Περιεχόμενα
Πρόλογος
1.
Μέρος Α
Ιστορική
αναδρομή
1.1.
Η λίμνη Κωπαϊδα
1.2.
Αποξήρανση της λίμνης
1.3.
Απαλλοτρίωση
1.4
Σύντομο χρονολόγιο
2. Μέρος Β
ΚΩΠΑΊ΄ΔΙΚΟ
ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
2.1.
Το Κωπαϊδικό καθεστώς
2.2.
Σύνδεση του Κωπαϊδικού με το Αγροτικό Ζήτημα
2.3.
Οι νέοι αγώνες των καλλιεργητών
2.4.
Λογάριαζαν χωρίς τον “ξενοδόχο”
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η
λίμνη Κωπαϊδα αποτελούσε, μέχρι την τελική αποξήρανσή της περί το 1890, την
μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας. Όμως στην μορφή αυτή η ύπαρξη της δεν
εξυπηρετούσε σε τίποτα, μιας και τα έλη που σχηματίζονταν γύρω από την ρηχή
λίμνη (μόλις 2 – 3 μέτρα βάθος) μόνο προβλήματα προξενούσαν ( έξαρση
ελονοσίας). Το γιγάντιο, για την πριν το 1890 εποχή, τεχνικό έργο της
αποξήρανσής της πραγματοποίησε η Αγγλική Εταιρεία με την επωνυμία ‘Εταιρεία
Λίμνης Κωπαϊδος’ (Lake Copais Co Ltd), μετά από αποτυχημένες προσπάθειες στο
παρελθόν άλλης Γαλλικής Εταιρείας. Με την αποξήρανση της Κωπαϊδος,
απελευθερώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, που αρχικά
εκμεταλλευόταν η Αγγλική Εταιρεία, και στη συνέχεια δόθηκαν στο Ελληνικό
Δημόσιο και στους κατοίκους των γύρω περιοχών, μετά την απαλλοτρίωση του 1953.
Εκτός όμως από το έργο της αποξήρανσης, η Αγγλική Εταιρεία κληροδότησε την
περιοχή με ένα μεγάλης κλίμακας, άρτια οργανωμένο και άκρως λειτουργικό
αγροτοβιομηχανικό συγκρότημα, που αναβάθμισε την περιοχή της Αλιάρτου (κέντρο της
Εταιρείας) και έδωσε ώθηση στην οικονομία και το εμπόριό της.
Το
μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων αυτών σώζονται μέχρι σήμερα, άλλες σε καλή
και άλλες σε χειρότερη κατάσταση, και “προστατεύονται” από το Υπουργείο
Πολιτισμού αφού έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέες. Όλα τα κτίρια των
εγκαταστάσεων είναι τυπικά δείγματα αγγλικής αρχιτεκτονικής, που όμως
βρίσκονται σε αρμονία με το περιβάλλον της περιοχής και συμβάλλουν στην
αισθητική του αναβάθμιση. Στις σελίδες που ακολουθούν, παρουσιάζονται κάποια
από αυτά τα κτίρια και κυρίως κτίρια που βρίσκονται στην περιοχή ‘Κήποι’, όπου
βρίσκονται κτίρια κατοικιών των υπαλλήλων της Εταιρείας. Επίσης προτείνεται και
η αλλαγή χρήσης δύο από αυτά τα κτίρια καθώς και η γενικότερη ανάπλαση του
οικισμού.
1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΡΟΜΗ
1.1.
Η λίμνη Κωπαϊδα
Η
πεδιάδα της Κωπαϊδας ανέκαθεν αποτελούσε ζωτικό παράγοντα και πυρήνα της
ανάπτυξης της οικονομίας της ευρύτερης περιοχής της Βοιωτίας. Για τον λόγο αυτό
από πολύ παλιά έγιναν προσπάθειες για την εκμετάλλευση των εκτάσεων της. Το γεγονός,
βέβαια, ότι η Κωπαϊδα δεν ήταν πάντα ξηρά, αλλά λίμνη, έθετε ένα σοβαρό
πρόβλημα. Μέχρι την οριστική αποξήρανση της, ήταν η μεγαλύτερη λίμνη της
Ελλάδας με έκταση 250.000 στρέμματα. Πήρε το όνομά της από την αρχαία πόλη
Κώπαι που βρισκόταν στο βόρειο τμήμα της (ονομασία πιθανότατα προερχόμενη από
το ουσιαστικό “κώπη” και το ρήμα “κωπηλατώ”). Η Κωπαϊδα εκτείνεται μεταξύ των
πόλεων της Λιβαδειάς Ορχομενού και της Θήβας και περιβάλλεται από τα βουνά της
Λοκρίδας, του Ελικώνα, του Σφιγγίου και του Παρνασσού. Έχει μήκος 23 και πλάτος
13 Km, υψόμετρο 95 m και βάθος, όταν ήταν λίμνη, 3-4 m.
Εικόνα 1. Η ευρύτερη περιοχή της Κωπαϊδας, όπου φαίνονται
οι
κυριότερες πόλεις και χωριά.
Την
λίμνη τροφοδοτούσαν οι ποταμοί Βοιωτικός Κηφισός, Μέλας, Έρκυνα, Κοράλιος,
Πόντζος, Λόφις καθώς και ένας μεγάλος αριθμός χειμάρρων που προέρχονταν από την
γύρω ορεινή ζώνη. Οι περιοχές που βρίσκονταν γύρω από την λίμνη μαστίζονταν από
την ασθένεια που χαρακτηρίζει τέτοιες περιοχές με έλη, την ελονοσία. Επιπροσθέτως,
οι καιρικές συνθήκες χαρακτηρίζονταν αντίξοες, καθώς η περιοχή είχε μεγάλα
ποσοστά υγρασίας, ομίχλη, υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και χαμηλές τον
χειμώνα. Την πεδιάδα, σήμερα, διαρρέει ο Βοιωτικός Κηφισός που πηγάζει από τον
Παρνασσό και εκβάλλει στην λίμνη Υλίκη. Ο Κηφισός συμβάλλει καθοριστικά, μαζί
με τις δεκάδες γεωτρήσεις, που έγιναν στο πέρασμα των ετών, αλλά και τα
αρδευτικά έργα που χρονολογούνται από την εποχή της Αγγλικής Εταιρείας, στην
άρδευση των αγρών της Κωπαϊδας.
Εικόνες 2, 3. Χάρτες του
Κωπαϊδικού πεδίου και των γύρω περιοχών
1.2.
Αποξήρανση της λίμνης
Η
πρώτη αποξήρανση της λίμνης έγινε από τον αγροτικό λαό των Μινύων κατά τον 13ο
– 14ο αιώνα π.Χ., κατά την Μυκηναϊκή εποχή, καθώς οι αρχαίοι κάτοικοι της
περιοχής προέβλεψαν την αγροτική δυναμική του τόπου. Τα αποστραγγιστικά έργα
της εποχής εκείνης, μέρος των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα, αποτελούν τα
αρχαιότερα γνωστά υδραυλικά – τεχνικά έργα της Ευρώπης. Προφανώς, οι δύο κύριοι
στόχοι όλων των προσπαθειών που ακολούθησαν ήταν:
1. η
εξάλειψη της θανάσιμης ασθένειας της ελονοσίας,
2. η
απελευθέρωση καλλιεργήσιμης γης που θα συνέβαλε στην οικονομική άνθηση της
ευρύτερης περιοχής της Βοιωτίας.
Η
πρώτη σοβαρή προσπάθεια μελέτης του ζητήματος της αποξήρανσης της Κωπαϊδας
πραγματοποιήθηκε το 1845 από τον Γάλλο μηχανικό Souvage, ο οποίος ήταν έμπειρος
στις αποξηράνσεις. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα σχέδια που πρότεινε για
την αποξήρανση της λίμνης βασίστηκαν στα αντίστοιχα έργα που είχαν
πραγματοποιηθεί στην αρχαιότητα, στην Μυκηναϊκή εποχή. Τα έργα ξεκινούν με
χρηματοδότηση του βαρόνου Eichtal και του συνεργάτη του Tips, όμως, επειδή τα
σχέδια του Souvage κρίνονται ανέφικτα οικονομικά, σταματούν. Ολόκληρη η μελέτη
του έργου δωρίζεται από τον Souvage στο Ελληνικό Κράτος, ώστε να χρησιμοποιηθεί
μελλοντικά όταν εξευρεθούν οι αναγκαίοι χρηματοδοτικοί πόροι.
1.3. Απαλλοτρίωση
Τα
χρόνια που ακολουθούν αρχίζει να συζητείται όλο και πιο έντονα το ενδεχόμενο
απαλλοτρίωσης της Κωπαϊδας από το Ελληνικό Δημόσιο. Το γεγονός αυτό βρίσκει
αντίθετη την Αγγλική Εταιρεία, αφού πρόκειται να στερηθεί μια πολύ κερδοφόρα
επιχείρηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενδιαφέρον για την εξαγορά της Κωπαϊδας
έδειξε και ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ. Το 1952, η Lake Copais
Co , υποχρεώνεται να δεχτεί την αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτήματος από το Ελληνικό
Κράτος. Από το 1953, τα κτήματα και οι εγκαταστάσεις της Αγγλικής Εταιρείας
περνούν στην δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους, σύμφωνα με ειδική σύμβαση που
υπεγράφη μεταξύ Ελλάδας και Μ. Βρετανίας. Η κυβέρνηση διανέμει τα κτήματα σε
13.000 αγρότες 40 Δήμων και Κοινοτήτων της Βοιωτίας με κληροτεμάχια μέσης
εκτάσεως 14 στρεμμάτων περίπου.
Εικόνα
4. Φωτογραφία από την παράδοση του κτήματος της Κωπαϊδος στο Ελληνικό Κράτος.
Στο κέντρο, ο βουλευτής Λιβαδειάς Δημ. Παπασπύρου.
Εικόνα 5. Η διανομή του Κωπαϊδικού
πεδίου στους κατοίκους των γύρω περιοχών
1.4.
Σύντομο χρονολόγιο
·
1833:
Ο πρέσβης της Ελλάδας στο Παρίσι, Ιωάννης Κωλλέτης, γνωστοποιεί το θέμα της
αποξήρανσης της λίμνης Κωπαϊδας σε Γάλλους κεφαλαιούχους.
·
1838:
Ο Ι. Κωλλέτης πείθει τον βαρόνο Eichtal και τον συνεργάτη του Tips να
χρηματοδοτήσουν το έργο. Ο έμπειρος στις αποξηράνσεις Γάλλος μηχανικός Souvage
στέλνεται στην Ελλάδα για να πραγματοποιήσει την μελέτη της αποξήρανσης.
·
1846:
Το σχέδιο του Souvage κρίνεται ανέφικτο οικονομικά και ολόκληρη η μελέτη
χαρίζεται στο Ελληνικό Κράτος.
·
1865:
Υπογράφεται σύμβαση για το έργο, μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης, που
εκπροσωπείται από τον υπουργό οικονομικών Αλ. Κουμουνδούρο, και Γαλλικής
Εταιρείας, που εκπροσωπείται από τον Sarrazin de Montferrier.
·
1873:
Η Γαλλική Εταιρεία του Sarrazin de Montferrier αδυνατεί να εκτελέσει το έργο
λόγω οικονομικών δυσκολιών.
·
1878:
Οι τράπεζες Εθνική, Ιονική, Γενική Πιστωτική και Βιομηχανικής Πίστεως αναθέτουν
στον μηχανικό Revol να συντάξει προϋπολογισμό για το έργο, ο οποίος το κρίνει
ασύμφορο και οι τράπεζες αποσύρουν την χρηματοδότηση τους.
·
1882:
Με βασιλικό διάταγμα και νόμο η ελληνική κυβέρνηση αναθέτει στην Γαλλική
Εταιρεία να προχωρήσει στο έργο της αποξήρανσης, τα έργα της οποίας
ολοκληρώνονται περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα.
·
1886:
Τον Ιούλιο του 1886 γίνονται τα εγκαίνια των έργων της αποξήρανσης.
·
1887:
Λόγω κακών υπολογισμών των μηχανικών τα αποστραγγιστικά έργα τίθενται σε
αχρηστία και η Κωπαϊδα γίνεται ξανά λίμνη. Η Γαλλική Εταιρεία πτωχεύει.
·
1888:
Η Αγγλική Εταιρεία Lake Copais Co εξαγοράζει την Γαλλική και αναλαμβάνει την
υποχρέωση να αποπερατώσει τα αποξηραντικά έργα στην λίμνη.
·
1892:
Τα αποξηραντικά έργα ολοκληρώνονται με συνολικό κόστος 20.000.000 φράγκα.
·
1894–1898:
Πρώτος Γενικός Διευθυντής της Εταιρείας αναλαμβάνει ο D. Steel. Η πεδιάδα της
Κωπαϊδας αρχίζει να καλλιεργείται εντατικά.
·
1895:
Γενικός Διευθυντής της Εταιρείας αναλαμβάνει ο Κ. Cheston.
·
1905–1928:
Γενικός Διευθυντής της Εταιρείας είναι ο Mac Endler. Τα κτίρια και οι
εγκαταστάσεις στους Κήπους χτίζονται επί των ημερών του.
·
1933–1940:
Πραγματοποιούνται έργα συντήρησης και επέκτασης των εγκαταστάσεων στην Κωπαϊδα.
Επιτυγχάνεται η πλήρης αποξήρανση της λίμνης.
·
1941-
1944: Η παραγωγή του κτήματος της Κωπαίδας δεσμεύεται για τις ανάγκες των
στρατευμάτων κατοχής. Γενικός διευθυντής της Εταιρείας αναλαμβάνει ο Γερμανός
γεωπόνος Otto Maggers.
Εικόνες
6. Ενημερωτικό φυλλάδιο του Οργανισμού Κωπαϊδος που εκδόθηκε το 1982.
2. ΚΩΠΑΊ΄ΔΙΚΟ
ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
2.1.
Το Κωπαϊδικό καθεστώς
Το
Κωπαϊδικό καθεστώς χαρακτηρίζεται από σκληρότητα και απανθρωπιά που δύσκολα
βρίσκεις αλλού. «Λευκούς σκλάβους» αποκαλούσαν τους αγρότες, γιατί πραγματικά
ζούσαν σε συνθήκες δουλοπαροικίας. Σε απόσταση λίγων δεκάδων χιλιομέτρων από
την Αθήνα υπήρχε ένα ιδιαίτερο κράτος εν κράτει, Η επικράτεια της Αγγλικής εταιρείας. Έμπιστοι
άνθρωποι στρατολογούνταν μεταξύ των παντός είδους τραμπούκων της περιφέρειας
και αποκτούσαν τον ρόλο του καταδότη κάτω από την στολή του φύλακα. Σε
περίπτωση που οι αγρότες «παρεκτρέπονταν» κάνοντας παράπονα τους απειλούσαν οι
οπλοφόροι φύλακες ή τους έπαιρναν πίσω τα χωράφια.
Από
την στιγμή που ανέλαβε την εκμετάλλευση η Αγγλική εταιρεία, δημιουργήθηκε ένα
αφόρητο καθεστώς και μια δυσβάσταχτη κατάσταση σε βάρος των αγροτών της
περιοχής. Από το 1890-1925 υπήρξαν συνεχείς εξεγέρσεις αγροτών, οι οποίοι
παρελάμβαναν μια αποξηραμένη λίμνη και την μεταμόρφωσαν σε εύφορη γη. Δούλευαν
σκληρά πιστεύοντας ότι τα χωράφια θα γινόντουσαν δικά τους και θα τα
κληρονομούσαν τα παιδιά τους.
2.2.
Η σύνδεση του Κωπαϊδικού με το Αγροτικό Ζήτημα
Ο 20ος αιώνας βρίσκει την περιοχή της Κωπαϊδος
ως ένα πεδίο έντονης διαμάχης μεταξύ των καλλιεργητών και της Αγγλικής
Εταιρείας. Οι παραλίμνιοι καλλιεργητές εισχωρούν σε έδαφος όπου η Αγγλική
εταιρεία ισχυρίζονταν ότι ανήκαν στην ιδιοκτησία της εταιρείας ενώ αντιθέτως οι
καλλιεργητές ισχυρίζονταν ότι ήταν δικά τους χρησιμοποιώντας τίτλους
ιδιοκτησίας από την περίοδο της Οθωμανικής Κατοχής. Την διαμάχη αυτή κλήθηκε να
την λύσει και να την φέρει εις πέρας η Κυβέρνηση του Ελληνικού Κράτους μετά από
έντονη διαμαρτυρία της Αγγλικής εταιρείας. Το Κράτος έδωσε κάποια λύση , αλλά η
λύση αυτή δεν έγινε αποδεκτή και είχε ως επακόλουθο μακροχρόνιους δικαστικούς
αγώνες. Η μεσολάβηση της Γερμανικής Κατοχής με όλες τις συνέπειές της, φρέναρε
τα επενδυτικά έργα της Αγγλικής εταιρείας. Από τα πρώτα Μεταπολεμικά χρόνια όμως
η Κυβέρνηση πήρε θέση ώστε να διευθετηθεί το Ζήτημα της απαλλοτρίωσης. Για να
πετύχει όμως αυτό έκανε κάποιες μεταρρυθμίσεις στην περιοχή της Κωπαϊδας. Η
Κυβέρνηση βρήκε και πάλι αντιμέτωπη την Αγγλική εταιρεία.
Οι
κύριοι όροι της Διαιτητικής Απόφασης ήταν οι εξής:
1ον.
να καταβάλει το Ελληνικό Δημόσιο το ποσό των 60.000 λιρών ως αποζημίωση για τα
28.427 στρέμματα τα οποία σύμφωνα με την εταιρία είχαν καταπατηθεί από τρίτους.
2ον. να κρατήσει η Εταιρία στην πλήρη
κυριότητα της 30.000 στρέμματα επί πλέον και όσα ανήκουν στην επικαρπία της
(116.573 στρεμ.) για τα υπόλοιπα 62 χρόνια που απομένουν από την αρχική
παραχώρηση.
3ον. Να έχει τη χρήση η Εταιρία όλων των
υδάτων των λιμνών Υλίκης και Παραλίμνης για την παραγωγή υδροηλεκτρικής
ενέργειας"
Ο
τρόπος εκμετάλλευσης της περιοχής της Κωπάίδας προσδιορίζεται από δύο
παραμέτρους.
Η πρώτη παράμετρος, αποτελείται από τη
πολιτική του γεώμορου, η οποία εκφράζει τις συνεχείς σχέσεις μεταξύ εταιρίας
και καλλιεργητών, και η δεύτερη παράμετρος, είναι η κοινωνική διαστρωμάτωση
μεταξύ των καλλιεργητών.
Οι
καλλιεργητές διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες.
Οι κατηγορίες είναι:
Α.
Οι Μικροϊδιοκτήτες, που ήταν κάτοχοι γης, κυρίως των παραλίμνιων περιοχών, με
τίτλους ιδιοκτησίας Οθωμανικούς ή παραχωρητήρια του Ελληνικού Κράτους.
Β.
Οι Ημιακτήμονες, όπως χαρακτηριστικά ονομάζονταν όλοι οι κάτοχοι άγονης γης, οι
οποίοι αναγκαστικά εργάζονταν στα κτήματα της Εταιρίας.
Γ.
Οι Ακτήμονες, οι οποίοι ελλείψει γης επενοικίαζαν κτήματα της Εταιρίας για
καλλιέργεια έναντι γεώμορου "...................................................
Μπορείτε
να διαβάσετε όλη την εισήγηση στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
