Το Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2023 στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου Λεβαδέων παρουσιάστηκε σε εορταστική ατμόσφαιρα η εισήγηση με θέμα "Αποκριάτικα έθιμα της Λιβαδειάς" από το μέλος της τροφώνιας ακαδημίας Χρήστο Καρβούνη, στα πλαίσια του 2ου κύκλου της τροφώνιας ακαδημίας με θέμα: "Λιβαδειά: Η πόλη, οι πολίτες, ο πολιτισμός. Από το παρελθόν στο παρόν. Από το παρόν στο μέλλον".
"Θεωρείται κατεξοχήν περίοδος εκτόνωσης κατά την
οποία οι άνθρωποι ξεφεύγουν από την καθημερινότητα και εξωτερικεύουν τα πάθη
τους με τη βοήθεια της μεταμφίεσης. Πιστεύεται ότι το έθιμο έρχεται κατευθείαν
από τη διονυσιακή λατρεία, σήμερα ωστόσο οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι
αρχαιότερη πράξη λατρείας πρωτόγονων γεωργών.
Από τα προϊστορικά χρόνια συναντάται σε όλους
σχεδόν τις ηπείρους. Ξεκίνησε από την εποχή του τοτεμισμού τότε που οι άνθρωποι λάτρευαν τα ζώα. Αργότερα τα ζώα
έδωσαν τη θέση τους σε ανθρωπόμορφους θεούς οι οποίοι όμως συνέχισαν να έχουν
κάποιο κτηνώδες χαρακτηριστικό (πόδια, κεφάλι, κέρατα, φτερό).
Πρωταγωνιστής στη γιορτή και τα έθιμα της Αποκριάς
στην αρχαιότητα ήταν ο θεός Διόνυσος στα αποκαλούμενα Ανθεστήρια. Γιορτάζονταν
στο τέλος του χειμώνα. Οι άνθρωποι χαιρόντουσαν που έφευγε ο χειμώνας και
καλωσόριζαν την άνοιξη με χορούς και τραγούδια. Φορούσαν μάσκες από φλούδες
δέντρων, δέρματα ζώων και κουδούνια για να βοηθήσουν τη γη να ξυπνήσει από τη
χειμερία νάρκη και να βγάλει καρπούς.
Σήμερα οι αποκριές έχουν «εναρμονιστεί» με τη
χριστιανική θρησκεία και ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρά
Δευτέρα. Η πρώτη λεγόταν Προφωνή η δεύτερη Κρεατινή και η Τρίτη Τυρινή.
Στις μέρες
μας ο εορτασμός της αποκριάς στην πόλη της Λιβαδειάς δεν υπήρχε σαν κεντρικό
θέμα, εκδηλώσεις του Δήμου. Αντίθετα ήταν
πολύ ζωντανός και σημαντικός για τις συνοικίες. Συναγωνίζονταν για το ποια θα ήταν πιο
πρωτοποριακή και εντυπωσιακή στις εκδηλώσεις.
Άναβαν φωτιές και χόρευαν τριγύρω τους
τραγουδώντας στίχους που υμνούσαν την περιοχή τους υποβαθμίζοντας τις άλλες.
Το βράδυ οι μεγαλύτεροι άνδρες και γυναίκες
μεταμφιεζόντουσαν και πήγαιναν στα σπίτια όπου χωρίς καμιά παρεξήγηση πείραζαν
τους νοικοκυραίους μα αθυροστομίες και υπονοούμενα. Μια ομάδα αναλάμβανε την
πολιτική και κοινωνική σάτιρα. Φέρετρα που υποτίθεται ότι είχαν μέσα τοπικούς
άρχοντες, μεταφέρονταν πάνω στους ώμους διασχίζοντας τη συνοικία. Άλλοι τους
χειροκροτούσαν, άλλοι του γιουχάιζαν χωρίς όμως ποτέ να δημιουργηθούν
παρεκτροπές. Η συμμετοχή ήταν καθολική παιδιά, νέοι, γέροι, γυναίκες , άνδρες
και δεν θα είναι υπερβολή να πω ότι ήταν η πιο καλοδεχούμενη γιορτή.
Αργότερα ο Δήμος προσπάθησε να ενσωματώσει τον
εορτασμό με κεντρικές εκδηλώσεις. Δεν νομίζω ότι ήταν σωστό ούτε ότι πέτυχε. Το μόνο που «κατάφερε» ήταν να μετατρέψει τους
κατοίκους των συνοικιών από ενεργούς σε παθητικούς διασκεδαστές.
Ξεχωριστή θέση στον εορτασμό των Απόκρεω στη
Λιβαδειά έχουν τα αποκριάτικα τραγούδια. Παραθέτω κάποια από αυτά, τα οποία θα τραγουδήσουν μια ομάδα του Συλλόγου Ελικωνίων.
Να μουν
νύχτα στο γιαλό
Να μουν νύ μωρ έ να μουν νύ / να μουν νύχτα στο
γιαλό / να μουν νύχτα στο γυαλό.
Που τσα ανά μωρέ, που τσα ανά, /πού τς
ανάβουν στι φωτιές / που τσ ανάβουν τις φωτιές και πηδάνε οι μικρές;
Στου αρχι διά μωρέ,
στου αρχι διά, / στου αρχιδιάκου την αυλή, στου
αρχιδιάκου την αυλή / μαζευτήκανε πολλοί.
Γάμος
ε μωρέ γάμος ε, γάμος εγινότανε, / γάμος εγινότανε κάποιος παντρευότανε.
Κι όλοι χυ μωρέ
κι όλοι χυ, κι όλοι χύναν το κρασί / κι όλοι χύναν το
κρασί, στου αρχιδιάκου την αυλή.
Στης ακρίβειας τον καιρό
Στης ακρί- άιντε μπρε, στης ακρίβειας τον καιρό στης ακρίβειας τον καιρό θέλησα να παντρευτώ.
Και επή- άιντε μπρε, και επήρα μια γυναίκα και επήρα μια γυναίκα που τρωγε για πέντε δέκα.
Πρώτο βρά- - άιντε μπρε, πρώτο βράδυ που την πήρα, πρώτο βράδυ που την πήρα, μου φαγε μια προβατίνα.
Και τη δε- άντε μπρε, και τη δεύτερη βραδιά και τη δεύτερη βραδιά προβατίνα με τ' αρνιά.
Άντρα μου άιντε μπρε, άντρα μου θέλω φουστάνι , άντρα μου θέλω φουστάνι, γύρω γύρω με γαΐτάνι.
Άντρα μου άιντε μπρε, άντρα μου θέλω γουβάκια, άντρα μου θέλω γουβάκια γύρω γύρω με φιογκάκια.
Άντρα μου άντε μπρε, άντρα μου θέλω καπέλο άντρα μου θέλω καπέλο, γύρω γύρω με το βέλο.
Άντα μου άιντε μπρε, άντρα μου θέλω βρακί, άντρα μου θέλω βρακί γύρω γύρω με γαζί.
Σαν αρπάζ- άντε μπρε, σαν αρπάζω ένα ξύλο, σαν αρπάζω ένα ξύλο,και τη φέρνω γύρω γύρω.
Να γυναίκ- άντε μπρε, να γυναίκα μου φουστάνι,να γυναίκα μου φουστάνι γύρω γύρω με γαϊτάνι.
Να γυναί- άντε μπρε, να γυναίκα μου καπέλο, να γυναίκα μου καπέλο, γύρω γύρω με το βέλο.
Αποκριάτικα
Ένα πρωί σηκώθηκα το μάτια μου ν' ανοίξω/ και πλάκωσα την πούτσα μου και πήγα να την πνίξω. /Την εβαρώ την εκτυπώ μήπως και ησυχάσει,/ μ ' αυτή η αφιλότιμη πηγαίνει να ξεράσει.
Στη ρίζα της αμυγδαλιάς γαμπρός γαμεί την νύφη κια από την γλύκα την πολύ το δάχτυλό του γλέιφει.
Κυρά μου το μουνάκι σου λούστο και χτένισέ το και από το πολύ το λούσιμο έλα και γαμησέ το.
Τούτο το χρόνο ας χαρώ / του χρόνου ποιος τον ξέρει / ή θα πεθαίνω ή θα ζω / ή θαμε σ' αλλα μέρη.
Στην Κάδη πήγα και έφαγα/ μπουγάτσα με το μέλι/ και πήγα και αγάπησα Καδιώτισσα και τώρα δεν με θέλει.
Στον Ζαγαρά οι όμορφες/ στην Κάδη μαυρομάτες /και μες στο Σταροπάζαρο οι καραπουτανάρες.
Ντάλε ντάλε ντάλε ντάλε κόκκινο φουστάνι βάλε /και την Καθαρή Δευτέρα παίρνουν τα μουνιά αέρα.
Το μουνί δεν είναι αρνί/ για να πάει να κοινηθεί/ θέλει πούτσο να χορτάσει και κατόπιν να πλαγιάσει.
Ανάμεσα στα σκέλια σου / θ' ανοίξω πηγαδάκι / να φέρω τ' αλογάκι μου/ να πιει λίγο νεράκι.
Νταλε ντ΄λε - ντάλε νατάλε κόκκινο βρακάκι βάλε.
Ένα καράβι έρχεται από την Γαλιλαία / έχει τον πούτσο άγκυρα και το μουνί σημαία.
Ένα μουνί στην αχλαδιά/ κι ο πούτσος από κάτω/ ο πούτσος λεει στο μουνί/ μουνί κατέβα κάτω.
Δεν καταβαίνω πούτσαρε/ γιατί είσαι σκανταλιάρης/ και όπου εβρείς τρύπα χώνεσα/ και γίνεσαι σαλιάρης.
Κι ο πούτσος κι ο μούναρος/ τα δυο μεγάλα κράτη/ εκάνανε επανάσταση/ επάνω στο κρεβάτι. κι από την πολύ επανάσταση γεννήσανε παιδάκι/ που το ονομάσανε πουτσορομουναράκι.
Η ώρα δωδεκάμιση σήκω γέρο και γάμησε/ δεν μπορώ μωρή γριά/ είναι η πούτσα μου βαριά/ δες την γέρο με κλωστή/ βάλτην μέσα στο μουνί.
