Το Σάββατο 2 Μαρτίου 2024 στην Αίθουσα του ΕπιμελητηρίουΒοιωτίας παρουσιάστηκε η εισήγηση με θέμα: "Τα ημερωνύμια: μέτρο του χρόνου …μέσα στα χρόνια ή γιατί τις λέμε έτσι….." από τον κ. Διαμαντή Χατζηπαναγιώτου, μέλος του Λαϊκού Πανεπιστημίου με την επωνυμία τροφώνια ακαδημία, στα πλαίσια του 3ου κύκλου. Η εκδήλωση αυτή έγινε σε συνεργασία με τον Σύλλογο Ερασιτεχνών Αστρονόμων Βοιωτίας.
Όλα σχεδόν ξεκινούν με ένα ερώτημα.
Αναρωτιέμαι λοιπόν πόσοι από μας …αναρωτηθήκαμε κάποια στιγμή, έτσι απλοϊκά, γιατί κάτι που είναι πρώτο σε μια ακολουθία να ονομάζεται δεύτερο.
Ή δεν είναι έτσι τα πράγματα;
Σ’ αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσω να δώσω μια απάντηση. Στην πορεία θα δούμε κι άλλα ενδιαφέροντα πράγματα.
Προφανώς και μιλάω για τις μέρες της εβδομάδας.
Παρένθεση…..
Είπα τη λέξη εβδομάδα, εμφανώς παράγωγο του επτά, έβδομος κλπ. Σας προετοιμάζω λοιπόν ότι αργότερα θα πούμε πολύ περισσότερα για τον αριθμό επτά και τη σημασία του.
Ξεκινάμε την εβδομάδα μας με τη Δευτέρα. Το δεχόμαστε, συνεχίζουμε με Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη και ενώ είμασταν βέβαιοι ότι θα ακολουθήσει η Έκτη κοκ. μας προκύπτει μια Παρασκευή και τα συνακόλουθα.
Γιατί;
Ας πιάσουμε τα πράγματα από όσο πιο πίσω μπορούμε…
Στην αρχή ήταν ο χρόνος.
Εννοώ ότι κάποια στιγμή ξεκίνησε ο χρόνος. Τις ενστάσεις σας γι’ αυτό, καταθέστε τες στην πλειονότητα των επιστημόνων που δέχονται το Big Bang
… ή στο email της τροφώνιας για να τις συζητήσουμε.
Δεύτερη παρένθεση…
Τι είναι ο χρόνος; Θα χρησιμοποιήσω το χιλιοειπωμένο απόφθεγμα του Αυρήλιου Αυγουστίνου, επισκόπου Βασιλικού Ιππώνος της Νουμηδίας (περιοχή που σήμερα ανήκει κυρίως στην Αλγερία και λίγο στην Τυνησία).
Είπε ο Άγιος Αυγουστίνος:
«Όταν με ρωτάς τι είναι ο χρόνος, δεν ξέρω. Όταν δεν με ρωτάς, ξέρω».
Περισσότερα όμως και για τον χρόνο αργότερα.
Στην αρχή λοιπόν ήταν ο χρόνος.
Αφού πέρασε πολύς από αυτόν, στον πλανήτη εμφανίστηκαν κάποια πλάσματα που αφού απέκτησαν αρκετή νοημοσύνη (άλλη μια λέξη που θα μας απασχολήσει στο μέλλον), δεν τους αρκούσε, η ύπαρξή τους να είναι έρμαιο αλλαγών που δεν μπορούν να ελέγξουν. Θέλησαν, ακόμη κι αν δεν μπορούσαν να τιθασεύσουν αυτές τις αλλαγές, τουλάχιστον να τις προβλέπουν και να προετοιμάζονται γι’ αυτές.
Από τις πρώτες στιγμές της ύπαρξής τους τα πλάσματα αυτά, καταλάβατε φαντάζομαι πως μιλώ για τους ανθρώπους, συνειδητοποίησαν την έννοια της χρονικής διάρκειας και τη συστηματική επανάληψη των φυσικών φαινομένων.
Πρώτη αναμφισβήτητη απόδειξη της ύπαρξης περιοδικών φαινομένων υπήρξε η αέναη επανάληψη των εναλλαγών μέρας και νύχτας και η σύνδεση του φαινομένου αυτού με την παρουσία ή απουσία από το ορατό στερέωμα, του φωτοδότη ήλιου.
Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα αφού έτσι ο άνθρωπος ανακάλυψε διαισθητικά την πρώτη μονάδα μέτρησης του χρόνου, την ημέρα.
Από δω και πέρα παύω να κάνω αναφορά στις παρενθέσεις, γιατί, προφανώς, είμαι αδιόρθωτος και προειδοποιώ πως θα υπάρξουν πολλές.
Η λέξη λοιπόν ημέρα, που την κληρονομήσαμε από το αρχαίο ελληνικό ἦμαρ με ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σχετίζεται με τη ζέστη, περιγράφει το χρονικό διάστημα μεταξύ ανατολής και δύσης του ηλίου.
Ο πλήρης κύκλος του περιοδικού φαινομένου, δηλαδή δυο διαδοχικές ανατολές ή δύσεις του ηλίου, το οποίο περιλαμβάνει μία ημέρα και μια νύχτα, αποδίδεται ορθότερα από τον όρο «ημερονύκτιο» που δεν είναι αρχαιοελληνική λέξη αλλά λέξη της κοινής ελληνιστικής, η οποία μιλήθηκε και γράφηκε στους ελληνιστικούς χρόνους της ύστερης αρχαιότητας (3ος αιώνας π.Κ.Ε. έως το 700 Κ.Ε.).
Παρένθεση…
Οι όροι Κοινή Χρονολογία (Κ.Χ.), Κοινή Εποχή (Κ.Ε.), Κοινή Περίοδος (Κ.Π.) αφορούν την περίοδο που ξεκινάει από το έτος 1 και εντεύθεν. Χρησιμοποιούνται για το σύστημα υπολογισμού των ετών το οποίο είναι χρονολογικά ταυτόσημο με το σύστημα «έτος του Κυρίου μας» (Anno Domini, A.D.) στα λατινικά, με λιγότερο, όμως, θρησκευτικό χρωματισμό. Αντίστοιχα, στην ελληνική γραμματεία είναι το ισοδύναμο της «μετά Χριστόν» (μ.Χ.) χρονικής περιόδου.
Α! Ξέχασα ότι δεν θα ξανακάνω αναφορά στις παρενθέσεις.
Ξαναγυρίζω στην ημέρα/ημερονύκτιο.
Παρά ταύτα, στην Αστρονομία, ως ημέρα έχει καθιερωθεί ο χρόνος που χρειάζεται για μια πλήρη περιστροφή της Γης, γύρω από τον άξονά της.
Καλά! Τι είπα τώρα!
Περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της! Τι είναι δηλαδή η Γη για να περιστρέφεται. Καμιά σβούρα; Δεν γυρνάνε τα πάντα γύρω από αυτήν; Από πότε το πιστεύουμε αυτό; Υπάρχει καμιά απόδειξη; Να δεις που στο τέλος θα μας πουν πως είναι και σαν μπάλα!
Εντάξει, η εκ των υστέρων γνώση, μας κάνει να χαμογελάμε συγκαταβατικά με τις αντιλήψεις του παρελθόντος. (Σίγουρα μόνον του παρελθόντος;)
Ας αφήσουμε κι αυτήν την ιστορία για το τι περιστρέφεται και γύρω από τι περιφέρεται, για το μέλλον.
Επιστροφή επιτέλους στην ιστορία μας για τις ημέρες.
Οι ρίζες.
Οι Χαλδαίοι, υπήρξαν αρχαίος λαός της νότιας Μεσοποταμίας (στις περιοχές κυρίως του σημερινού Ιράκ), γύρω από τη Βαβυλώνα, την πόλη η οποία στάθηκε το επίκεντρο της δραστηριότητας τους.
Τον 8ο αιώνα π.Κ.Ε. έκαναν τις πρώτες σοβαρές αστρολογικές μελέτες. Ήταν μάλλον οι πρώτοι που μελέτησαν την απόλυτα ομοιόμορφη διαδοχή των ημερών και όρισαν ως αρχή της ημέρας την ανατολή του ηλίου.
Επιπλέον οι Χαλδαίοι ήταν οι πρώτοι που διαίρεσαν τη μέρα σε 24 ίσα μέρη, τις ώρες. Βασιζόμενοι μάλιστα στο εξηκονταδικό σύστημα αρίθμησης που χρησιμοποιούσαν, διαίρεσαν την ώρα σε 60 υποδιαιρέσεις και κάθε τέτοια υποδιαίρεση σε 60 ίσες μικρότερες (τα σημερινά λεπτά και δευτερόλεπτα αντίστοιχα).
Η υιοθέτηση από τους Χαλδαίους ενός συστήματος επτά ημερών ως μονάδας μέτρησης χρόνου φαίνεται να προέρχεται από τη σπουδαιότητα του αριθμού επτά στη χαλδαϊκή θρησκεία και αστρονομία.
Θεωρούσαν ότι ο αριθμός αυτός αντιπροσώπευε τις επτά κορυφαίες θεότητές τους και έκρυβε υπερφυσικές και θεϊκές δυνάμεις. Έτσι συσχέτισαν τον αριθμό επτά με την ανθρώπινη μοίρα.
Η ιερότητα και η δύναμη του επτά, όπως πιστεύουμε σήμερα, οφείλεται στις παρατηρήσεις των τεσσάρων φάσεων της σελήνης, δηλαδή Νέα Σελήνη, Πρώτο Τέταρτο, Πανσέληνος και Τελευταίο Τέταρτο.
Ιδού οι φάσεις της Σελήνης, μιας και τις αναφέραμε, όπως φαίνονται από το Βόρειο ημισφαίριο:
Νέα Σελήνη: ΑΟΡΑΤΗ
Πρώτο Τέταρτο:
Πανσέληνος:
Τελευταίο Τέταρτο
Η διάρκεια κάθε σεληνιακού τετάρτου είναι περίπου επτά ημέρες, επτά ημέρες και εννέα ώρες συγκεκριμένα, και η σύμπτωση αυτή δημιούργησε τον μύθο γύρω από τον αριθμό επτά.
Η πίστη αυτή ενισχύθηκε από το γεγονός ότι οι δύο κύριοι αστερισμοί του βορείου ημισφαιρίου, η Μικρή και η Μεγάλη Άρκτος σχηματίζονται από επτά αστέρια ο καθένας.
Ακόμη πολύ σημαντική για τη σημασία του αριθμού επτά υπήρξε η παρατήρηση των επτά ουράνιων σωμάτων που φαίνονται με γυμνό μάτι να πλανώνται στον ουρανό. Περισσότερα γι’ αυτό αργότερα.
Δεν κατάφερα να βρω τα ονόματα των ημερών όπως τις ονόμαζαν οι Χαλδαίοι, αλλά θεωρείται πολύ πιθανό να αναφερόταν σε θεότητες, αφού, όπως είπαμε, σ’ αυτές αποδίδονταν μια ιδιάζουσα μυστηριακή, ιερατική και συμβολική σημασία.
Να προσθέσω ότι η χρήση επταήμερης εβδομάδας εξαπλώθηκε στην Κίνα, μετά τη διείσδυση της Βαβυλωνιακής έννοιας των επτά «φωστήρων/πλανητών» στην κουλτούρα της Κίνας και από εκεί στην Κορέα, στην Ιαπωνία, στο Θιβέτ και στο Βιετνάμ.
Για τον «μαγικό» αριθμό επτά και για τη σημασία του, αλλά και για τη διείσδυσή του σε πολλές κουλτούρες που φτάνει μέχρι σήμερα, μπορούμε να μιλήσουμε εκτενώς σε άλλη ευκαιρία. Πάντως είναι βέβαιο ότι αν κάνουμε ένα μικρό τεστ, όλοι μας έχουμε να αναφέρουμε πάνω από μια ομάδα πραγμάτων που απαντώνται σε επτάδες.
Να σημειωθεί ότι οι Έλληνες, οι Εβραίοι και οι Ρωμαίοι διαιρούσαν τον χρόνο που ο Ήλιος βρισκόταν πάνω από τον ορίζοντα σε 12 ίσες ώρες μέρας και αντίστοιχα τη νύχτα σε 12 ίσες ώρες νύχτας.
Με αυτόν τον τρόπο η διάρκεια των ωρών μέρας και νύχτας διέφεραν. Η διάρκειά τους, επίσης, άλλαζε σε καθημερινή βάση. Μόνο στις ισημερίες (άλλη μια λέξη που μένει να αποσαφηνίσουμε τη σημασία της), οι ημερήσιες και οι νυχτερινές ώρες γίνονταν ίσες σε διάρκεια.
Από εδώ αρχίζει η ιστορία των ονομάτων των ημερών.
Η Εβραϊκή εβδομάδα:
Η εβδομάδα, αφού καθιερώθηκε από τους ανατολικούς λαούς, προσαρμόστηκε στην πίστη των Εβραίων.
Αυτοί βέβαια, ως μονοθεϊστές, δεν ονόμασαν τις ημέρες με ονόματα θεών αλλά απλώς τις αρίθμησαν.
Ειδικά όμως την έβδομη ημέρα την είπαν Σάββατο ή Σάββατα, που σημαίνει ημέρα ανάπαυσης, γιατί την ημέρα αυτή αναπαύθηκε ο θεός μετά τη δημιουργία του κόσμου, όπως σίγουρα θυμόμαστε από τα θρησκευτικά.
[Προοικονομώντας, σας αναφέρω ότι πάνω σ’ αυτό θα κάνω παρακάτω ένα προσωπικό σχόλιο].
Οι υπόλοιπες ημέρες ονομάστηκαν με απόλυτα αριθμητικά: Δηλαδή …Πρώτη του Σαββάτου, Δευτέρα του Σαββάτου, Τρίτη, Τετάρτη Πέμπτη, Έκτη…. Το βράδι της Έκτης μέρας αναφέρεται ως «Erev Shabbat», δηλαδή «πριν το Σάββατο».
Αργότερα, (δεν βρήκα εξακριβωμένες πηγές για το πότε), αλλά μάλλον από τους Ελληνιστές Ιουδαίους, η Έκτη μέρα του Σαββάτου, δηλαδή η ημέρα που προηγείται του Σαββάτου, ονομάστηκε Παρασκευή, που σημαίνει προετοιμασία, γιατί αυτήν την ημέρα παρασκευάζονταν τα απαραίτητα για την ιερή έβδομη ημέρα του Σαββάτου.
Θυμίζουν, όπως βλέπουμε, οι περισσότερες από τις εβραϊκές ονομασίες των ημερών, τουλάχιστον ως σημασίες των λέξεων, τις σύγχρονες ονομασίες της δικής μας εβδομάδας.
Θα δούμε πώς προέκυψε αυτό, αλλά πρώτα ας μιλήσουμε για τις ονομασίες των ημερών στην αρχαία Ελλάδα.
Οι ημέρες στην Ελληνική
Πριν παραλάβουν την έννοια της εβδομάδας από τους ανατολικούς λαούς, οι Έλληνες είχαν άλλους τρόπους μέτρησης του χρόνου. Ο μήνας τους, θα μιλήσουμε για αρχαίους μήνες και ημερολόγια κάποια άλλη φορά, χωριζόταν σε τρία δεκαήμερα.
Όταν λοιπόν υιοθέτησαν την εβδομάδα την προσάρμοσαν στα δικά τους θρησκευτικά δεδομένα, δίνοντας στις ημέρες τα ονόματα των θεών τους ως εξής (1ος αιώνας π.Κ.Ε.):
Αριθμός ημέρας
Θεότητα στην οποίο αφιερώνεται
1η ημέρα
Ήλιος (Απόλλων)
2η ημέρα
Σελήνη (Άρτεμις)
3η ημέρα
Άρης
4η ημέρα
Ερμής
5η ημέρα
Δίας
6η ημέρα
Αφροδίτη
7η ημέρα
Κρόνος
Θυμίζω κάτι που είπα προηγουμένως για επτά «φωστήρες/πλανήτες». Όπως βλέπετε οι ονομασίες των επτά ημερών αντιστοιχούν τους ακριβώς επτά πλανήτες που υπάρχουν στον ουρανό και στη θεότητα που εκπροσωπεί.
Θα μπορούσε εδώ να ειπωθεί καμιά εξυπνάδα για τον αριθμό των πλανητών αλλά ας την αποφύγουμε μιας και όλοι φυσικά ξέρουμε ότι ο Ήλιος και η Σελήνη είναι πλανήτες.
Πίσω στις ημέρες και στα ονόματά τους.
Πριν συνεχίσω θα επιστρέψω στο απλοϊκό ερώτημα της πρώτης μου πρότασης και θα συζητήσουμε για τη σειρά των ημερών, δηλαδή γιατί η πρώτη, για τα σύγχρονα δεδομένα, μέρα της εβδομάδας ονομάζεται Δευτέρα, αν είναι έτσι βέβαια.
Ας το δούμε ιστορικά.
Στη βιβλική παράδοση, δηλαδή στον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό, η Δευτέρα είναι η δεύτερη μέρα της εβδομάδας.
Οι πρώτοι μεταστραφέντες Ιουδαίοι Χριστιανοί έμειναν προσκολλημένοι στα έθιμα με τα οποία είχαν ανατραφεί (εφ' όσον αυτά ήταν συμβατά με το νόμο του Ευαγγελίου) και συνέχισαν αρχικά να θεωρούν σημαντικό το Σάββατο, δηλαδή την έβδομη μέρα.
Αργότερα όμως ημέρα λατρείας της Εκκλησίας γίνεται η πρώτη μέρα της εβδομάδας, η Κυριακή, ως «ημέρα του Κυρίου».
Αναφέρω εδώ ότι, σύμφωνα με ομιλία του γέροντα Νεκτάριου Μουλατσιώτη, η μετονομασία της, κατά την Ορθοδοξία, Πρώτης μέρας της εβδομάδας σε Κυριακή πραγματοποιήθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο στην Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας (Α΄ Οικουμενική).
Μέχρι να καθιερωθεί η Κυριακή ως ημέρα λατρείας, ως αργία εξακολουθούσε να είναι το Σάββατο σύμφωνα με την ιδιαίτερα αυστηρή και λεπτομερή τέταρτη εντολή. Να θυμηθούμε ότι η παράβασή της τιμωρείται με θάνατο (Έξοδος Εδάφιο 31:14).
Θα επιμείνω αρκετά στο εβραϊκό Σάββατο και ζητώ κατανόηση γι’ αυτό, επειδή όπως θα δούμε και παρακάτω, το Σάββατο ως ονομασία ημέρας κληροδοτήθηκε και εμφανίζεται επίμονα σε πολλές γλώσσες.
Ας θυμηθούμε λοιπόν την τέταρτη εντολή για να δούμε διεξοδικά τι επιτάσσει:
«Μνήσθητι την ημέρα των σαββάτων αγιάζειν αυτήν.
Εξ ημέρας εργά και ποιήσεις πάντα τα έργα σου· τη δε ημέρα τη εβδόμη σάββατα Κυρίω τω Θεώ σου· ου ποιήσεις εν αυτή παν έργον, συ και ο υιός σου και η θυγάτηρ σου, ο παις σου και η παιδίσκη σου, ο βους σου και το υποζύγιόν σου και παν κτήνος σου και ο προσήλυτος ο παροικών εν σοί.
Εν γαρ εξ ημέραις εποίησε ο Κύριος τον ουρανόν και την γην και την θάλασσαν και πάντα τα εν αυτοίς και κατέπαυσε τη ημέρα τη εβδόμη· δια τούτο ευλόγησε Κύριος την ημέραν την εβδόμην και ηγίασεν αυτήν».
Αυτή είναι η τέταρτη εντολή όπως καταγράφεται στην Έξοδο. Αναφέρω πληροφοριακά ότι είναι η εκτενέστερη εντολή τόσο στην Έξοδο όσο και στο Δευτερονόμιο, στο οποίο περιλαμβάνονται επίσης οι δέκα εντολές. Έξοδος και Δευτερονόμιο είναι δύο από τα πέντε βιβλία της Εβραϊκής Πεντατεύχου (Τορά στα Εβραϊκά), που είναι κομμάτι και της χριστιανικής Παλαιάς Διαθήκης και για τον λόγο αυτό επεκτάθηκα τόσο.
Υποσχέθηκα προηγουμένως, αν το θυμόμαστε, ένα προσωπικό σχόλιο για την εβραϊκή αργία του Σαββάτου. Δεν είμαι βέβαια θεολόγος αλλά βρίσκω ενδιαφέρουσα τη διαφορετική αιτιολόγηση της αργίας του Σαββάτου, ανάμεσα στην Έξοδο και το Δευτερονόμιο. Δηλαδή:
ΕΞΟΔΟΣ 31:16-17: «καὶ φυλάξουσιν οἱ υἱοὶ Ισραηλ τὰ σάββατα ποιεῖν αὐτὰ εἰς τὰς γενεὰς αὐτῶν διαθήκη αἰώνιος ἐν ἐμοὶ καὶ τοῖς υἱοῖς Ισραηλ σημεῖόν ἐστιν αἰώνιον ὅτι ἐν ἓξ ἡμέραις ἐποίησεν κύριος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ ἐπαύσατο καὶ κατέπαυσεν
ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ 5:15 «καὶ μνησθήσῃ ὅτι οἰκέτης ἦσθα ἐν γῇ Αἰγύπτῳ καὶ ἐξήγαγέν σε κύριος ὁ θεός σου ἐκεῖθεν ἐν χειρὶ κραταιᾷ καὶ ἐν βραχίονι ὑψηλῷ διὰ τοῦτο συνέταξέν σοι κύριος ὁ θεός σου ὥστε φυλάσσεσθαι τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων καὶ ἁγιάζειν αὐτήν»
Βλέπουμε ότι το Σάββατο δεν πραγματοποιείται καμιά εργασία, κατά τη μεν Έξοδο επειδή και ο θεός αναπαύθηκε εκείνη την ημέρα κατά δε το Δευτερονόμιο προς τιμήν της απελευθέρωσης των υιών του Ισραήλ από την Αίγυπτο.
ΤΕΛΙΚΑ ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΓΙΑ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ;
Παρά τις θρησκευτικές επιταγές τόσο του ιουδαϊσμού όσο και του χριστιανισμού, το διεθνές πρότυπο ISO 8601 για το μορφότυπο της ημερομηνίας και της ώρας, καθορίζει τη Δευτέρα ως πρώτη ημέρα της εβδομάδας. Έτσι ορθώς, πολιτικά τουλάχιστον, θεωρούμε ότι η εβδομάδα αρχίζει τη Δευτέρα.
Εδώ βέβαια πρέπει να σημειώσουμε ότι από 187 χώρες για τις οποίες βρήκα στοιχεία ημερολογίου, ως πρώτη ημέρα της εβδομάδας, οι 141 έχουν τη Δευτέρα, οι 40 την Κυριακή και 6 το Σάββατο.
Έτσι κλείνει η μεγάλη παρένθεση για το Σάββατο.
Πιάνω, επιτέλους, ξανά το νήμα από το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο με τις αφιερωμένες στους θεούς ονομασίες ημερών για να το ξετυλίξω παραπέρα.
Από τους Έλληνες η εβδομάδα πέρασε στους Ρωμαίους οι οποίοι διατήρησαν τις ελληνικές ονομασίες των ημερών, μεταγράφοντάς τες όμως στη λατινική γλώσσα. Να σημειωθεί ότι οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι πλανήτες κανόνιζαν και τις ώρες της ημέρας όπως ακριβώς και τις ημέρες της εβδομάδας.
Η επίσημη καθιέρωση της επταήμερης εβδομάδας στο Ρωμαϊκό ημερολόγιο, υιοθετήθηκε αρχικά από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 321 μ.Κ.Ε.
Τότε καθιερώθηκε και η Κυριακή ως ημέρα ανάπαυσης.
Αργότερα το σχετικό διάταγμα ανακλήθηκε και τελικά η διαίρεση του χρόνου σε εβδομάδες νομοθετήθηκε με τον κώδικα νομοθεσίας του Ιουστινιανού, υπό την ονομασία «νεαραί», ο οποίος μάλιστα συντάχθηκε απευθείας στην ελληνική (534 μ.Κ.Ε.).
Ας δούμε την αντιστοιχία των ονομασιών των αρχαίων ελληνικών ημερών με τις αντίστοιχες λατινικές, όπως μεταγράφηκαν στα Λατινικά:
Σύγχρονη ονομασία
Αρχαία ελληνική ονομασία
Λατινική ονομασία
Δευτέρα
Ημέρα Σελήνης Αρτέμιδος
Dies Lunae
Τρίτη
Ημέρα Άρεως
Dies Martis
Τετάρτη
Ημέρα Ερμού
Dies Mercuris
Πέμπτη
Ημέρα Διός
Dies Jovis
Παρασκευή
Ημέρα Αφροδίτης
Dies Veneris
Σάββατο
Ημέρα Κρόνου
Dies Saturnis
Κυριακή
Ημέρα Ηλίου Απόλλωνος
Dies Solis
Οι λατινικές ονομασίες των ημερών της εβδομάδας διατηρήθηκαν γενικά μέχρι σήμερα σε διάφορες ευρωπαϊκές λατινογενείς γλώσσες.
Δηλαδή οι ευρωπαϊκοί λαοί, ακόμα και όταν εκχριστιανίστηκαν διατήρησαν για την ονομασία των ημερών της εβδομάδας, τα ειδωλολατρικά ονόματα των θεών των αρχαίων προγόνων τους. Στους αγγλοσαξονικούς λαούς οι ονομασίες κάποιων ημερών τιμούν τευτονικές θεότητες.
Ας δούμε κάποιες από αυτές τις θεότητες τα ονόματα των οποίων συναντάμε στις ονομασίες των ημερών.
Απεικόνιση του Máni, του προσωποποιημένου φεγγαριού, και της αδελφής του Sól, του προσωποποιημένου ήλιου, από τη σκανδιναβική μυθολογία (1895) του Lorenz Frølich.
Οι λύκοι καταδιώκουν
Και εδώ τα αδέλφια, η Σολ και ο Μάνη, οι σκανδιναβικές θεότητες που αντιπροσωπεύουν τον Ήλιο και τη Σελήνη αντίστοιχα. Οδηγούν τα ουράνια σώματά τους στον ουρανό, φέρνοντας φως και σκοτάδι στον κόσμο. Στον πίνακα του J.C. Dolmann βλέπουμε λύκους να καταδιώκουν τη Σολ και τον Μάνη.
Πίνακας που απεικονίζει τον σκανδιναβικό θεό Thunor (ο σκανδιναβικός Thor), από τον οποίο πήρε το όνομά του η Πέμπτη, από τον Mårten Eskil Winge (Μόρτεν Έσκιλ Γουίν-γιε), 1872.
Ο θεός Týr (Τθιρ) ή Tiw (Τίι), ταυτίζεται με τον Άρη, από τον οποίο πήρε το όνομά του η Τρίτη. Ισλανδική Εθνική Βιβλιοθήκη, Ρέικιαβικ.
H Frigg κλώθει τα σύννεφα John Charles Dollman (Τζον Τσαρλς Ντόλμεν)
Οι τρεις μεγαλύτερες θεότητες των Βίκινγκς, όπως απεικονίζονται σε ένα χαλί του 11ου αιώνα.
Αριστερά ο μονόφθαλμος Οντίν, ο υπέρτατος θεός των Σκανδιναυών.
Στο μέσον ο Θωρ, ο θεός της τάξης και του κεραυνού.
Δεξιά η Φρέγια, η θεά της οικογένειας και της γονιμότητας.
Οι θεοί των ημερών της εβδομάδας (ξυλογραφίες του 15ου-16ου αιώνα μ.Κ.Ε.)
Ας δούμε τώρα τις σύγχρονες ονομασίες των ημερών σε κάποιες ευρωπαϊκές γλώσσες σε αντιστοίχιση με τις λατινικές και τις σύγχρονες ελληνικές ονομασίες:
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Δευτέρα
Dies Lunae
Lunedi
Lunes
Lundi
Montag
Monday
Τρίτη
Dies Martis
Martedi
Martes
Mardi
Dienstag
Tuesday
Τετάρτη
Dies Mercuris
Mercoledi
Miercoles
Mercredi
Mittwoch
Πέμπτη
Dies Jovis
Giovedi
Jueves
Jeudi
Donnerstag
Thursday
Παρασκευή
Dies Veneris
Venerdi
Viernes
Vendredi
Freitag
Friday
Σάββατο
Dies Saturnis
Sabbato
Sabato
Samedi
Samstag
Saturday
Κυριακή
Dies Solis
Domenica
Domingo
Dimanche
Sonntag
Sunday
Κι ας τις δούμε μία-μία
Οι απεικονίσεις προέρχονται από το αστρονομικό ρολόι του Στρασβούργου, ύψους 18 μέτρων, στον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου.
Δώστε σημασία και στο ζώο που έλκει την κάθε άμαξα.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Δευτέρα
Dies Lunae
Lunedi
Lunes
Lundi
Montag
Monday
Βλέπουμε ότι όλες οι Δευτέρες έχουν πάρει την ονομασία τους από τη Σελήνη όπως αυτή ονομάζεται στην κάθε γλώσσα. Δεν χρειάζεται να είσαι γλωσσολόγος για να δεις την ίδια ρίζα σε Λατινικά, Ιταλικά, Ισπανικά και Γαλλικά. Στα Γερμανικά και στα Αγγλικά η ονομασία προέρχεται από την αρχαία ονομασία της Σελήνης Mon ή Mona.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Τρίτη
Dies Martis
Martedi
Martes
Mardi
Dienstag
Tuesday
Όλες οι Τρίτες τιμούν λίγο-πολύ θεούς του πολέμου. Τον Άρη στην αρχαία Ελλάδα. Mars στα Λατινικά (με γενική Martis.) Ziu (Tiu, Tyr, Tyr) γερμανο-σκανδιναβικό θεό του ουρανού, ανάλογο του θεού του πολέμου Άρη. Στη γερμανική μυθολογία, ο Ziu θεωρούνταν ο θεός της στρατιωτικής ικανότητας.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Τετάρτη
Dies Mercuris
Mercoledi
Miercoles
Mercredi
Mittwoch
Wednesday
Οι Τετάρτες στις λατινογενείς γλώσσες έλκουν την ονομασία τους από τον Ερμή/Mercuris. Η αγγλική Τετάρτη, Wednesday, πήρε το όνομά της από τον γερμανο-σκανδιναβικό θεό Wodan (Wodan, Woden, Wotan, Odin). Και στα Γερμανικά αρχικά η Τετάρτη ήταν Wodanstag. Τον 10ο αιώνα αντικαταστάθηκε από τη Mittwoch, που απλώς είναι “το μέσο της εβδομάδας”.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Παρασκευή
Dies Veneris
Venerdi
Viernes
Vendredi
Freitag
(Φράιτακ)
Friday
Οι Παρασκευές είναι ερωτικές ημέρες· παίρνουν όλες την ονομασία τους από τη θεά του έρωτα: Αφροδίτη,
Venus, Fria (Frigg, Freyia).
Προσέξτε την αισθησιακή φιγούρα και τον έρωτα που τη συνοδεύει.
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Σάββατο
Dies Saturnis
Sabbato
Sabato
Samedi
Samstag
Saturday
Στο Σάββατο έχει κυριαρχήσει η εβραϊκή ονομασία, γι’ αυτό και προηγήθηκε η σχετική ανάλυση. Εξαίρεση αποτελεί η αγγλική όπου διατηρήθηκε ο Κρόνος/Saturn.
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Κυριακή
Dies Solis
Domenica
Domingo
Dimanche
Sonntag
Sunday
Και τέλος η Κυριακή στις μεν λατινογενείς είναι αφιερωμένη στον Κύριο, στις δε αγγλοσαξονικές εξακολουθεί να τιμά τον Ήλιο.
Δεν ξέχασα την Πέμπτη αλλά την άφησα για το τέλος γιατί με παίδεψε λίγο περισσότερο. Προφανώς κι αυτή στις λατινογενείς γλώσσες δοξάζει τον Δία, τον θεό του ουρανού και του κεραυνού με τη δεύτερη εκδοχή του ονόματός του ως Ζευς.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΙΤΑΛΙΚΑ
ΙΣΠΑΝΙΚΑ
ΓΑΛΛΙΚΑ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ
Πέμπτη
Dies Jovis
Giovedi
Jueves
Jeudi
Donnerstag
Thursday
Στα αγγλικά η Πέμπτη προέρχεται από τον θεό της σκανδιναβικής μυθολογίας Θωρ (Thor), τον θεό του κεραυνού. Και προφανώς δεν θα εκπλαγεί κανείς αν σας πω ότι Donnerstag, η Πέμπτη στα Γερμανικά, σημαίνει μέρα του κεραυνού, από το όνομα του θεού του πολέμου της γερμανικής μυθολογίας Donar, περισσότερο γνωστού με το νορβηγικό όνομα Thor (Θωρ).
Κλείνω με τις ονομασίες των ημερών με τη γουστόζικη πληροφορία ότι οι Χριστιανοί Φίλοι, περισσότερο γνωστοί ως Κουάκεροι, αγανακτισμένοι με τα ειδωλολατρικά κατάλοιπα στις ονομασίες των ημερών (αλλά και των μηνών) αντικατέστησαν τα ονόματα με αριθμούς, Πρώτη μέρα, Δεύτερη μέρα κοκ. και Πρώτος μήνας, Δεύτερος μήνας κλπ.
Α! Κάτι ακόμα.
Θα μπορούσα να κλείσω εδώ αλλά δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό και κατέφυγα στο αγαπημένο (;) παιδί της εποχής, την Τεχνητή Νοημοσύνη, για να μου φτιάξει πορτρέτα κάποιων ημερών.
Της έδωσα να διαβάσει την παρουσίαση που παρακολουθήσατε και… Ιδού η άποψή της για την εικόνα των ημερών της εβδομάδας:
Ξεθάρρεψα και ζήτησα την κριτική της για την παρουσίαση, μιας και την είχε ήδη διαβάσει.
Μάλλον μπερδεύτηκε ή εγώ δεν ήμουν ακριβής, γιατί στην προηγούμενη ερώτησή μου ζήτησα εικόνες. Θεώρησε ότι και την κριτική της πρέπει να την εκφράσει, ανάλογα, με μια εικόνα.
Να πώς έκρινε αυτά που παρακολουθήσατε.
Στην πραγματικότητα έμειναν αρκετοί μέχρι το τέλος της παρουσίασης.
Έτσι ελπίζω η Τ.Ν. να έκανε λάθος στην κρίση της και όχι απλώς το κοινό να ήταν ιδιαίτερα ευγενικό. Το ευχαριστώ ούτως ή άλλως και αναδρομικά.
