Το Σάββατο 7 Μαρτίου 2020 παρουσιάστηκε από τον κ. Μάρκο Τσαμπά η εισήγηση με θέμα "Κωπαΐδα: Προβλήματα – Προϋποθέσεις - Αντιθέσεις - Προτάσεις", στα πλαίσια της τροφώνιας ακαδημίας του 1ου θεματικού κύκλου με θέμα " Κωπαΐδα: φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον". Μια αναφορά στα χρόνια προβλήματα του Kωπαϊδικού και Παρα-κωπαϊδικού πεδίου που έχουν σχέση με τους συντελεστές παραγωγής νερό και έδαφος.
Αντί προλόγου
ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟ: Αυτοί οι δύο παράγοντες μαζί με το κλίμα διαμορφώνουν την πορεία της ανάπτυξης ενός τόπου.
Η παρουσίαση αυτή έγινε στα πλαίσια μιας ενότητας παρουσιάσεων του Λαϊκού Πανεπιστημίου, με την ονομασία «τροφώνιος ακαδημία» και που είχε αναφορά στην ΚΩΠΑΪΔΑ: ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΘΩΠΟΓΕΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ, στην πραγματικά αξιόλογη, λεπτομερή και ολοκληρωμένη αυτή προσπάθεια, ελπίζω να προσέφερα και εγώ ένα θετικό πρόσημο για την κατανόηση των προβλημάτων σε ότι αφορούν στην σημερινή κατάσταση της Κωπαΐδας και στην ευρύτερη Παρα-κωπαϊδική γεωργική περιοχή, γιατί λόγω της γεωπολιτικής γειτνίασης η μια περιοχή επιδρά στην άλλη σε ότι αφορά το νερό και τη μεταχείριση της γης.
Οι όποιες «ειδικές ορολογίες» που χρησιμοποιήθηκαν κατά την ανάπτυξη του παρόντος θέματος, χρησιμοποιήθηκαν στην πιο απλή τους μορφή και είχαν σκοπό την καλλίτερη κατανόηση των προβλημάτων που υπάρχουν.
Τέλος ζητώ την κατανόησή σας για τις ακούσιες αδυναμίες του κειμένου (και τις δικές μου) και ελπίζω να μην ξοδέψετε άδικα τον χρόνο σας κατά την ανάγνωση αυτού του πονήματος.
Eισαγωγή
Η αποξήρανση της Κωπαΐδα ξεκίνησε
πριν 140 χρόνια (1883-84) από Γαλλική εταιρεία, όμως λόγω αποτυχίας των έργων
της - πυρκαγιάς και πτώχευσής της - ανέλαβε η Αγγλική εταιρεία, για λόγους που
δεν είναι του παρόντος να αναφέρουμε λεπτομερώς, μπορούμε όμως να αναφέρουμε
ότι έχουν άμεση σχέση με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, πτωχεύσεις, πόλεμοι
κ.λπ. καθώς και με το ζήτημα της ύδρευσης των Αθηνών. Για το πρόβλημα της
ύδρευσης υπάρχουν σχετικές αναφορές και μελέτες της εποχής εκείνης. Τα αποστραγγιστικά
έργα στο σύνολό τους αποπερατώθηκαν το 1933 – χρειάστηκαν κοντά πενήντα χρόνια
- και στηρίχτηκαν εν πολλοίς στο σχεδιασμό των Μινύων με βασική διαφορά ότι η απορροή
των υδάτων θα γινόταν μέσω σήραγγας στη λίμνη Υλίκη.
Η Κωπαΐδα αποξηράνθηκε με
τα μέσα και τις δυνατότητες της εποχής και με κύριο στόχο να ικανοποιεί τις
ανάγκες της εποχής εκείνης, οι οποίες δεν ήταν άλλες από το πώς θα τραφεί ο ελληνικός
πληθυσμός. Οι μελέτες για την αποξήρανσή της είχαν ξεκινήσει από το έτος 1830,
τόσο επείγουσες ήταν οι διατροφικές ανάγκες του ελληνικού κράτους - Κωπαΐδα το
περιβόλι της Αθήνας- όμως η γεωργία της εποχής εκείνης ήταν τελείως διαφορετική
σε σχέση με την σημερινή σε ότι αφορά τα μέσα παραγωγής.
Γεωμορφολογικά η Κωπαΐδα παρουσιάζει μια μέση κλίση 0.05%, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, εάν σε μια τάφρο (διώρυγα) μήκους 1.000 μέτρων τοποθετήσουμε ένα εμπόδιο ύψους μισού μέτρου τότε η διώρυγα αυτή δεν λειτουργεί (δεν έχει απορροή υδάτων) και βέβαια δεν λειτουργεί και σαν αγωγός μεταφοράς νερού.
Πρέπει επίσης να επισημάνουμε το γεγονός ότι ο πυθμένας της λίμνης δεν ήταν ισοϋψής, αυτό αποτελεί και σήμερα ένα μεγάλο πρόβλημα στην διατήρηση του αναγκαίου βάθους, ενιαίας χάραξης απορροής και μεταφοράς των υδάτων, τώρα εάν σ' αυτό προστεθούν και τα προβλήματα από την υδροχαρή βλάστηση των διωρύγων και τις άστοχες παρεμβάσεις από ειδικούς και μη ειδικούς, γίνεται νομίζω κατανοητό το τεράστιο πρόβλημα που υπάρχει στην ταχύτητα κίνησης του νερού, σε ένα δίκτυο του μεγέθους των 1.350 χιλιομέτρων.
Εικόνα 1 : Η πλημμυρισμένη Κωπαΐδα του έτους 2019
ΜΙΝΥΕΣ
Οι Μινύες του Ορχομενού ήταν ένας λαός που όπως φαίνεται προσαρμόστηκε και «συνεργάστηκε» με το περιβάλλον σύμφωνα με τις συνθήκες της εποχής, πραγματοποιώντας το πρώτο υδραυλικό έργο της Ευρώπης, κάπου στα 3.000-1.300 χρόνια π.Χ. αι που υπήρχε και ήκμαζε μέχρι τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Το Φυσικό Περιβάλλον που μέσα ζει ο άνθρωπος και που με το Κοινωνικό το Πολιτισμικό το Οικονομικό και το Τεχνολογικό του επίπεδο οφείλει να προσπαθεί για την Αειφόρο Ανάπτυξή του.
Εικόνα 2: Φυσικό περιβάλλον
Η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει ανάπτυξη των παραγωγικών δομών της οικονομίας, παράλληλα με τις υποδομές, για μία ευαίσθητη στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και στα οικολογικά προβλήματα. Η βιωσιμότητα υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά λαμβάνει χώρα περιβαλλοντική υποβάθμιση, όπως η ερημοποίηση.
Ως ερημοποίηση ορίζεται η υποβάθμιση της Γης στις ξηρές, ημίξηρες και ύφυγρες περιοχές, ως αποτέλεσμα επίδρασης διαφόρων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής και των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων Ο.Η. Ε. (1994)
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Οι συντελεστές παραγωγής είναι όλοι οι πόροι - φυσικοί και ανθρώπινοι - που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, Γη, Εργασία, Κεφάλαιο, Επιχειρηματικότητα.
Παραγωγικότητα στη γεωργία - αλληλεπίδραση των συντελεστών παραγωγής.
Ο όρος παραγωγικότητα εκφράζει τη σχέση μεταξύ των αποτελεσμάτων (εκροών) ενός συστήματος – μιας επιχείρησης, ενός οικονομικού κλάδου, οικονομικού τομέα ή μιας οικονομίας γενικά – και των πόρων (εισροές), που έχουν χρησιμοποιηθεί στην παραγωγική διαδικασία όπως είναι η εργασία, ο εξοπλισμός, τα υλικά κ.α. Η παραγωγικότητα εκφράζει δηλαδή το πόσο αποδοτικά και αποτελεσματικά χρησιμοποιούνται οι πόροι για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών. Παραγωγικότητα = Εκροές (αποτελέσματα) /Εισροές (πόροι).
Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι εδώ ισχύει ο νόμος του ελαχίστου, δηλαδή να έχουμε όσο το δυνατόν λιγότερα έξοδα αλλά με όσο το δυνατόν μεγαλύτερα έσοδα. Πολλές φορές η παραγωγικότητα δρα σε βάρος κάποιων άλλων συντελεστών παραγωγής π.χ. αυτοματισμοί και εργασία με όλα τα θετικά και αρνητικά επακόλουθα ( μείωση του κόστους- αύξηση ανεργίας).
Το ίδιο μπορεί να ισχύσει και για την γεωργική χρήση της Γης με κύριο φαινόμενο την υπερεκμετάλλευση, την κακή μεταχείρισής της με αποτέλεσμα την σταδιακή της υποβάθμιση. Το ίδιο ισχύει και με την άστοχη διάθεση, διαχείριση του νερού. Φαινόμενα που αργά αλλά σταθερά οδηγούν στη μείωση της γονιμότητα της Γης καθώς και στην έλλειψη νερού. Οδηγούν δηλαδή σταδιακά σε μείωση της παραγωγικότητας, γι’ αυτό το λόγο χρειάζεται μεγάλη προσοχή στις ενέργειές μας.
Είναι παραδεκτό ότι μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, αυτός είναι και ο μόνος λόγος που προβάλλονται κάποιες εικόνες – φωτογραφίες -της περιοχής δείχνοντας την άμεση σχέση του νερού και του εδάφους στην δημιουργία ενός περιβάλλοντος.
Οι παράγοντες (συντελεστές) παραγωγής στην γεωργική ενασχόληση είναι:
1. Νερό (διαχείριση -ποσότητα – ποιότητα)
2. Έδαφος
3. Είδος καλλιέργειας
4. Κλίμα (θερμοκρασίες – βροχοπτώσεις – άνεμοι)
5. Απαιτήσεις (σε θρεπτικά στοιχεία)
6. Παράσιτα -Φυτονόσοι-Ζιζάνια
7. Ανθρώπινο δυναμικό
8. Επίπεδο γνώσεων του Ανθρώπινου Δυναμικού
9. Μέγεθος και οργάνωση της εκμ/σης
10. Εξοπλισμός της εκμ/σης
11. Οργάνωση της αγοράς (ένα άλλο μεγάλο κεφαλαίο)
Είναι προφανές ότι ο καθένας από του παράγοντες αυτούς συμβάλει ξεχωριστά αλλά και σε συνδυασμό με όλους τους άλλους παράγοντες (λόγω αλληλεξάρτησης) στην παραγωγικότητα της εκμετάλλευσης και την διαμορφώνει ανάλογα με τη δυναμική του, τη διαχείριση και το κόστος κτήσης του .
Εικόνα 3 : Είναι αυτό γη υψηλής παραγωγικότητας?
Α) Συντελεστής παραγωγής ΝΕΡΟ
Το νερό είναι ουσιώδες και Δημόσιο Αγαθό, γενεσιουργός αιτία της ζωής, αλλά σε ανεπάρκεια και για αυτό το λόγο είναι πολύτιμο. Απαγορεύεται η εμπορευματοποίησή του. Με σειρά προτεραιότητάς στην ύδρευση, στις βιομηχανικές ανάγκες και στην άρδευση.
Α1) Για την προστασία των υδάτων στη γεωργική χρήση πρέπει να υπάρχει:
1)Έλεγχος και κατανομή των υδάτινων πόρων σε ένα χρονοδιάγραμμα
πέραν του έτους, διαχείριση πενταετίας – «παχιές και ισχνές αγελάδες»- δηλαδή άλλοτε θα υπάρχει επάρκεια και άλλοτε έλλειψη.
2) Προστασία του νερού από τα λιπάσματα (νιτρορύπανση),το μικροβιακό φόρτο, τα απόβλητα, τους πάσης φύσεως ρυπαντές- φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, βαρεία μέταλλα, κ.τλ.
Εικόνα 4: Ανθρώπινες παρεμβάσεις
Α2) Ύπαρξη μέτρων προστασίας του νερού κατά την διανομή του, όπως:
1. Ο κατάλληλος τρόπος άρδευσης
2. και η αποφυγή απωλειών:
α) στα δίκτυα διανομής (χωμάτινες διώρυγες) και
β) στη βαθιά διήθηση
Α3) Τα αποθέματα των υδάτινων πόρων είναι- τα νερά των πηγών, των ποταμών, των λιμνών των ταμιευτήρων, τα υπόγεια νερά (αβαθή υπόγεια νερά και βαθιά υπόγεια νερά - πηγάδια).
Πού βρίσκονται τα νερά της Κωπαΐδας?
Είναι τα νερά των πηγών, του Κηφισού ποταμού, των γεωτρήσεων, του Μόρνου και της Υλίκης.
Τι ποσότητες διαθέτουμε?
Πόσο χρειαζόμαστε?
Πόσο ξοδεύουμε?
Τι ενέργεια χρειαζόμαστε?
Καίριες ερωτήσεις πού χρειάζονται απαντήσεις. Τι λένε όμως υπεύθυνοι φορείς; (Μπορεί να δει κανείς περισσότερες λεπτομέρειες οργανωτικής δομής για τη διαχείριση των υδάτων στην Οδηγία πλαίσιο (2000/60/ΕΚ) Υ.Π.Ε.ΧΩ.ΔΕ. Νοέμβριος 2005).
Πρέπει να γίνει συνείδησή μας, δηλαδή να κατανοήσουμε ότι, αν τα νερά των βροχοπτώσεων του χειμώνα πάνε στη θάλασσα τότε το καλοκαίρι θα έχουμε λειψυδρία και οι ανάγκες μας σαν χώρα για νερό είναι τεράστιες. Υπάρχουν επιστημονικές προβλέψεις οι οποίες μιλάνε ότι βαδίζουμε προς μια αφρικανική κλιματική ζώνη.
Κατανάλωση νερού στη γεωργία
Στην Κωπαΐδα, και όχι μόνο, αυτό συναντάται σε όλες τις καλλιεργήσιμες αρδευόμενες εκτάσεις, η άρδευση γίνεται με τους εξής τρόπους:
1. Άρδευση με μικρούς εκτοξευτήρες: (κατανάλωση 4-4,5 λιτ. πετρελαίου/ώρα)
Εικόνα 5: Πότισμα με μικρούς εκτοξευτήρες
2. Άρδευση με καρούλι
και ράμπα (πολυμπέκ): (κατανάλωση 6-7 λιτ. πετρελαίου/ώρα)
2. 3. Άρδευση με καρούλι και εκτοξευτήρα (κανόνι): (κατανάλωση 7-9 λιτ. πετρελαίου/ώρα).
Εικόνα 5: Πότισμα με καρούλι και ράμπα
4. Άρδευση με διπλή άντληση ( κατανάλωση ;/;;;;) και τέλος
5. 5. άρδευση με σταγόνες, στάγδην άρδευση: (2-3 λιτ. πετρελαίου/ώρα )
Εικόνα 5: Στάγδιν άρδευση
Ο κάθε τρόπος άρδευσης έχει τα δικά του δεδομένα και παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα κατά την εφαρμογή του σε ότι αφορά το κόστος κτήσεως,την οικονομία νερού, την ενέργεια, την συμβολή του στη διαμόρφωση του επιπέδου της παραγωγής και γενικά της παραγωγικότητας. Αυτές οι διαφορές σε οικονομία νερού, ενέργειας και στρεμματικής απόδοσης είναι τεράστιες υπέρ της στάγδην άρδευσης.
Όμως το πιο μεγάλο πλεονέκτημά της στάγδην άρδευσης είναι το ότι μπορεί να εκμεταλλεύεται πηγές με μικρές παροχές νερού. Παροχή τριών κυβικών μέτρων νερού την ώρα μπορεί να ικανοποιήσει ανάγκες σε νερό για 25 στρέμματα βαμβακοφυτείας για μια καλοκαιρινή περίοδο.
1. Απώλειες νερού κατά τη διανομή του.....
Μπορείτε να διαβάσετε όλη την εισήγηση στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://drive.google.com/file/d/13MMG3d1wfG1_Ps4H28lzeB8Y03OseP5i/view?usp=sharing