών  καλλιέργειας 

Α) Θερινές αρόσεις

H σωστή άροση βοηθάει την ανάπτυξη των φυτών και δημιουργεί δυσμενείς συνθήκες για την ανάπτυξη ορισμένων παθογόνων ή εχθρών της καλλιέργειας

Β) Επιλογή του κατάλληλου χρόνου σποράς και πυκνότητα σποράς

Με τον κατάλληλο χρόνο σποράς στοχεύουμε στην αποφυγή περιόδων που ευνοούν την ανάπτυξη εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων ενώ με την κατάλληλη πυκνότητα στην αποφυγή δημιουργίας συνθηκών υψηλής υγρασίας,κακού αερισμού και μείωση ανταγωνισμού εντός της καλλιέργειας

Γ) Καταστροφή ζιζανίων και αποφυγή διασποράς

Η παρουσία ζιζανίων συχνά δυσκολεύει τη χημική καταπολέμηση ή μειώνει την αποτελεσματικότητά της . Διάφορα ζιζάνια είναι ξενιστές εντόμων ή ακάρεων και παθογόνων ( π.χ. ιών), που ζημιώνουν τα καλλιεργούμενα φυτά

Δ) Καταστροφή υπολειμμάτων καλλιέργειας

Μετά τη συγκομιδή, μπορεί να μείνουν βλαβερά έντομα ή παθογόνα στον αγρό, πάνω ή μέσα στα καλλιεργούμενα φυτά ή στα ζιζάνια. Ο πληθυσμός ενός εντόμου ή παθογόνου που επιζεί σε τέτοια φυτικά υπολείμματα είναι αρκετός για να δώσει, την επόμενη καλλιεργητική περίοδο, το ξεκίνημα σε σημαντικούς πληθυσμούς και ζημιές

Ε) Συγκαλλιέργεια

Ορίζεται η ταυτόχρονη καλλιέργεια δύο ή περισσοτέρων φυτικών ειδών στο ίδιο χωράφι.

Οι δύο καλλιέργειες αλληλοπροστατεύονται, όπου η παρουσία της μιας από τις δύο καλλιέργειες επιφέρει σημαντική αλλαγή στο περιβάλλον και έτσι ενισχύει την επίδραση των φυσικών εχθρών ενάντια στα φυτοπαράσιτα

Στ) Κλάδεμα

Αφαίρεση των προσβεβλημένων κλάδων και διαμόρφωση της κόμης κατά τρόπο, ο οποίος να επιτρέπει τον αερισμό άρα τη μείωση της υγρασίας

Ζ) Εδαφοκάλυψη

Η εδαφοκάλυψη με αγριοβότανα έχει τα εξής πλεονεκτήματα:

Αποτελούν πηγή αζώτου (όταν περιλαμβάνονται ψυχανθή), συντελούν στην ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων, εμποδίζουν την ανάπτυξη των φυτοπαρασίτων, εμποδίζουν  την διάβρωση και μειώνουν την απορροή νερού

·         Χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού

(Σπόροι, δενδρύλλια, βολβοί, μοσχεύματα κτλ)

Ξεκινώντας την καλλιέργεια με υγιή φυτά, ομοιόμορφη βλάστηση και επιθυμητά χαρακτηριστικά ποικιλίας, μειώνουμε την πιθανότητα προσβολών ειδικά κατά τα πρώτα στάδια της καλλιέργειας.

·         Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών

Επιλέγουμε ποικιλίες παραγωγικές και ταυτόχρονα ανθεκτικές σε σημαντικές μυκητολογικές ασθένειες και εχθρούς μειώνοντας έτσι τις απώλειες στην παραγωγή και

τον συνολικό αριθμό επεμβάσεων άρα το κόστος φυτοπροστασίας.

·         Σωστή λίπανση

Αρχικά είναι απαραίτητη η χημική ανάλυση εδάφους (N,P,K). Στην συνέχεια με την ισορροπημένη λίπανση (σωστό χρόνο και ποσότητα) καλύπτονται έγκαιρα οι ανάγκες της καλλιέργειας σε θρεπτικά στοιχεία με αποτέλεσμα να έχουμε εύρωστα φυτά και ικανά να ανταπεξέλθουν στις προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς.

·         Σωστή άρδευση

Η κατάλληλη ποσότητα και συχνότητα εξαρτάται από τις υδατικές ανάγκες της καλλιέργειας, την περιοχή , την εποχή και την εδαφική υγρασία. Με την ορθολογική χρήση του νερού άρδευσης περιορίζονται οι εδαφογενής ασθένειες και οι επιβλαβής οργανισμοί που θέλουν πολύ υγρασία.

·         Μέτρα υγιεινής

Αφορά την απολύμανση εργαλείων με χημικά απολυμαντικά με σκοπό την αποφυγή μετάδοσης από τους καλλιεργητές  με τα χέρια, υποδήματα, ενδύματα κ.λπ. και την αποφυγή δημιουργίας πληγών που δημιουργούνται με κλάδεμα, συγκομιδή και διάφορες άλλες καλλιεργητικές εργασίες.

·         Προστασία και ενίσχυση σημαντικών επωφελών οργανισμών, με κατάλληλα μέτρα φυτοπροστασίας

2^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Οι επιβλαβείς οργανισμοί πρέπει να παρακολουθούνται με κατάλληλες μεθόδους και εργαλεία.

Στα κατάλληλα αυτά εργαλεία πρέπει να περιλαμβάνονται: η παρακολούθηση μετεωρολογικών δεδομένων, η γνώση του κλιματολογικού ιστορικού & τα δελτία των γεωργικών προειδοποιήσεων.

3^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Με βάση τα αποτελέσματα της παρακολούθησης, ο επαγγελματίας χρήστης πρέπει να αποφασίζει αν και πότε πρέπει να εφαρμόσει μέτρα φυτοπροστασίας. Για τους επιβλαβείς οργανισμούς, πριν από τις εφαρμογές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα επίπεδα κατωτέρων ορίων επέμβασης που έχουν καθοριστεί για την περιοχή, τις συγκεκριμένες εκτάσεις, τις καλλιέργειες και τις ειδικές κλιματολογικές συνθήκες, εφόσον είναι εφικτό.

4^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Ορθολογικές βιολογικές, φυσικές και άλλες μέθοδοι χωρίς χημικά μέσα πρέπει να προτιμούνται από τις μεθόδους με χημικά μέσα, εφόσον παρέχουν ικανοποιητικό έλεγχο των επιβλαβών οργανισμών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής μέθοδοι:

·         Χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων με βιολογικούς παράγοντες, μησυνθετικές χημικές ουσίες και φυσικά εκχυλίσματα Περιλαμβάνονται ωφέλιμα έντομα (παράσιτα, αρπακτικά), μικροοργανισμοί (υπερπαράσιτα) και μη συνθετικές χημικές ουσίες και φυσικά εκχυλίσματα (διεγέρτες άμυνας)

·         Παγίδες εντόμων. Ανάλογα με το χρησιμοποιούμενο μέσο προσέλκυσης του εντόμου χωρίζονται σε: τροφοπαγίδες, φερομονικές παγίδες, χρωμοτροπικές παγίδες (χρωμοπαγίδες) και φωτοπαγίδες.

·         Ηλιοαπολύμανση. Ορίζεται η κάλυψη του εδάφους με διαφανές φύλλο πλαστικού το καλοκαίρι και για χρονικό διάστημα περίπου 45 ημερών. Προτείνεται για καταπολέμηση μυκήτων και ζιζανίων ενώ είναι λιγότερο αποτελεσματική σε νηματώδεις και έντομα.

5^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Τα γεωργικά φάρμακα που εφαρμόζονται πρέπει να είναι κατά το δυνατόν ειδικά για το συγκεκριμένο στόχο και να έχουν τις λιγότερες παρενέργειες για την υγεία του ανθρώπου, τους οργανισμούς που δεν αποτελούν στόχο και το περιβάλλον.

6^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Ο επαγγελματίας χρήστης πρέπει να τηρεί τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων στα απαραίτητα επίπεδα, (π.χ. με χαμηλές δόσεις, μειωμένη συχνότητα εφαρμογής, μικρότερο αριθμό επεμβάσεων) αλλά κυρίως με την μικρότερη διαταραχή στο περιβάλλον.

7^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Πρέπει να εφαρμόζονται οι διαθέσιμες στρατηγικές διαχείρισης της ανθεκτικότητας προκειμένου   να   διατηρηθεί   η   αποτελεσματικότητα   των   προϊόντων. Αφορά κυρίως τη χρήση πολλαπλών γεωργικών φαρμάκων με διάφορους τρόπους δράσης.

8^η αρχή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

Με βάση το ιστορικό χρήσης των γεωργικών φαρμάκων και την παρακολούθηση των επιβλαβών οργανισμών,  ο  επαγγελματίας  χρήστης  πρέπει  να  αξιολογεί  την  επιτυχία  των  εφαρμοζόμενων μέτρων φυτοπροστασίας και να τηρεί αρχείο εφαρμογών των φυτοπροστατευτικών  προϊόντων.

ΠΗΓΕΣ:

1. Αγγελοπούλου Φ. Επίδραση του βιολογικού, συμβατικού και βιοδυναμικού συστήματος παραγωγής σε επιλεγμένες εδαφικές παραμέτρους διαφόρων καλλιεργειών (Μεταπτυχιακή Διατριβή)

2. Εμμανουήλ Ν., Τζάμος Ε., Πασπάτης Ε., Βιτσαξάκης Γ. Φυτοπροστασία (Τεχνικά επαγγελματικά εκπαιδευτήρια)

3. Παπαδόπουλος Ν. , Στοιχεία πληθυσμιακής βιολογίας και εισαγωγή στην αντιμετώπιση των εχθρών

4. www.minagric.gr

5. www.esyf.gr

6. www.mindigital.gr