Το Σάββατο 18 Απριλίου 2023 στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού ο κ.Παπαγιαννόπουλος Στάθης παρουσίασε την εισήγησή του με θέμα: "Συντήρηση – αναστήλωση- λειτουργία του Κάστρου- του περιβάλλοντα χώρου – ανασκαφές - εκπαίδευση και προοπτική ανάπτυξης" στα πλαίσια του 2ου κύκλου της τροφώνιας ακαδημίας με θέμα "Λιβαδειά: Πόλη, Πολίτες και Πολιτισμός. Από το παρελθόν στο παρόν. Από το παρόν στο μέλλον".
.png)
Σύντομη περιγραφή της κατάστασης
Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το κάστρο εγκαταλείφθηκε από οποιαδήποτε δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να υποστεί πλήθος καταστρεπτικών ενεργειών, όπως ανοικοδόμηση προκαστρικού αρχαιολογικού χώρου, χρήση υλικών του κάστρου για οικοδόμηση, πλήθος λαθρανασκαφών, παλαιότερη χρήση του σαν βοσκότοπος και κυρίως η άναρχη δασικού χαρακτήρα δενδροφύτευση, από την οποία ελάχιστο μέρος του κάστρου φαίνεται και με κίνδυνο ολοκληρωτικής καταστροφής του από πυρκαγιά.
Είναι δύσκολη και επικίνδυνη η έρευνα και η περιήγησή του, κυρίως από τους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβαθμίας εκπαίδευσης καθώς και οι θρησκευτικές εκδηλώσεις και λειτουργίες στην Αγία Βαρβάρα και Αγία Σοφιά, ο θαυμασμός του τοπίου, του ιδιαιτέρου αυτού φυσικού κάλλους.
Η έλλειψη χώρων συνάθροισης με ασφάλεια και χωρίς την απαιτούμενη ειδική ασφάλεια χορηγούμενη από το ΚΕ.ΜΕ.Α. κάνουν απαγορευτική την επίσκεψη.
Η έλλειψη πολιτιστικών εκδηλώσεων στο χώρο του Κάστρου είτε εντός είτε έξω από αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποξένωσή του από τους πολίτες της Λιβαδειάς και κυρίως της νεολαίας.
Η έλλειψη διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου, η μη ύπαρξη παρατηρητηρίου του φαραγγιού, για να μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει το τοπίο, η έλλειψη τόνωσης της πεζοπορίας μέσω του Κάστρου καθώς και η έλλειψη πίστας αναρρίχησης συμβάλλουν στην απαξίωσή του.
Η συντήρησή του πρέπει να είναι συνεχής και όχι ευκαιριακά, όπως έχει συμβεί κατά καιρούς, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα για την επιβίωσή του αλλά και για την ασφάλεια των επισκεπτών.
Δυστυχώς η έλλειψη αποτελεσματικής βούλησης από τις αρμόδιες αρχές για τη μελέτη συνολικής συντήρησης – αναστήλωσης, ανάδειξης και ενεργοποίηση της λειτουργίας του κάστρου με οδήγησε στις πιο κάτω προτάσεις τις οποίες θα παρουσιάσω και θα συζητήσουμε. Το εγχείρημα παρότι φαίνεται πολύπλοκο θα γίνει εύκολο αν μπει το νερό στο αυλάκι όπως γίνεται και σε παρόμοιες περιπτώσεις.
Περιοχή και σύνδεση πρότασης με υφιστάμενα
Το κάστρο της Λιβαδειάς, είναι ένα από τα μεγαλύτερα και ομορφότερα, βρίσκεται σε μια περιοχή που ήταν γνωστή από την αρχαιότητα λόγο της υπάρξεως του Τροφωνίου Μαντείου, του ναού του Διός και άλλων αρχαιολογικών χώρων προς ανασκαφή και περιτριγυρισμένο από μια περιοχή προτεινόμενη ως μνημείο φυσικού κάλλους.
Στην Κρύα με τις πηγές του ποταμού της Έρκυνας (μέσω του οποίου με κατάλληλες παρεμβάσεις μπορείς να διασχίσεις όλη την πόλη, δίπλα και πάνω από το ποτάμι, με γεφύρια, μέχρι την εκτός σχεδίου περιοχή) βρίσκεται το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο, το συνεδριακό κέντρο, το Θολωτό, το θέατρο της Κρύας, πλήθος καταστημάτων, πολλές εκκλησίες, το τζαμί, υπαίθριοι χώροι ψυχαγωγίας και περιηγητικά μονοπάτια.
Η ανάδειξη του Κάστρου και των πιο πάνω αναφερθέντων μπορούν να φέρουν τεράστια πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή, αναδεικνύοντας τη λαϊκή παράδοση, προάγοντας την έρευνα, τη μάθηση και την ψυχαγωγία.
Προτείνεται:
Μια ολοκληρωμένη πρόταση προϋποθέτει να περιέχει μια έρευνα μελετών και στάδια υλοποίησης. Η πρόταση αυτή θα αποβλέπει στη συντήρηση και αναστήλωση του κάστρου, τη διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου, τη καλλίτερη θέαση και παρατήρηση του φαραγγιού, τη διεξαγωγή εκδηλώσεων καθώς και τη συλλειτουργία της πόλης με την γειτονιά και ιδιαίτερα με τα πολιτιστικά κτίρια του Δήμου στην περιοχή της Κρύας.
Κατ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ποιοτική, ποσοτική, επιστημονική και ευχάριστη ενασχόληση των ενδιαφερόμενων με δραστηριότητες που υπάρχουν, αλλά έχουν ατονήσει αλλά και άλλες που θα προκύψουν.
Η πρόταση περιλαμβάνει τις παρακάτω τρεις ενότητες :
1. 1. Μελέτες – Ενέργειες
2. 2. Θεσμικές παρεμβάσεις
3. 3. Χρηματοδοτήσεις – προγραμματικές συμβάσεις
1. 1. Μελέτες – Ενέργειες
- Πρόταση έρευνας μελετών που απαιτούνται και στάδια υλοποίησης
Προτείνεται η έρευνα των μελετών που απαιτούνται για την υλοποίηση των προτεινόμενων, σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες μεθόδους που υπάρχουν και να ανατεθεί στο σύνολο των σχολών και των ειδικοτήτων του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνέχεια της παλαιοτέρας έρευνας που είχε γίνει στο πλαίσιο για την αναστύλωση του Β.Α. Πύργου : «Το Κάστρο της Λιβαδειάς. Ιστορία -Αρχιτεκτονική. Κατάλογος Εκθέσεις Δήμος Λεβαδέων, Αθήνα 1999:https://dimoslevadeon.gr/wp-content/uploads/2019/08/%CE%A4%CE%BF-%CE%9A%CE%AC%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82%CE%9B%CE%B9%CE%B2%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%AC%CF%82.pdf https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/view/4811/4587
Από την έρευνα θα προκύψουν, πέραν από τη συντήρηση, τι μπορεί να αναστηλωθεί και να δημιουργηθεί ώστε ο χώρος να καταστεί λειτουργικότερος, ασφαλέστερος, εξασφαλίζοντας τις απαιτούμενες βεβαιώσεις ασφάλειας από τις αρμόδιες υπηρεσίες, με στόχο την ασφαλή περιήγηση, συνάθροιση, επιμόρφωση και ψυχαγωγία.
- Κατεπείγουσες εργασίες
Να γίνει άμεση μελέτη και συντήρηση των επικίνδυνων τμημάτων και αποκατάσταση κενών στη λιθοδομή του Β.Α. πύργου. Επίσης να γίνει δασοπονική μελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου για την άρση των καταστροφικών συνεπειών της άναρχης δασικού χαρακτήρα δενδροφύτευσης. Η σωστή και ασφαλή κοπή των δέντρων, σύμφωνα με τις απαιτούμενες εγκρίσεις, θα αποτρέψει τις μη αναστρέψιμες συνέπειες σε περίπτωση πυρκαγιάς.
- Μελέτη τρωτότητας για την ασφαλή χρήση των εγκαταστάσεων από το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας (ΚΕ.ΜΕ.Α.).
- Αρχαιολογική έρευνα – Γραφείο Αρχαιολογίας – έκθεση ψηφιδωτών
Να γίνει αρχαιολογική έρευνα για την εύρεση του Μαντείου και άλλων αρχαίων της ευρύτερης περιοχής. Να δημιουργηθεί γραφείο για την στέγαση των υπαλλήλων της αρχαιολογίας και την έκθεση των 5-6 αρχαίων ψηφιδωτών της Λιβαδειάς που βρίσκονται στις αποθήκες του μουσείου του Διστόμου μαζί με την φωτογραφική, τουλάχιστον, παρουσίαση των αρχαιολογικών ευρημάτων Λιβαδειάς. .
- Μελέτη δημιουργίας προβολής του Κάστρου, του περιβάλλοντα χώρου και του ιδιαίτερου κάλλους φαραγγιού, ηλεκτρονική παρουσίαση της ιστορίας και των ευρημάτων της Λιβαδειάς
- Μελλοντικές μελέτες και ενέργειες
- · Μελλοντική απαλλοτρίωση και διαμόρφωση του εξωκαστρικού αρχαιολογικού χώρου, των μισογκρεμισμένων μαντριών στα ΝΔ, που είναι η ιδανική θέση για το παρατηρητήριο του φαραγγιού, των εγκαταλελειμμένων κατοικιών στον αρχαιολογικό χώρο, στην πλατεία της Μητρόπολης μέχρι και την παλιά Αστυνομία.
- Μελέτη δυνατότητας επίσκεψης από ΑΜΕΑ και ηλικιωμένους.
- Τοποθέτηση έξυπνου ηλεκτροφωτισμού στο κάστρο -Livestreaming, Wifi και ήχου.
- Κατασκευή εξωτερικού μικρού αμφιθεάτρου, εκθεσιακού χώρου και έρευνας καθώς και αίθουσα συνεδριάσεων και τελετών.
- 2. Θεσμικές παρεμβάσεις
- Δημιουργία Κέντρου Καστρολογίας – Μυθολογίας - Αρχαιολογίας
Για την ενδυνάμωση της έρευνας και μελέτης της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και όλων των ενδιαφερόμενων σε πρώτη φάση το Κέντρο Καστρολογίας θα μπορούσε να στεγαστεί στο νεοκλασικό εγκαταλειμμένο 3ο Δημοτικό.
Το ενδιαφέρον και η μεγάλη απήχηση που υπάρχει στην εκπαίδευση πάνω στα κάστρα και κυρίως στις έρευνες εργασίες τους γίνεται φανερό από τα πιο κάτω παραδείγματα:
α) Το εξαιρετικό ερευνητικό Εκπαιδευτικό πρόγραμμα του δικτύου Τοπικής Ιστορίας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης -“Το λιβαδείτικο κάστρο ζωντανεύει και αφηγείται την ιστορία του»: http://www.sekthivas.mysch.gr/dti/pdf/kastrolivadeias.pdf
και β) του Εργαστηρίου Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης & Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ) Λιβαδειάς «Πύργοι, Φρυκτωρίες & Ακροπόλεις της κοιλάδας του Κηφισού & της Κωπαΐδας»:
Τέτοια προγράμματα αν στηριχτούν μπορούν να αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης τοπικά αλλά μπορούν να αποκτήσουν και πανελλήνια απήχηση.
- Φαράγγι, ανακήρυξή του σε μνημείο φυσικού κάλλους
Το Υπουργείο Πολιτισμού , Ο Ν. 1469/50 στο αρθ.2, ορίζει στο Υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας την αρμοδιότητα του χαρακτηρισμού τόπων ως τόπους ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, χρήζοντας κρατικής προστασίας
- Νομικό θεσμικό πλαίσιο καθαρισμού ζωνών και πολεοδομικής δόμησης γύρω από το Κάστρο. Καθορίζονται οι όροι δόμησης κοντά στα ιστορικά μνημεία .
- Παραχώρηση από τον Δήμο του Βασιλικού Κτήματος αριστερά του Κάστρου και όλα τα κτίρια δικαιοδοσίας ΤΑΙΠΕΔ στα πλαίσια της προτεινόμενης πολιτιστικής διαδρομής.
- Καθιέρωση Ημέρας Κάστρου και γιορτή Κάστρου με την ονομασία «Κάστραθλον».
- Μονοπάτια Πολιτισμού
Για την εύκολη πρόσβαση και περιήγηση στους χώρους του κάστρου και στους γύρω αρχαιολογικούς χώρους προτείνεται η σήμανση τους και η διάνοιξη μονοπατιών που οδηγούν σ' αυτά.
Βλέπε πρόγραμμα Δελφών : https://iparnassos.gr/2023/04/o-d-delfon-prochora-to-ergo-monopatia-politismou-stous-delfous/
ή όπως στις μελέτες διαμόρφωσης και ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων Θήβας και Ορχομενού .
- Αδελφοποίηση με άλλα Κάστρα
Κυρίως με κάστρα της Καταλανίας, Φράγκικα αλλά και Ελληνικά.
- Ίδρυση γραφείου τουριστικών πληροφοριών σε συνεργασία με τον ΕΟΤ
Με επιπρόσθετο σκοπό την εμψύχωση και το ζωντάνεμα των εκδηλώσεων, κατά τα πρότυπα του Ναυπλίου, της Λαμίας και άλλων περιοχών. Φέρνω ως παράδειγμα το Γραφείο Τουριστικών Πληροφοριών στο Ναύπλιο:https://www.ppel.gov.gr/grafio-touristikon-pliroforion-sto-nafplio/?utm_source=feedburner&utm_medium=email&utm_campaign=Feed%3A+gov%2FcyTo+%28%CE%A0%CE%95%CE%A1%CE%99%CE%A6%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%99%CE%91+%CE%A0%CE%95%CE%9B%CE%9F%CE%A0%CE%9F%CE%9D%CE%9D%CE%97%CE%A3%CE%9F%CE%A5%29
Επίσης την Τουριστική Χάρτα του Δήμου Λαμιέων: https://lamianow.gr/egkrithike-i-toyristiki-charta-toy-dimoy-lamieon-ti-syzitithike-stin-tilediaskepsi-foto
Την Περιφερειακή Υπηρεσία Τουρισμού Στερεάς Ελλάδας: https://www.gtp.gr/TDirectoryDetails.asp?id=770&lng=1
- Ομάδα εισηγήσεων στήριξης και παρακολούθησης
Τη δημιουργία ομάδας ειδικών που θα μπορεί να συνεισφέρει στην σχεδίαση, τον προγραμματισμό και την επίτευξη του στόχου.
1. 3. Χρηματοδοτήσεις – προγραμματικές συμβάσεις
- · Ίδρυση ταμείου δωρεών, χορηγιών για το Κάστρο και έρευνας Τροφώνιου Μαντείου
Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τα πρότυπα των αντίστοιχων ταμείων του εξωτερικού, για την δυνατότητα εξεύρεσης πόρων για μελέτες, έργα, λειτουργικά έξοδα, συντήρηση και οτιδήποτε άλλο χρειαστεί για αυτό τον σκοπό (βλ. λεπτομέρειες στο κεφάλαιο των χρηματοδοτήσεων) .
- Από τα προγράμματα του τρέχουν των ΕΣΠΑ, LEADER κτλ
- Ίδιοι πόροι από τους συμμετέχοντες
- Δημιουργία λογαριασμού γι’ αυτόν τον σκοπό.
Πέρα από τα προγράμματα και τους ίδιους πόρους προτείνεται, όπως κατά κόρον γίνεται στο εξωτερικό για τα κάστρα, ένα ταμείο για δωρεές χορηγίες, κληροδοτήματα κ.τ.λ.
Παράδειγμα δωρεών για Πύργους: https://www.google.com/search?q=donations+pour+chateau&oq=donations+pour+chatea&aqs=chrome.1.69i57j33i10i160l2j33i22i29i30l2j33i22i29i30i625.59881j0j15&sourceid=chrome&ie=UTF-8
Δωρεά Βερσαλλιών: https://don.chateauversailles.fr/soutien-part/~mon-don?_cv=1· Προγραμματικές συμβάσεις με τα συναρμόδια υπουργεία και οργανισμούς για θέματα της αρμοδιότητάς τους, όπως ΕΟΤ για φεστιβάλ με θέμα της προβολής των Κάστρων, του Υπουργείου παιδείας για την έρευνα, μελέτη των Κάστρων και λειτουργίας του Κέντρου Καστρολογίας, του Υπουργείου Πολιτισμού για την ανάδειξη του ιδιαίτερου κάλλους του φαραγγιού."
