Εν συντομία δύο λόγια για τα συγκεκριμένα δύο βιβλία που βλέπετε στην οθόνη. Το πρώτο, “ Η εκστρατεία των Καταλανών στην Ανατολή”, είναι απόσπασμα από το χρονικό του Ραμόν Μουντανέρ. Το Χρονικό, αναφέρεται στο Στέμμα της Αραγωνίας κατά την περίοδο του 13ου και 14ου αιώνα. Ο Καταλανός συγγραφέας, υπήρξε μέλος της Εταιρείας, την οποία ακολούθησε στην Ανατολή, μέχρι λίγο πριν τη μάχη του Βοιωτικού Κηφισού ή του Αλμυρού το 1311. Ήταν υπεύθυνος για τα οικονομικά της Εταιρείας και κάποια στιγμή διετέλεσε και διοικητής της. Αφηγείται στο Χρονικό του, αφού πια βρίσκεται στην πατρίδα του, μεταξύ άλλων, και τα γεγονότα που αφορούν στην περιπέτεια τους στην Ανατολή, και μάλιστα τα αφηγείται 15 χρόνια μετά την επιστροφή του. Το βιβλίο είναι σημαντικό γιατί εκτός των πληροφοριών που μας παρέχει για την δράση των Καταλανών , είναι ταυτόχρονα και η ματιά του “άλλου”. Το βιβλίο από τις εκδόσεις Στοχαστής έτυχε μιας πολύ καλής μετάφρασης και μιας εξαιρετικής εισαγωγής με εξίσου εξαιρετικά σχόλια.
Το δεύτερο βιβλίο,”Οι Καταλανοί στη Βοιωτία”, είναι γραμμένο από έναν συντοπίτη μας, τον Δημήτρη Πάνου, πριν από τριάντα περίπου χρόνια. Τότε που, το πιο πιθανό, ελάχιστοι γνώριζαν για τους Καταλανούς και το πέρασμά τους από την Βοιωτία, και γενικότερα από την Ελλάδα, πριν επτά ολόκληρους αιώνες. Όπως γράφει ο ίδιος, “εκπληρώνει με το πόνημα του αυτό ένα παιδικό του όνειρο, που οφείλεται στις επιδράσεις του περιβάλλοντος του και την ύπαρξη του ιστορικού φρουρίου της πόλης της Λιβαδειάς , στην οποία και γεννήθηκε”.
1. ΙΣΠΑΝΙΑ
 |
| Το Στέμμα Αραγωνίας |
Πριν αρχίσω την παρουσίαση του θέματος κι επειδή το χρονικό αναφέρεται στο Στέμμα της Αραγωνίας, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση, σχετικά με τη λέξη, την έννοια Στέμμα. Βασίλειο και Στέμμα δεν είναι έννοιες ταυτόσημες. Το Στέμμα είναι έννοια ευρύτερη του Βασιλείου, είναι μία μόνιμη ένωση τίτλων και κρατών, βασιλείων, πριγκιπάτων, δουκάτων, κομητειών, όπου την εξουσία κατέχει ένας μόνο βασιλιάς, κοινός για όλους, και το ισχυρότερο μέλος δίνει το όνομά του στην ένωση, στο Στέμμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το Στέμμα της Αραγωνίας αποτελούνταν από το πριγκιπάτο της Καταλωνίας, τα βασίλεια της Αραγωνίας, της Βαλένθια, της Μαγιόρκα ,της Νεάπολης, της Σαρδηνίας, της Σικελίας, την Μάλτα, αλλά και το δουκάτο των Αθηνών που τον 14ο αιώνα ελέγχονταν από την Καταλανική Εταιρεία καθώς και το δουκάτο των Νέων Πατρών, όπως αποκαλούνταν τότε η Υπάτη.
 |
| Τα μεσαιωνικά Στέμματα της Ισπανίας |
 |
| Μουσουλμανική Ισπανία |
 |
| 1492 |
Οι Άραβες δημιούργησαν στην δική τους Αλ Αντάλους ένα θαυμάσιο πολιτισμό. Εκπληκτική οικονομική και πολιτισμική άνθηση γνωρίζει η μουσουλμανική Ισπανία κατά τον Μεσαίωνα.
Εμιράτα Κόρδοβας και Γρανάδας
Σπουδαία πολιτιστικά κέντρα υπήρξαν τότε το εμιράτο της Κόρδοβα, το οποίο μετεξελίσσεται αργότερα σε χαλιφάτο, και το Εμιράτο της Γρανάδα, το τελευταίο προπύργιο της μουσουλμανικής Ανδαλουσίας, με το υπέροχο Αλάμπρα, που στον τελευταίο της εμίρη έμελλε να παραδώσει το 1492 την πόλη και ό,τι είχε απομείνει από τις μουσουλμανικές κτήσεις, στους Καθολικούς βασιλείς, τον Φερδινάνδο Β’ της Αραγωνίας και την σύζυγό του Ισαβέλλα της Καστίλης.
 | ||
|
 |
| Ανακατάκτηση Ισπανίας 13ος αι. |
Εκτός από αυτές τις δύο σημαντικότατες
χρονολογίες της Ισπανικής ιστορίας, υπάρχει
και μια ιδεολογία που την διατρέχει, και που έχει άμεση σχέση με την περίοδο αυτή. Είναι η Ρεκονκουίστα
(Reconquista), που σημαίνει Ανάκτηση, Ανακατάληψη, σημαίνει
δηλ.τον αγώνα των Ισπανών να ανακαταλάβουν τα
καταληφθέντα από τους Μουσουλμάνους εδάφη
τους. Η Ρεκονκουιστα αρχίζει αμέσως
μετά την αραβική εισβολή σε πολύ μικρή κλίμακα και σχεδόν χωρίς καμία οργάνωση. Ουσιαστικά, ξεκινά τον 11ο
αιώνα, όταν διασπάστηκε το χαλιφάτο της Κόρδοβα
σε πολύ μικρά Βασιλεία, και το αντιμουσουλμανικό σχεδόν σταυροφορικό πνεύμα, αρχίζει να κερδίζει έδαφος.
 |
| Πτώση της Γρανάδα |
Η Ανακατάληψη τελειώνει οριστικά με την πτώση της Γρανάδα το 1492.
Αλμογάβαροι ο πυρήνας της Καταλανικής Εταιρείας
Με την Ρεκονκουίστα συνδέονται οι Αλμογάβαροι ( αυτοί, είναι ο πυρήνας της Καταλανικής Εταιρείας που θα συγκροτηθεί αργότερα ). Αρχικά άτακτα, λίγο πολύ, σώματα, σχεδόν αποκλειστικά συνδεδεμένα με το Στέμμα της Αραγωνίας.
Για πρώτη φορά, η λέξη Αλμογάβαροι εμφανίζεται σε ένα αραβικό έργο, το οποίο αναφέρεται στην αραβική παρουσία στην Αλ Αντάλους , και “κάνει λόγο για αποσπάσματα από μουσουλμάνους Αλμογάβαρους, που δρούσαν σε μικρές ομάδες, οι οποίες προέβαιναν σε αιφνιδιαστικές επιθέσεις - αστραπή σε εχθρικές περιοχές, σε περιοχές χριστιανών δηλαδή, λαφυραγωγούσαν και έφευγαν”.
Αυτή την τακτική την υιοθετούν πρώτοι οι Αραγωνέζοι. Οι Αλμογάβαροι, είναι κατά βάση Αραγωνέζοι και Καταλανοί. Εμφανίζονται αρχικά στην περιοχή των Πυρηναίων. Είναι κατ’ εξοχήν βοσκοί, οι οποίοι μετακινούνται συνεχώς με τα ποίμνια τους αλλά και τις οικογένειές τους. Όμως, χάνουν τις περιουσίες τους και τα χειμαδιά για τα κοπάδια τους, εξ’ αιτίας των συχνών επιδρομών των μουσουλμάνων στις περιοχές τους. Μιμούνται λοιπόν, την τακτική των Μουσουλμάνων. Σχηματίζουν μικρές αυτόνομες ομάδες - κομπανίες, γνωστοί όλοι μεταξύ τους, και καταφεύγουν κι αυτοί σε αιφνιδιαστικές επιδρομές, μικρής κλίμακος, στα καταληφθέντα εδάφη. Συλλαμβάνουν μουσουλμάνους αιχμαλώτους, τους οποίους απελευθερώνουν παίρνοντας λύτρα, ή κοπάδια τα οποία μεταπωλούν. Έτσι καταφέρνουν και επιβιώνουν. Τελικά φαίνεται ότι τους κερδίζει η τέχνη του πολέμου. Μεταμορφώνονται, κατά κάποιον τρόπο, σε επαγγελματίες πολεμιστές και με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι Μουσουλμάνοι υποχωρούν, από άτακτα σώματα, μετεξελίσσονται σε μισθοφορικό σώμα.
Είναι το καλύτερο ελαφρό πεζικό της εποχής τους. Δεν μάχονται όπως ο τακτικός στρατός. Δεν φέρουν πανοπλία και είναι σχετικά ελαφρά οπλισμένοι. Φέρουν δε έναν ατσάλινο κρίκο περασμένο στην μέση τους, για να τρίβουν πάνω του τον πυρόλιθο, δημιουργώντας έτσι σπίθες προς εκφοβισμό του εχθρού, και κραυγάζουν συγχρόνως φράσεις όπως “ξύπνα σίδερο”, “Αragon, Aragon” επικαλούμενοι τον Άγιο Γεώργιο,”Sant Gordi”, τον προστάτη τους.
Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, αρχικά στους βασιλείς του Στέμματος της Αραγωνίας και στην συνέχεια σε όσους έχουν την ανάγκη των υπηρεσιών τους. Οι Αλμογάβαροι ήταν η δεξαμενή στρατολόγησης “μάχιμων" σε οποιοδήποτε κατακτητικό εγχείρημα του μονάρχη. Πολλούς απ' αυτούς, τους εγκαθιστά ο ηγεμόνας στην μεθόριο,ως μόνιμους φύλακες παραχωρώντας τους εδάφη. Αυτοί ονομάζονταν fronteros δηλ. “μεθορίτες" κάτι σαν τους Ακρίτες του Βυζαντίου. Άλλοι πάλι, από τους Αλμογαβάρους, γίνονται “ληστές των ορέων".
Οι Αλμογάβαροι , είναι αυτό το μισθοφορικό
σώμα, που θα συνοδεύσει τον Πέτρο Γ'
τον Μέγα από την Αραγονία στην Σικελία και στην συνέχεια θα προσφέρει τις υπηρεσίες
του και στον γιο του
Φρειδερίκο της Σικελίας. Υπάρχουν πολλές
εκδοχές για την προέλευση του ονόματός τους. Ίσως από την αραβική λέξη
al-mugavar που σημαίνει αυτοί που προκαλούν ταραχές,
οι ταραχοποιοί, και θα δημιουργήσουν τέτοιες ουκ ολίγες ,τουλάχιστον στον ελλαδικό
χώρο. Αυτή η κομπανία θα συγκροτηθεί στην Σικελία.
2. ΣΙΚΕΛΙΑ
Η Σικελία, το μεγάλο αυτό νησί της Μεσογείου, λόγω της κομβικής της θέσης, προκάλεσε από αρχαιοτάτων χρόνων το ενδιαφέρον πολλών λαών να δημιουργήσουν εκεί αποικίες ή και να την κατακτήσουν. Φοίνικες, αρχαίοι Έλληνες, Βυζαντινοί, Άραβες, Νορμανδοί, Γερμανοι,Γάλλοι, Ισπανοί.
 |
| Αγ. Ρωμ. Αυτοκρατορία, παπικά κράτη, βασ. Σικελίας |
Η Ιταλική χερσόνησος την εποχή του 13ου-14ου αι. είναι χωρισμένη σε τρία μέρη. Το βόρειο κομμάτι της, ανήκει στην Αγία ρωμαϊκή αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους, η οποία επεκτείνεται μέχρι την κεντρική Ιταλία. (Αυτό είναι το άγνωστο α’ Ράιχ). Το δεύτερο κομμάτι της Ιταλίας, το κεντρικό, ανήκει στον πάπα, ο οποίος κατέχει την θρησκευτική αλλά και την κοσμική εξουσία (Από αρχές 6ου αι.-1861). Είναι τα λεγόμενα Παπικά Κράτη.
 |
| Φρειδερίκος Β’ Hohenstaufen, STUPOR MUNDI |
Στο τρίτο κομμάτι, στην νότια Ιταλία, και στη Σικελία βασιλιάς είναι ο Φρειδερίκος Β’, εγγονός του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Α’ Μπαρμπαρόσσα. Ο Φρειδερίκος ο Β’ είναι ίσως ο πιο φωτισμένος μονάρχης του Μεσαίωνα, το θαύμα της οικουμένης, όπως τον αποκάλεσε ο Νίτσε. Μία εξέχουσα, για την εποχή του, προσωπικότητα , ένα πνεύμα οξύ, που καλεί ανθρώπους του πνεύματος, επιστήμονες και καλλιτέχνες στην αυλή του και ιδρύει το πρώτο, μη εξαρτώμενο από την Εκκλησία, πανεπιστήμιο στην καθολική Ευρώπη, το πανεπιστήμιο της Νάπολης. Είναι λάτρης της Σικελίας, αγαπάει τους ανθρώπους της, Σικελούς, Έλληνες, Άραβες και μιλάει τις γλώσσες τους. Γερμανός και Νορμανδός από την πλευρά της μητέρας του, που σημαίνει ότι κληρονομεί και την Αγία Αυτοκρατορία αλλά και το βασίλειο της Σικελίας. (Αυτό όμως δημιουργεί πολλά προβλήματα στη σχέση του με τον εκάστοτε πάπα,ο οποίος μετέρχεται πολλών μεθόδων για να τα επιλύσει, όπως διάφορες συμμαχίες, μηχανορραφίες και αφορισμούς. Ο πάπας διακατέχεται από μεγάλο φόβο.Ίσως κάποια στιγμή ο νεαρός Φρειδερίκος θελήσει να ενώσει το βασίλειο με την αυτοκρατορία και έτσι τα παπικά κράτη θα βρεθούν περικυκλωμένα από Γερμανούς με το ενδεχόμενο να χάσει ο πάπας τα κράτη του κι επομένως και την κοσμική του εξουσία. Πάντα υπήρχε μία αντιπαλότητα και αντιπάθεια μεταξύ του πάπα και των Γερμανών).
 |
| Κάρολος Ανδεγαυός |
Μετά τον θάνατο του Φρειδερίκου Β΄και των αδύναμων διαδόχων του, ανακουφισμένος ο πάπας από την απομάκρυνση της γερμανικής απειλής, προσφέρει το βασίλειο της Σικελίας στον Κάρολο τον Ανδεγαυό, αδελφό του βασιλιά της Γαλλίας. Από τους Γερμανούς το βασίλειο της Σικελίας περνάει στους Φράγκους, στους Γάλλους δηλ. ο Κάρολος έχει πολλά όνειρα, ανάμεσα σ' αυτά να αναστήσει και τη λατινοκρατία στο Βυζάντιο, που μόλις έχει ανακαταλάβει από τους Φράγκους της Δ’ Σταυροφοριας, ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος (το 1261). Μάλιστα λέγεται ότι ο Κάρολος έχει υπογράψει συμφωνία με τον πάπα, με την οποία υπόσχεται να αναλάβει το "θεάρεστο αυτό έργο!" της κατάληψης δηλ. της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους για δεύτερη φορά.
Η διακυβέρνηση του Καρόλου είναι ιδιαίτερα σκληρή και οι Σικελοί εξεγείρονται εναντίον του. Είναι ο Σικελικός Εσπερινός, η επανάσταση που έλαβε χώρα ( το 1282) στο Παλέρμο της Σικελίας. Γρήγορα η εξέγερση επεκτείνεται σε ολόκληρη την Σικελία και ο Κάρολος αναγκάζεται να δραπετεύσει στην Νάπολη, εγκαταλείποντας και το βασίλειο της Σικελίας, αλλά και τα σχέδιά του για την Κωνσταντινούπολη. Οι Σικελοί, προσφέρουν τον θρόνο στον Πέτρο Γ’ τον Μέγα, του Στέμματος της Αραγωνίας. Είναι ο βασιλιάς εκείνος τον οποίον συνόδευσε στην Σικελία το μισθοφορικό σώμα των Αλμογαβάρων.
Ο Πέτρος έχει νόμιμο κληρονομικό δικαίωμα στο νησί μέσω της συζύγου του, που είναι εγγονή του Φρειδερίκου Β’ . Διεκδικεί την Σικελία και με την βοήθεια των Σικελών, που είχαν πρωτοστατήσει στον ξεσηκωμό του Σικελικού Εσπερινού εναντίον της γαλλικής κυριαρχίας, καταλαμβάνει, χωρίς ιδιαίτερο κόπο, το νησί. Κάποια εμπλοκή σε όλο το εγχείρημα είχε και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, υποκινώντας κατά κάποιο τρόπο την εξέγερση των Σικελών και χρηματοδοτώντας την στο μέτρο των δυνατοτήτων του τότε.
Τον Πέτρο διαδέχεται στην Σικελία ο γιος του ο Φρειδερίκος εγγονός του Φρειδερίκου Β'. Έχει κι αυτός ανάγκη την βοήθεια των Αλμογάβαρων για να εδραιώσει την βασιλεία του. Όμως, όταν αισθάνεται αρκετά ισχυρός και η περιοχή έχει ειρηνεύσει, δεν χρειάζεται πια τις υπηρεσίες τους. Θέλει να τους απομακρύνει από την Σικελία, να απαλλαγεί από αυτούς το συντομότερο δυνατόν. Θα μείνουν άνεργοι και το πιο πιθανό να προβούν σε λεηλασίες και να δημιουργήσουν ταραχές.
 |
| Ρογήρος ντε Φλορ , ο Ανθηρός |
Την ίδια εποχή τις υπηρεσίες του προσφέρει στον Φρειδερίκο του Στέμματος της Αραγωνίας κι ένας κουρσάρος και πειρατής, ένας Ναϊτης Ιππότης. Είναι ο Ρογήρος ντε Φλορ, ο Ρογήρος ο Ανθηρος, (γιος ενός Γερμανού άρχοντα, του Richard von Blume.)
Όλες οι πληροφορίες για την δράση του Ρογήρου μετά την Σικελία, προέρχονται από το χρονικό του Ραμόν Μουντανέρ. Όταν ο χρονικογράφος αρχίζει να γράφει για τον Ρογή ιππότη για τον αρχηγό του,τον διοικητή του και είναι γεμάτη θαυμασμό.
 |
| Άκρα |
Ο Ρογήρος, είχε λάβει μέρος στην άμυνα της Άκρας στους Αγίους τόπους, τον τελευταίο χριστιανικό θύλακα, όταν πολιορκούνταν από τους Άραβες περίπου το 1300 (1291). Ο Ρογήρος λοιπόν κατηγορήθηκε ότι υπεξαίρεσε μέρος του θησαυρού του Τάγματος κατά την εκκένωση της πόλης και καταδιώκεται από τους Ναΐτες, ένα τάγμα που κατηγορήθηκε κι αυτό έντονα για αθέμιτο πλουτισμό. Καταφεύγει λοιπόν ο Ρογήρος στην νότια Ιταλία και από εκεί με την πολεμική εμπειρία που διαθέτει, βρέθηκε στην αυλή του Φρειδερίκου στη Σικελία μαζί με τους Αλμογαβάρους. Συγκροτεί με τους μισθοφόρους αυτούς, την Καταλανική Εταιρεία και γίνεται ο διοικητής της. Ο επόμενος σταθμός δράσης της Καταλανικής Εταιρείας, είναι η Κωνσταντινούπολη.
- 3.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ και ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ (Δ’ Σταυροφορία. 1204
 |
| Δ΄Σταυροφορία 1204 |
Το Βυζάντιο έχει δεχθεί το 1204 ένα τεράστιο πλήγμα από τους Σταυροφόρους της Δ’ Σταυροφορίας και επί της ουσίας δεν θα μπορέσει να επανέλθει ποτέ πια στην πρότερη κατάσταση.
 |
| Λατινικά κράτη |
 |
| Βυζαντινή Αυτοκρατορία- Μιχαήλ Παλαιολόγος |
Όπως ήδη έχω αναφέρει, την αυτοκρατορία την ανακατέλαβε ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος της αυτοκρατορίας της Νίκαιας (το 1261) ο πρώτος της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου. Οι Φράγκοι είχαν αφήσει πίσω τους μόνο χαλάσματα. Η Κωνσταντινούπολη ήταν μια ερειπωμένη και μισοεγκαταλελειμμένη πόλη. Και όπως γράφει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ιστορικός συγγραφέας (και όχι μονο) της εποχής: "η Πόλη ήταν τότε μια αχανής καταθλιπτική πόλη, γεμάτη ερείπια και πέτρες , τελείως ισοπεδωμένη”... Η ανακτηθείσα βυζαντινή αυτοκρατορία, κατ' όνομα βέβαια μόνο αυτοκρατορία, δεν θύμιζε σε τίποτα την πριν το 1204 αυτοκρατορία. Τα ουσιώδη προβλήματα της πολλά, σχεδόν ανυπέρβλητα. Ένα από αυτά, όπως πάντα, οι εχθροί της, οι εχθροί της από Ανατολή και Δύση .
 |
| Οθωμανική Αυτοκρατορία |
Ο κυριότερος απ’ αυτούς της Ανατολής, την εποχή εκείνη, είναι οι Οθωμανοί Τούρκοι. Εχουν ήδη κάνει την εμφάνιση τους στην Μ.Ασία και στην εκπνοή του 13ου αιώνα, ιδρύουν την Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία θα επιβιώσει μέχρι το 1922, οπότε και θα δημιουργηθεί το σύγχρονο τουρκικό κράτος από τον Κεμάλ Ατατούρκ.
Η αυτοκρατορία δεν διαθέτει στρατό, ούτε τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για να δημιουργήσει ένα αξιόμαχο στράτευμα, για να αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς και τους υπόλοιπους εχθρούς της . Έτσι στηρίζεται μόνο σε Αλανούς ακόμα και σε Τούρκους μισθοφόρους. Στρατιωτικά αδύναμη, ούτε να ανακτήσει εδάφη μπορεί, πολύ δε περισσότερο να επεκταθεί, αλλά ούτε και να αμυνθεί φυσικά. (Ο περίφημος βυζαντινός στόλος, αυτός που αντιμετώπισε κάποτε με το υγρό πυρ τους Άραβες, αποτελεί μακρινή αναμνηση). Στόλος δεν υπάρχει πια. Τον έχει διαλύσει ο Ανδρόνικος Β' Παλαιολογος εξ’ αιτίας των μέτρων οικονομίας που αναγκάστηκε να επιβάλει.
Η αυτοκρατορία ή ό,τι έχει απομείνει από αυτήν, βαδίζει πια την οδό της κατάρρευσης, βρίσκεται λίγο πριν το έσχατο σημείο, παρ’ ότι κατά την διάρκεια της δυναστείας αυτής, έλαβε χώρα η τελευταία αξιόλογη πολιτιστική άνθιση, η λεγόμενη παλαιολόγεια Αναγέννηση.
Ο γιος και διάδοχος του Μιχαήλ Η’, ο Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος , έχει ήδη υποστεί την πρώτη σοβαρή ήττα από τον Οσμάν, γενάρχη των Οθωμανών που εισέρχονται έτσι στο προσκήνιο της ιστορίας, κι αναγκάζεται να προσφύγει , στην πολύτιμη και απελπιστικά αναγκαία βοήθεια, των μισθοφόρουν Καταλανών του τυχοδιώκτη Ρογήρου του Φλορ, υποσχόμενος μισθούς, αξιώματα και έναν γάμο, κάτι σύνηθες στην πολιτική σκακιέρα της εποχής. Του απονέμεται ο τίτλος του μεγάλου Δούκα, και νυμφεύεται την ανιψιά του αυτοκράτορα (εδώ να σας πω, ότι μιλούσε πολύ καλά ελληνικά ο Ρογήρος). Μερικοί ιστορικοί θεωρούν ότι η πρόσκληση στην εταιρεία, ήταν το μεγάλο λάθος του Ανδρόνικου, “το ακριβότερο από όλα τα λάθη του Ανδρόνικου”. Η μετέπειτα πορεία των πραγμάτων δυστυχώς αυτό απέδειξε.
Ο Ρογήρος με τους Καταλανούς του και με τις οικογένειές τους μαζί, στην αυγή του 14ου αιώνα, προσορμιζεται στον Κεράτιο κόλπο και από εκεί, μέσω του Μαρμαρά, διαπεραιωνονται στην Μικρά Ασία.
Ο Ρογήρος σημειώνει νίκες επί των Τούρκων. Από όπου περνούν οι μισθοφόροι, οι Τούρκοι τρέπονται σε φυγή. Ενίοτε οι Καταλανοί λεηλατούν τις περιοχές αδιακρίτως. Κάποια στιγμή ο Ρογήρος, έχοντας επιτυχίες στο ενεργητικό του, σκέφτεται και την δημιουργία, την ίδρυση ενός Βασιλείου, ενός πριγκιπάτου στα πλαίσια της αυτοκρατορίας. Ο Ανδρόνικος Β' είχε απελευθερώσει δυνάμεις που δεν μπορεί πια να ελέγξει. Γι’αυτό με πρόφαση (?) βουλγαρικής για την αυτοκρατορία απειλής τους ανακαλεί πίσω στην Κωνσταντινούπολη.
 |
| Χερσόνησος Καλλίπολης |
Ο Ρογήρος στρατοπεδεύει στην χερσόνησο της Καλλίπολης, αφού κατέλαβε αρχικά ένα σημαντικό οχυρό και στην συνέχεια ολόκληρη την χερσόνησο. Εκεί πληροφορείται ότι η κρίση με τους Βούλγαρους διευθετήθηκε.
Αυτός και η εταιρεία του ετοιμάζονται να περάσουν πάλι στην Μικρά Ασία. Ο Ρογήρος, πριν αναχωρήσει και ως μέλος πια της βασιλικής οικογένειας, αποφασίζει να πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη στον συναυτοκράτορα και γιο του αυτοκράτορα ,Μιχαήλ, στην Αδριανούπολη. Ενδέχεται όμως να έλαβε πρόσκληση. Οι σχέσεις τους δεν είναι ιδιαίτερα καλές. Μερικοι ιστορικοί το αποδίδουν στην ζήλεια που ενδεχομένως ένιωθε ο Μιχαήλ για τις στρατιωτικές επιτυχίες του Ρογήρου κατά των Τούρκων. Ίσως, είναι βαθύτερος ο λόγος. Οι μη ελεγχόμενες δυνάμεις, και κάποια σχέδια που εξυφαίνονται στο παλάτι.
Παρέμεινε εκεί ο Ρογήρος κάποιες μέρες με τους αξιωματικούς του και την παραμονή της αναχώρησης τους για την Καλλίπολη, όντες άοπλοι και μεθυσμένοι, δέχονται επίθεση από έναν λόχο πάνοπλων Αλανών μισθοφόρων και χάνουν όλοι τη ζωή τους. Βέβαια τα σχέδιά της Εταιρείας για την Μικρά Ασία ανατρέπονται. Εξοργισμένοι οι Καταλανοί με την δολοφονία του διοικητή τους, προβαίνουν σε καταστροφές και βιαιότητες. Από όπου περνούν προκαλούν τρόμο στους κατοίκους των περιοχών. Σκοτώνουν, ληστεύουν και λαφυραγωγούν τις πόλεις και τα χωριά της Θράκης και της Μακεδονίας και εγκαθίστανται στην Χαλκιδική. Βυζαντινοί ιστορικοί περιγράφουν τις λεηλατημένες περιοχές ως “Σκυθική έρημο”.Οι Καταλανοί πια είναι συνώνυμο του τρόμου. Παροιμιώδης έμεινε η φράση“Καταλανική εκδίκηση”.
Στρατοπευδεύουν στην Ποτίδαια και προσπαθούν να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη, αλλά η πόλη είναι καλά οχυρωμένη και γλυτώνει από την καταλανική καταιγίδα. Ο ίδιος ο Μουντανέρ γράφει ότι “έκαναν επιδρομή στην πόλη και σε όλη εκεί την χώρα, όπου βρήκαν μέρη αδιαγούμιστα. Και ρήμαξαν όλον τον τόπο γύρω, όπως είχαν κάμει και γύρω από την Καλλίπολη, την Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη”. Εκδικούνται ακόμη και τις μονές του Αγίου Όρους, οι οποίες βεβηλώνονται και καταστρέφονται οι περισσότερες από αυτές. Ελάχιστα μοναστήρια δεν γνώρισαν την αγριότητα τους. Σύγχρονος των γεγονότων γράφει για “ φόνους μοναχών δίκην προβάτων και πυρπολήσεις των περισσότερων μονών”. Μπορεί στην νότια Ελλάδα , το πέρασμα των Καταλανών, η ανάμνηση της βαρβαρότητας τους να ξεθώριασε, στο Άγιον Όρος όμως , όπου οι παραδόσεις έχουν ξεχωριστή βαρύτητα, δεν ήταν δυνατόν να συγχωρηθεί και ενδεχομένως να λησμονηθεί.
Το βίντεο που ακολουθεί, αναφέρεται σ’ ένα γεγονός που έλαβε χώρα πριν λίγα χρόνια σε μια μόνη στο Άγιον Όρος. Το χωρίζει από τα γεγονότα που εξιστορούνται, περίπου επτά αιώνες. Μία τυχαία επίσκεψη και η Καταλανική συγγνώμη. Ο Μάρκες Ντουάρτε (μέλος του Κοινοβουλίου της Καταλωνίας) , κατά την επίσκεψη του στο Άγιον Όρος το 2003, με γενναιότητα τόνισε: ”σήμερα η Καταλωνία θέλει να σβήσει αυτό το στίγμα από την ιστορία της .“
https://www.pemptousia.gr/video/i-katalonia-zita-signomi-apo-to-vatopedi/
Η πορεία της Εταιρείας συνεχίζεται προς την Νότια Ελλάδα. Να επιστρέψουν πίσω στην Σικελία ή και στην Καταλωνία δεν υπάρχουν πια γέφυρες. Πορευόμενοι συνεχώς νότια λεηλατώντας και καταστρέφοντας τις περιοχές στο πέρασμά τους για να επιβιώσουν και για να πλουτίσουν, τους δίδεται ακόμη μια ευκαιρία να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Αυτή τη φορά, είναι ο τελευταίος από τους 6 Φράγκους δούκες του δουκάτου των Αθηνών, είναι ο Γκωτιέ Ε’ του Brieene ή Βριέννιος, που χρειάζεται τις υπηρεσίες τους. Το δουκάτο των Αθηνών, οφείλει την ύπαρξή του στην Δ' Σταυροφορία του 1204. Είναι τότε που, μετά την πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης, όπως αποκαλείται, οι Φράγκοι μοιράζουν μεταξύ τους τα εδάφη της αυτοκρατορίας.
 |
| Λατινικά κράτη, δουκάτο Αθηνών |
Ένας από τους αρχηγούς της, ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, παίρνει το βασίλειο της Θεσσαλονίκης και στην συνέχεια καταλαμβάνει και το υπόλοιπο της ανατολικής κεντρικής Ελλάδας. Όλη η χώρα υποτάσσεται σχεδόν οικειοθελώς σ’ αυτόν. Κι αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην κακοδιοίκηση των Βυζαντινών και στην παραμέληση του θέματος της Ελλάδος. Ο Βονιφάτιος παραχωρεί τα καταληφθέντα εδάφη σε ιππότες του.
 |
| Δουκάτο Αθηνών |
Η Αθήνα , η οποία πολύ απείχε από το ένδοξο της παρελθόν, παραχωρείται σ’ έναν φίλο και σύμβουλο του ,στον Βουργουνδό Όθωνα de la Roche. Από τους ντε λα Ρος θα δημιουργηθεί το δουκάτο των Αθηνών με πρωτεύουσα την Θήβα, άλλωστε η Θήβα υπήρξε κάποτε πρωτεύουσα του θέματος της Ελλάδος, ήταν πόλη ευημερούσα λόγω της παραγωγής μεταξιού, των μεταξουργείων της και των γεωργικών της προϊόντων. Έτσι λοιπόν, αρχίζει η περιπέτεια της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα, και πολύ περισσότερο φυσικά για την Ελλάδα την ίδια.
Ο Γκωτιέ de la Brienne, o Βριέννιος, αναλαμβάνει την διακυβέρνηση του δουκάτου, τρία χρόνια πριν την κρίσιμη μάχη της Κωπαΐδας εναντίον των Καταλανών. Στόχος του είναι η επέκταση του δουκάτου. Αυτό όμως τον φέρνει αντιμέτωπο με την συμμαχία των βορείων γειτόνων του και απευθύνεται στην άνεργη τότε Καταλανική Εταιρεία. Προσλαμβάνει τους Καταλανούς μισθοφόρους, επ' αμοιβή βέβαια , και σε πολύ λίγο χρόνο, αυτοί έχουν απαλλάξει όλα τα σύνορα από τους εχθρούς του δούκα και επιπλέον έχουν καταλάβει 30 κάστρα της Φθιώτιδας και της Θεσσαλίας.
Γράφει ο χρονικογράφος Ραμόν Μουντανέ: “όταν είδε πως είχε κάνει ειρήνη με όλους τους γείτονές του, είχε τη φαεινή ιδέα να προβεί σε μια μεγάλη αχρειότητα, δηλαδή να αφανίσει την εταιρεία”. Αφού πέτυχε τον σκοπό του ο δούκας, δεν τους χρειάζεται πια, θέλει να απαλλαγεί από αυτούς, να τους απομακρύνει από το δουκάτο. Έχουν αρχίσει να γίνονται επικίνδυνοι. Αρνείται να πληρώσει τους υπόλοιπους οφειλόμενους μισθούς, όπως επίσης αρνείται να τους επιτρέψει να εγκατασταθούν ακόμη και ως υποτελείς του σε περιοχές που κατέκτησαν για λογαριασμό του. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Ο δούκας καλεί όλους τους Φράγκους της Ελλάδας να τον βοηθήσουν στην αναμέτρηση του με τους Καταλανούς και όλοι σπεύδουν να τον υποστηρίξουν.
 |
| Κηφισός- Κωπαΐδα |
Έλαβε χώρα κοντά στον Βοιωτικό Κηφισό, στην Κωπαΐδα, δεδομένου ότι το έλος παραπέμπει κατευθείαν στην αποξηραμένη πια λίμνη .Όμως η ακριβής τοποθεσία παραμένει ακόμη αδιευκρίνιστη. Υποθέσεις μόνο. Οι απόψεις μεταξύ των ιστορικών διίστανται. Το πρόβλημα της ταυτοποίησης του τόπου της μάχης, οφείλεται εν μέρει και στο γεγονός ότι ο ίδιος ο Μουντανέρ δεν είναι παρών στην μάχη. Έχει ήδη αποχαιρετήσει την εταιρεία από το 1308 και βρίσκεται στην Καταλονία. Το Χρονικό του, όπως έχει ήδη αναφερθεί, το συγγράφει 15 χρόνια μετά την εγκατάσταση του στην πατρίδα του. Μέσα δε στο το κείμενό του,φαίνεται ότι κάπως έχει αποστασιοποιηθεί από την Εταιρεία.
 |
| Κηφισός |
Ο Βυζαντινός ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς, επιβεβαιώνει ότι η σύγκρουση Φράγκων και Καταλανών διεξήχθη κάπου στην Κωπαΐδα, γι' αυτό και επικράτησε να λέγεται μάχη της Κωπαΐδας ή του Κηφισού.
Στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ο
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος αναφέρει ότι
“οι Καταλανοί κατάλαβαν ότι δεν ήταν δυνατόν να αντιπαραταχθούν εκ του συστάδην
και προχωρώντας έφτασαν κοντά στην Θήβα , όπου οχυρώθηκαν στη δεξιά όχθη του Κηφισού, κοντά στις
καταβόθρες της Κωπαΐδας, τα νερά της οποίας
χρησιμοποίησαν για να μετατρέψουν την πεδιάδα που βρισκόταν μπροστά τους σε έλος αδιάβατο από το ιππικό”.
Ωστόσο, νέες μελέτες τοποθετούν την μάχη στον Αλμυρό.
 |
| Αλμυρός - Κηφισός |
Υπάρχουν στοιχεία τα οποία συνηγορούν και υπέρ αυτής της άποψης. Ο Βενετός δούκας του αρχιπελάγους, ο οποίος πολέμησε στο πλευρό του Δούκα των Αθηνών, αλλά υπήρξε ταυτόχρονα και φίλος μελών της εταιρείας την εποχή της διεξαγωγής της μάχης, σε επιστολή του αναφέρεται στον Αλμυρό.
Επίσης σύγχρονος των γεγονότων καπετάνιος γαλέρας στο βόρειο Ευβοϊκό κατά την ημέρα διεξαγωγής της μάχης, στην Ιστορία του και σε επιστολές του, αναφέρει κι αυτός ότι η σύγκρουση έλαβε χώρα στον Αλμυρό της Θεσσαλίας.
Ακόμη το επιβεβαιώνει και το Χρονικό του Μορέως. Υπάρχουν και ερευνητές που αποδεικνύουν ότι η παράταξη ισχυρών δυνάμεων πλησίον του Κηφισού ήταν σχεδόν αδύνατη. Όπως δε διατείνεται και ο μεταφραστής του χρονικού, σε σημείωση του “ίσως το έλος να είναι ένα φανταστικό στοιχείο που εισάγει ο συγγραφέας, στο βαθμό που εξηγεί και τον χαμό του γαλλικού ιππικού. Πάντως, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Μουντανέρ έχει δει το εντυπωσιακό τοπίο του έλους, ενώ είναι γνωστή και η υπερβολή του , αρκετές φορές, σε ότι αφορά τους αριθμούς των απωλειών”.
Η αλήθεια τελικά είναι ότι το έλος ή τα έλη , τεχνητά ή φυσικά, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διεξαγωγή και το αποτέλεσμα της μάχης. Ο δούκας των Αθηνών είχε στο πλευρό του όλη την ιπποσύνη των Φράγκων της Πελοποννήσου και της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Και αυτό το ιππικό με τα χρυσά σπιρούνια, ένδειξη ευγενούς καταγωγής, βάλτωσε στην κυριολεξία και ξεκληρίστηκε έτσι ακριβώς όπως το είχαν σχεδιάσει οι μισθοφόροι Καταλανοί, που ήταν πολύ λιγότεροι από το σώμα του αισιόδοξου για την έκβαση της μάχης δούκα των Αθηνών.
Ακίνητοι στην μία πλευρά οι Καταλανοί, με τις σπίθες από τους ατσάλινους κρίκους στις ζώνες τους που χτυπούσαν με τον πυρόλιθο, τον θόρυβο και τις κραυγές τους, περίμεναν τους αντιπάλους τους, “τα άλογα των οποίων τρόμαξαν, ακινητοποιήθηκαν στις λάσπες, με τους αναβάτες τους να μοιάζουν με αγάλματα πάνω στο βάθρο τους”. Δεν υπήρξε έλεος. Η καταστροφή των Φράγκων ήταν ολοκληρωτική. Μόνο δύο ή τρεις ιππότες επέζησαν. Κι εκεί που για τους Καταλανούς δεν υπήρχε χώρος για να εγκατασταθούν, τώρα εγκαθίστανται ως ηγεμόνες σε ένα ολόκληρο δουκάτο, εγκαινιάζοντας έτσι την καταλανική εποχή στην ιστορία του Δουκάτου.
Μετά την ανέλπιστη νίκη τους, επιτίθενται στην γειτονική Λεβάδεια, από τις περισσότερο οχυρωμένες πόλεις του δουκάτου. Η πόλη παραδίδεται χωρίς να προβάλλει καμία αντίσταση , γι’ αυτό και οι κάτοικοι της αμείβονται με κάποια προνόμια τα οποία σφραγίζονται με την σφραγίδα του Αγίου Γεωργίου. Στην συνέχεια οι Καταλανοί προχωρούν προς την Θήβα της οποίας οι περισσότεροι κάτοικοι, έχουν διαφύγει στην γειτονική ενετική Χαλκίδα. Εισέρχονται στην πόλη και προβαίνουν στις γνωστές λεηλασίες και καταστροφές. (Κι εδώ υπάρχει διάσταση στις γνώμες των ιστορικών, σε ποια δηλ. πόλη επιτέθηκαν πρώτα). Το ίδιο συμβαίνει και με την Αθήνα την οποία καταλαμβάνουν και υποτάσσουν τον άοπλο πληθυσμό.
Όμως πώς μπορεί να ανήκει το δουκάτο σε ένα περιπλανώμενο, τυχοδιωκτικό, μισθοφορικό σώμα, χωρίς ούτε καν αρχηγό πια, σε μια Ευρώπη γεμάτη αυτοκράτορες, βασιλιάδες, πρίγκιπες, δούκες και πάπες? Επιζητούν την προστασία και για λόγους πολιτικούς την επικυριαρχία, το ανήκειν σ’ ένα βασίλειο, σ’ ένα Στέμμα. Ο ίδιος ο Μουντανέρ γράφει :“ κατανοούσαν πως δεν ήταν καλό να μην έχουν κύριο”. Απευθύνονται λοιπόν στον βασιλιά, στον οποίον είχαν κάποτε προσφέρει τις υπηρεσίες τους. Τον Φρειδερίκο, τον βασιλιά της Σικελίας, κι αυτός αποφασίζει, να προστατεύει και να ασκεί έλεγχο στο δουκάτο, προκειμένου να έχει να κληροδοτήσει στους γιους του. Τοποθετεί λοιπόν κάθε φορά κι έναν γιο του δούκα, στέλνοντας στην θέση του έναν γενικό επίτροπο -τοποτηρητή (βικάριο) ως διοικητή.
Όλοι οι Καταλανοί δούκες των Αθηνών, ανήκαν στο Στέμμα της Αραγωνίας και ήταν γιοι και εγγονοί του Φρειδερίκου της Σικελίας. Η διακυβέρνηση
του δουκάτου γινόταν μέσω τοποτηρητών. Μόνο ένας γιος του
βασιλιά της Σικελίας, ο νόθος γιος του Αλφόνσος -
Φρειδερίκος γνώρισε το δουκάτο από κοντά και το υπηρέτησε από την θέση του γενικού
τοποτηρητή - βικάριου.
Ως γνήσιοι Αλμογάβαροι, συνεχίζουν τις ληστρικές επιδρομές στα βόρεια σύνορά τους και καταλαμβάνουν την Φθιώτιδα, την Φωκίδα και την νότια Θεσσαλία.Με την προσάρτηση αυτών των εδαφών, η επικράτεια χωρίζεται σε δύο δουκάτα. Στο Δουκάτο των Αθηνών, όπου “Η Λεβάδεια υπήρξεν η στρατιωτική πρωτεύουσα, ως αι Θήβαι υπήρξαν η πολιτική, ενώ αι Αθήναι έσχον την τιμητικήν υπεροχήν του δουκικού τίτλου”, και στο δουκάτο των Νέων Πατρών με πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη, την Υπάτη της Φθιώτιδας.
Εκτός των εκστρατειών τους στα βόρεια του δουκάτου, επιχειρούν και στο Αιγαίο λαφυραγωγώντας ως πειρατές τα νησιά και τα παράλια της Πελοποννήσου, προκαλώντας έτσι την εχθρότητα των Βενετών που κυριαρχούν στο πέλαγος. Την εποχή των Φράγκων, επίσημη γλώσσα του δουκάτου είναι η γαλλική, η οποία στην συνέχεια αντικαθίσταται από την καταλανική. Στην απόδοση της δικαιοσύνης οι ασσίζες των Φράγκων, αντικαθίστανται από “τα Συνήθεια της Βαρκελώνης”, συλλογές νόμων και στις δύο περιπτώσεις, που ρυθμίζουν τις σχέσεις των ηγεμόνων με τους υπηκόους τους, τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των κατοίκων.
 |
| Το Κάστρο της Λιβαδειάς |
Όπως αναφέρεται στην εγκυκλοπαίδεια του ΙΜΕ “Άλλες, πέρα από τις οικονομικές, σχέσεις μεταξύ κυρίαρχων και υποτελούς πληθυσμού ήταν ανύπαρκτες. Το απόλυτο εμπόδιο της γλώσσας, του θρησκευτικού δόγματος, της διαφορετικής νομικής θέσης αλλά και της ταπείνωσης ή εξουθένωσης των εντοπίων δεν επέτρεπαν καμιά επαφή. Όσον αφορά στην ορθόδοξη εκκλησία ο πληθυσμός φαίνεται ότι εξυπηρετείτο από τους αγροτικούς ιερείς, οι οποίοι έχουν δηλώσει τυπική υποταγή στους εκπροσώπους του πάπα. Ελάχιστα τα μνημεία που συνδέονται με την παρουσία τους στη Βοιωτία,αν και επί των ημερών τους οπωσδήποτε η Λιβαδειά αναδείχθηκε σε σημαντικότερη πόλη του δουκάτου και το κάστρο της έλαβε την μορφή με την οποία σώζεται μέχρι σήμερα. Γλωσσικά ίχνη της παρουσίας τους δεν διασώζονται, άλλη μια έμμεση απόδειξη της ριζικής τους αποξένωσης από τον ντόπιο υποτελή πληθυσμό. Η σκληρότητα τους εν μέρει διασώζεται ακόμα ως λαογραφικό κατάλοιπο.”
Οι Φράγκοι αλλά και οι Καταλανοί αντιμετώπισαν τους Έλληνες ως υποδεέστερη φυλή, γιαυτό και στερούνται δικαιωμάτων. Με λίγα λόγια το αποτύπωμα των Καταλανών έχει δύο όψεις. Για τους Καταλανούς “συνιστά μία εποποιία”, για τους Έλληνες συνιστά “μνήμη απίστευτης σκληρότητας, ληστρικές επιδρομές, εκμετάλλευση του υποτελούς πληθυσμού ακόμη και δουλεμπόριο μεγάλης έκτασης”.
Το δουκάτο του οίκου των ντε λα Ρος, βρέθηκε σ’ έναν ιστορικό τόπο για 100 περίπου χρόνια μετά την πρώτη άλωση, παρέδωσε την σκυτάλη σε μια σκληροτράχηλη ηγεμονία , την ηγεμονία των Καταλανών που κι αυτοί το 1388 (μετά 75 χρόνια περίπου) θα παραδώσει στους Ισπανούς γείτονές τους, τους Ναβαραίους. Και μετά, σειρά θα πάρουν οι Φλωρεντινοί τραπεζίτες Ατζαγιόλι τελευταίοι χριστιανοί κατακτητές. Γιατί οι επόμενοι κατακτητές της Ακρόπολης, της Βοιωτίας, της Ελλάδας ολόκληρης είναι οι Οθωμανοί Τούρκοι. Οι πρώτοι, κατακτητές εκ δυσμών, οι τελευταίοι, εξ’ ανατολών.
Για μας οι Καταλανοί έγραψαν μια γκρίζα σελίδα στην ιστορία της πατρίδας μας. Όμως οι αιώνες περνούν και οι λαοί συμφιλιώνονται ή οφείλουν να συμφιλιώνονται, αμβλύνοντας τις διαφορές τους, μη διαγράφοντας ταυτόχρονα τις μνήμες τους!
Η μουσική της Κρήτης ταξιδεύει στην Καταλονία:
