Εισήγηση του κ. Χρήστου Μάρκου στην "τροφώνια ακαδημία" στις
«Το Λειβαδίτικο βουνό να το
Λαφύστι.
Νέοι δεσπότες δεν το πάτησαν ακόμα
Με καινούργια γραφτά να το μαράνουνε
Και τα πατήματά τους ν’ αφήσουνε
στις πέτρες του
Και ο ξαναμμένος Βάκχος ο μυστικός
Διόνυσος
Του φυγε μια για πάντα
Κι απ’ τα θεία σημάδια του
Δεν του άφησε ουδ’ αχνάρι»
Κωστής Παλαμάς
ΛΑΦΥΣΤΙΟ : ΟΝΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Ας ξεκινήσουμε
από το όνομα: Από το ρήμα ″Λάπ-τω″ (Λαφύττω-Λαφύσσω), που
ερμηνεύεται με τη λέξη ″καταβροχθίζω″, προέρχεται και
η λέξη ″Λαφύστιος″, που σημαίνει ‹‹λαίμαργος››, ‹‹αδηφάγος››.
Όλα ξεκινούν από τα Προ-ιστορικά ακόμα χρόνια , όταν ο Βασιλιάς (μάλλον Φύλαρχος) ΑΝΔΡΕΥΣ (ΑΝΔΡΕΑΣ)
δημιούργησε το Βασίλειό του, την
Ανδρηίδα, στην περιοχή του
Προ- Μινυακού Ορχομενού. Ο Ανδρεύς ήταν γιος του ποταμού Πηνειού και της νύμφης Κρέουσας.
Είχε αδέρφια τον
Υψέα και την Στίλβη. Η Στίλβη, από την ένωσή της με τον Απόλλωνα, γέννησε τον
Λαπίθη.
Ο Βασιλιάς Ανδρεύς φαίνεται ότι ακολούθησε
μία πολιτική την οποία ούτε και σήμερα δεν συναντούμε στους πολιτικούς
των μεγάλων χωρών. Μία πολιτική αποδοχής των κινούμενων μαζών προς τη χώρα του
και ενσωμάτωσης αυτών στον παραγωγικό
ιστό της, σε μια εποχή κατά την οποία από τις βασικότερες αιτίες για τη
δημιουργία πολέμου ήταν οι μετακινήσεις των λαών από τις υποανάπτυκτες χώρες
τους προς άλλες, πιο πλούσιες περιοχές.
Επί Βασιλείας, λοιπόν, του Ανδρέα και του γιου του Ετεοκλή, δημιουργήθηκαν οι βάσεις για την οικονομική ανάπτυξη
της Ανδρηίδας και του μετέπειτα
πολιτισμού που ονομάστηκε ΜΙΝΥΑΚΟΣ. Τότε (15ος αιώνας περίπου π.Χ.)
δημιουργήθηκαν οι καταβόθρες στη βόρεια πλευρά της Κωπαΐδας και έγινε η πρώτη αποξήρανση της ομώνυμης
λίμνης. Επίσης, τότε δημιουργήθηκε και το κάστρο του ΓΛΑ (μάλλον το μεγαλύτερο
αρχαίο κάστρο) που το πιθανότερο είναι να αποτελούσε την σιταποθήκη του Βασιλείου.
Τότε ήρθε κι ο
Αθάμας (γιος του Αιόλου και αδελφός του Σίσυφου και του Σαλμονέα) με τη
φυλή του στην περιοχή, ο Ανδρέας τον
δέχτηκε και τον τοποθέτησε στην περιοχή
του σημερινού Ακραιφνίου, σαν δικό του άνθρωπο, για να προστατεύει τα έργα από φυσικές καταστροφές, από κακόβουλους
γείτονες (π.χ. ΘΗΒΑ) και, φυσικά, και από τους δούλους που είχε χρησιμοποιήσει για την κατασκευή αυτών των έργων. Ο Ετεοκλής, γιος του βασιλιά Ανδρέα,
ίδρυσε μια αποικία στην Λέσβο και με βάση το νησί έκλεψε από τον Χετταίο
Βασιλιά της Μ. Ασίας χιλιάδες δούλους
και τους μετέφερε στη χώρα του την Ανδρηίδα (μετέπειτα Ορχομενός). Όπως
φαίνεται, τα πάρε-δώσε των αρχαίων
Ελλήνων με τη Μ. Ασία είχαν αρχίσει
αρκετά πριν το ταξίδι του Ιάσονα στην Κολχίδα, αλλά και πριν τον Τρωικό Πόλεμο.
Ο
Αθάμας είχε έρθει στην περιοχή
από την Νότια Θεσσαλία. Όταν όμως
άφησε την πρώτη του γυναίκα, τη Νεφέλη, και στη συνέχεια παντρεύτηκε την Ινώ από την Θήβα , μάλλον λόγω της αντιπαλότητας που υπήρχε με
το βασίλειο της Θήβας , ο Ανδρέας τον
έδιωξε από την χώρα του. Ο Αθάμας με
την φυλή του, αφού περιπλανήθηκε στην περιοχή της κεντρικής Κωπαίδας,
τελικά, περνώντας από την νότια πλευρά του όρους που μετέπειτα ονομάσθηκε
ΛΑΦΥΣΤΙΟ (το βουνό είναι ηφαιστιογενές ∙ δείγμα τούτου είναι και
τα ημί –θερμα νερά της περιοχής, όπως επίσης και τα μαυρολίθια και αναφέρεται
ως ″η ράχη του Ελικώνα″), κατέληξε
να εγκατασταθεί στην Νότιο – Δυτική
πλευρά (μάλλον στο μικρό οροπέδιο όπου
σήμερα βρίσκεται ο Άγ. Παντελεήμονας)
και δημιούργησε την πόλη ΜΙΔΕΙΑ η
οποία στη συνέχεια εξελίχθηκε στην πόλη
ΛΕΙΒΑΔΙΑ.
Η πόλη φέρει το
όνομά της από το ρήμα ‹‹Λείβω›
(μάλλον Πελασγικό) που
σημαίνει ″ρέω – χύνω″ και από το ‹‹Λείβομαι›› το
οποίο ερμηνεύεται ως «υγραίνομαι», δηλ. Λειβαδιά σημαίνει υγρός τόπος ή υγρή κοιλάδα. Oρισμένοι απορρίπτουν αυτή την εκδοχή και επιμένουν στην άποψη ότιη
πόλη πήρε το όνομά της από τον Λέβαδο. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι στην
Αρχαία Ελλάδα τα ονόματα εξέφραζαν κάποια έννοια, ιδιότητα ή και καταγωγή,
οικογενειακή ή και τόπου: π.χ. ″Περικλής″, ″Αριστοτέλης″ ή και ακόμα
″Αθηνά″ (προέρχεται από το ρήμα « ηθέω »
-δηλ. στραγγίζω) που σημαίνει το
″κατασταλαγμένο - το καθαρό″, όπως και το ″Ελένη″, σύνθετο όνομα (από το ″σελ″
+ ″ναυς″) που ερμηνεύεται ως
″καταστροφέας πλοίων″ και, κατά μία άλλη ερμηνεία, σημαίνει και
«κατακτήτρια». Τέλος και το ″Έρκυνα″ που προέρχεται από την λέξη ″έρκος″, που σημαίνει ″φράγμα″.
ΛΑΦΥΣΤΙΟ:
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Την πρώτη γραπτή
αναφορά για το ιερό του Λαφύστιου Δία που βρισκόταν στην Άλο την βρίσκουμε στον
Ηρόδοτο (Νότ. Θεσσαλία –Ηροδ.7-197).
Στο Αθαμάντιο
πεδίο της Φθιώτιδας ο Αθάμας, όταν
εκδιώχτηκε από την Ανδρηίδα, ίδρυσε την Άλο
(Ε/Μ-τ.3-σ.121).
Την επόμενη γραπτή αναφορά για το Λαφύστιο την βρίσκουμε στα ΒΟΙΩΤΙΚΑ του Παυσανία ο οποίος εκεί
αναφέρει ότι από την Κορώνεια, σε είκοσι στάδια, βρίσκουμε το βουνό Λαφύστιο και το τέμενος του
Λαφυστίου Δία, με λίθινο άγαλμα. Σήμερα θεωρείται ότι το τέμενος αυτό
πρέπει να βρισκόταν στην περιοχή που είναι λίγο πάνω από τη θέση που αποκαλείται
‹‹Τροχοτός››.
Ο Αθάμας
επρόκειτο να θυσιάσει εκεί τα παιδιά του,
τον Φρίξο και την Έλλη. Ο Δίας όμως έστειλε το χρυσόμαλλο κριάρι και τα παιδιά απέδρασαν
πετώντας πάνω σ’ αυτό.
Ενδιαφέρον θα
είχε για κάποιον να μελετήσει και να
συγκρίνει τον Ελληνικό Μύθο της θυσίας του Φρίξου και της Έλλης με τον αντίστοιχο Μύθο της Ιουδαϊκής
θρησκείας για την θυσία του Αβραάμ. Στον Ελληνικό Μύθο έχουμε την απόπειρα
ανθρωποθυσίας που είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δολοπλοκίας και το ΘΕΙΟ στοιχείο
επεμβαίνει μετά την εκδήλωση της ανθρώπινης επιθυμίας (ΝΕΦΕΛΗ) , και μόνο για
την σωτηρία- όχι για τιμωρία και χωρίς να υπάρχει καμιά απαίτηση των θεών από
τους ανθρώπους, ενώ στον Ιουδαϊκό Μύθο κυριαρχεί το Θείο στοιχείο και είναι
αυτό που απαιτεί από τον άνθρωπο πλήρη υποταγή και, αφού την διαπιστώσει, ικανοποιεί την βαθύτερη ανθρώπινη επιθυμία.
Εδώ φαίνεται ως
ένα σημείο η βαθύτερη διαφορά ανάμεσα
στους δύο λαούς για το πώς εννοούν και βιώνουν
το ΘΕΙΟ σε σχέση με τον άνθρωπο και, φυσικά,
οι διαφορές στις φιλοσοφικές
αντιλήψεις για την ζωή και οι
οποίες μάλλον καθόρισαν και την μετέπειτα εξέλιξη των δύο λαών. Φαίνεται ότι η εξέλιξη του Αρχαίου Ελληνικού
πολιτισμού έχει τις βάσεις της και στην Μυθολογία του.
Αμέσως μετά την
αναφορά του στο Λαφύστιο όρος, ο Παυσανίας στα ΒΟΙΩΤΙΚΑ του προσθέτει ότι πάνω από το τέμενος του
Λαφύστιου Δία (χωρίς να προσδιορίζει πού
ακριβώς) υπήρχε ο Χάροπας Ηρακλής.
Οι Βοιωτοί πίστευαν ότι από εκεί ανέβασε
ο Ηρακλής τον σκύλο τού Άδη, τον
Κέρβερο.
Αναφέρει επίσης
ότι, απέναντι από το Λαφύστιο βουνό, βρίσκεται
ο Ορχομενός. Εκεί είχε εγκατασταθεί ο Ανδρέας, γιος του
Πηνειού.
Όταν ήρθε σ’
αυτόν ο Αθάμας, αυτός τον δέχτηκε και
του παραχώρησε την περιοχή του Λαφυστίου, της Κορώνειας και της Αλιαρτίας, αφού προηγουμένως
ο Ανδρέας είχε παντρευτεί την εγγονή του Αθάμα και κόρη του γιου του Λεύκωνα,
Ευίππη.
Στην ανάλυση των
Βοιωτικών του Παυσανία από τον Ν.
Παπαχατζή, αναφέρεται ότι ο Λαφύστιος Δίας ήταν θεός του
θανάτου που ενέπνεε το φόβο και δύσκολα εξευμενιζόταν,
συχνά μόνο με ανθρωποθυσίες, όπως και ο
Λαφύστιος στην Άλο της Φθιωτικής Αχαΐας (Νότια Θεσσαλία-Ηροδ.7,197). O Ηρόδοτος διηγείται ότι
στην Άλο οι απόγονοι του Αθάμα θυσιάζονταν στον Λαφύστιο. Κατά την τοπική παράδοση, οι Αχαιοί θεώρησαν τον Αθάμα
συνυπεύθυνο για την απώλεια του Φρίξου και της Έλλης και θέλησαν να τον θυσιάσουν για να
επέλθει «καθαρμός» στη χώρα. Όμως επενέβη και τον έσωσε ο εγγονός του Κυτίσσωρος, γιος του Φρίξου. Ο ίδιος θεός έγινε με την λατρεία
ευμενέστερος στο ιερό της Ιτωνίας (Κορώνεια) ως Ζευς πάρεδρος της Αθηνάς και στην Λειβαδιά ως
Τροφώνιος.
Πιο κάτω, ο Ν.
Παπαχατζής αναφέρει ότι δεν είναι γνωστή
η ακριβής θέση του Χαρόπειου. Το ″τοποθετεί″ όμως στο σημείο όπου υπάρχει
σήμερα το ξωκλήσι του Αγ. Ταξιάρχη, στην Πόντζα. Αυτή η άποψη ίσως να μην
ευσταθεί, γιατί το σημείο αυτό
βρίσκεται στα στενά πλαίσια της Αρχαίας Κορώνειας και δεν
υπήρχε κανένας λόγος ο Παυσανίας να το διαχωρίσει από την Κορώνεια και
να το συνδέσει με το βουνό Λαφύστιο. Κάποιοι τοποθετούν το Χαρόπειο σε σπηλιά στη νότια πλευρά του Βουνού, όπου
όμως δεν φαίνεται να υπάρχουν ευρήματα
και, πολύ περισσότερο, δεν υπάρχουν νερά
και πηγές, στοιχείο απαραίτητο για να «πλεύσει»
ο Ηρακλής από τον κάτω στον πάνω κόσμο. Άλλοι το τοποθετούν στην βορειοανατολική
πλευρά, όπου υπάρχουν και αρκετές πηγές και κάποια σπήλαια. Αλλά και εδώ πάλι
δεν φαίνεται να υπάρχουν ιδιαίτερα ευρήματα.
Ο αρχαιολόγος Ν.
Παππαδάκις αναφέρει ότι στις ρίζες
του βουνού της Γρανίτσας (Λαφυστίου)
υπάρχουν τέσσερις θερμές πηγές
(προς το Καλάμι) και εκτιμά ότι
μάλλον εκεί βρισκόταν το Χαρόπειο.
Δεν μπορεί όμως
να είναι τυχαίο που ο Παυσανίας στην περιγραφή του συνδέει άμεσα τον βωμό του
Λαφύστιου Δία με το Χαρόπειο, γράφοντας
μάλιστα ότι αυτό βρίσκεται ανωτέρω του βωμού
και συνεχίζοντας αναφέρει
ότι, κατεβαίνοντας προς το Ιερό της
Ιτωνίας Αθηνάς, συναντά κανείς τον
Φάλαρο ποταμό (δηλ. την Πόντζα).Υπάρχει
και αναφορά ότι ο Ηρακλής αναδύθηκε στον αφιερωμένο στον Λαφύστιο Δία
ιερό περίβολο, πάνω στο Λαφύστιο όρος,
όπου στήθηκε το άγαλμα του Ηρακλή Χάροπα (Οβίδιος-Μεταμορφώσεις, από την
ιστοσελίδα Τοξόλυρος).
Ο Τ. Λάππας
προσδιορίζει τη θέση στο σημείο Τροχυτός. Σήμερα, η θέση αυτή λέγεται
Τροχοτός. (Για την ετυμολογία της λέξης
δεν έχω βρει κάτι. Ίσως έχει σχέση με την λέξη τροχός και τον μύθο των Αγριωνίων, δηλ. το τρέξιμο των γυναικών
καθώς τις κυνηγούσε ο ιερέας του
Διόνυσου-βλέπε πιο κάτω). Από τα
ανωτέρω είναι φανερό πού μπορεί να αναζητηθεί το Χαρόπειο , αν
τυχόν υπάρχουν υπολείμματα αυτού και αν φυσικά
υπάρχει αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Τα περισσότερα μόνο αυτόκλητους «αρχαιολάτρες» μπορούν να ενδιαφέρουν.
Στον Ν. Παπαχατζή αναφέρεται ότι η λατρεία του Χάροπα
Ηρακλή είναι αρκετά γνωστή από τις ‹‹απελευθερωτικές επιγραφές›› που βρέθηκαν εντοιχισμένες στο εκκλησάκι, στο μοναστήρι της Αγ. Παρασκευής, μεταξύ του Σωληναρίου και
της σημερινής Κορώνειας. Ο Ηρακλής που
κατέβηκε στον Άδη και αιχμαλώτισε τον Κέρβερο
(το σκυλί του Άδη) λατρευόταν στο Χαρόπειο, όπου μπορούσε να εξευμενιστεί και να
συμπαρασταθεί σε κάθε άνθρωπο. Ο χθόνιος
αυτός Ηρακλής που πάλεψε με το σκυλί
ήταν από τις συμπαθέστερες και περισσότερο παρήγορες θεότητες.
Λατρευόταν επίσης και ως Ηρακλής Παγκράτης.
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΑΘΑΜΑ, ΤΟΥ
ΦΡΙΞΟΥ & ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ
Σημαντικές πληροφορίες για το Λαφύστιο υπάρχουν
στο βιβλίο του Σπ. Φλώρου
«ΛΕΒΑΔΕΙΑΚΗ ΤΡΙΛΟΓΙΑ». Στηριζόμενος και στις αναφορές του Παυσανία,
γράφει ότι ο λαός του Αθάμα, φεύγοντας
από το Αθαμάντιο Πεδίο στην περιοχή του Πτώου όρους, κατέληξε και συσπειρώθηκε
γύρω από το Λαφύστιο και τελικά εγκαταστάθηκε στο οροπέδιο του
σημερινού Αγ. Παντελεήμονα, αξιοποιώντας
την φυσική οχύρωση του χώρου και τα επιφανειακά νερά της περιοχής. Εκεί έκτισαν
την πόλη τους, έδρα του Βασιλιά Αθάμα. Αμέσως μετά αναφέρει ότι το υφιστάμενο
αρχαίο νεκροταφείο, βορειοδυτικά του οροπεδίου, πρέπει να είναι Αθαμανικό. Δεν
γνωρίζω αν υπάρχουν ευρήματα στην εν λόγω
τοποθεσία, είναι όμως πιθανόν να είχε
κατοικηθεί η ευρύτερη περιοχή του
Λαφυστίου.
Εξ άλλου,
υπάρχουν αναφορές (προφορικές, από
αγρότες της περιοχής) για αρχαίους τάφους και στην Βόρειο-Ανατολική πλευρά του βουνού. Παρ όλα αυτά, στην περιοχή
του Λαφυστίου δεν εντοπίζεται κάποιος αρχαίος οικισμός.
Η πόλη της
Λειβαδιάς δημιουργήθηκε αργότερα, από πλημμυροπαθείς κατοίκους πόλεων της Κωπαΐδας
και αυτών που κατέβηκαν από τα υψώματα του Λαφυστίου.
Κατά τον Μύθο, ο
Αθάμας είχε κάνει δύο παιδιά με την πρώτη του γυναίκα, τη Νεφέλη, τον Φρίξο και
την Έλλη. Ο Φρίξος («φρίξ»= φρίκη) είναι η προσωποποίηση της τραχύτητας των
άγονων εδαφών. Η «Έλλη» & «Έλλα» είναι η «έδρα», εξ ου και Έλλανες ή Έλληνες καλούνται οι
εδραίοι, οι γηγενείς κάτοικοι, οι αυτόχθονες.
Όταν ο Αθάμας παντρεύτηκε την Ινώ
από την Θήβα, αυτή μισούσε τα παιδιά της
Νεφέλης και ήθελε να τα εξοντώσει, ώστε
να διαδεχτούν τα δικά της παιδιά τον Αθάμα. Έτσι η Ινώ, μετά από μία
καταστροφή στα σιτηρά του Βασιλείου την οποία
κατηγορείται ότι επέφερε η ίδια
με δολοπλοκίες, έπεισε τον Αθάμα ότι για την καταστροφή αυτή ευθύνονταν τα παιδιά της Νεφέλης και γι’ αυτό έπρεπε να θυσιαστούν στον βωμό του
Λαφύστιου Δία.
Φαίνεται ότι την
εποχή εκείνη απέδιδαν την ανομβρία σε
κατάρα που μίαινε τον 
τόπο και τους
κατοίκους του. Γι’ αυτό, οι δεινοπαθούντες κάτοικοι, προκειμένου να αποτρέψουν
το κακό, διάλεγαν δύο νέους σαν εκπροσώπους του άγονου εδάφους (Φρίξος) και του
μιασθέντος πληθυσμού (Έλλη), τους
οποίους οδηγούσαν σε θυσία (προσφορά στον Λαφύστιο Δία), ώστε να εξαλείψουν το μίασμα και, κυρίως, τις
καιρικές αντιξοότητες. Η αντιστροφή επέρχεται με την «θεοφάνεια» της
Νεφέλης (νέφη), τη σωτηρία του πληθυσμού
και, φυσικά, των παιδιών. Μετά από παράκληση της Νεφέλης στον Δία, κατά τον
μύθο, αυτός έστειλε με τον Ερμή ένα
χρυσόμαλλο κριάρι (χρυσό τρίχωμα = φορέας πλούτου) και, αφού ανέβηκαν τα δύο παιδιά
πάνω του, πέταξαν προς την Κολχίδα, την μυθική χώρα του Αιήτη. Κατά την
διαδρομή, όπως αναφέρει ο Μύθος, η Έλλη έπεσε στην θάλασσα η οποία μετέπειτα ονομάστηκε Ελλήσποντος και ο Φρίξος
συνέχισε μόνος του. Φαίνεται όμως ότι ο Αθάμας κατηγόρησε την Ινώ για τον χαμό
των δύο παιδιών του και γι’ αυτό την εξόντωσε.
 |
| Αρχαιολογικός χώρος Πόντζας |
ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΘΑΜΑ ΑΠΟ ΤΟ
ΛΑΦΥΣΤΙΟ
& ΒΟΙΩΤΟΙ
Μετά από τα
ανωτέρω γεγονότα, ο Αθάμας φέρεται να παραχώρησε την εξουσία του Λαφυστίου στον
Κόρωνο και τον Αλίαρτο, που ήταν παιδιά του Θέρσανδου και εγγόνια του Σίσυφου,
του αδελφού του Αθάμα και αποκαλούνταν Λάπιθες. Αργότερα επέστρεψε στο Λαφύστιο
ο Φρίξος και, κατ’ άλλους, ο γιος του ο Πρέσβων και τότε ο Κόρωνος με τον Αλίαρτο παρέδωσαν
την περιοχή του Λαφυστίου στους απογόνους του Αθάμα οι οποίοι και αποχώρησαν στις προηγούμενες περιοχές τους.
Απ’ ό,τι
φαίνεται, στον μύθο υποκρύπτονται οι ταλαιπωρίες της φυλής του Αθάμα (η οποία
πρέπει να υπέστη καταστροφές και πιθανόν να αντιμετώπισε και το φάσμα της
πείνας από κάποια σιτοδεία), αλλά και οι
αντιπαλότητες που δημιουργήθηκαν με τους
Κάδμειους Θηβαίους, αν και υπήρξαν δεσμοί γάμου μεταξύ τους.
Η γενιά του Αθάμα
ανέλαβε το βασίλειο των Μινύων από τον Ορχομενό, γιο του Μινύα , τελευταίο
απόγονο της γενιάς του Άλμου (κι αυτός γιος
του Σίσυφου), αφού ο ίδιος δεν είχε αποκτήσει παιδιά. Τότε, βασιλιάς έγινε
ο Κλύμενος, γιος
του Πρέσβωνα και εγγόνι του Φρίξου. Την εποχή του Τρωικού πολέμου, η περιοχή
του Λαφυστίου είχε διακόψει τους δεσμούς
της με τον Ορχομενό και ανήκε πια σε άλλον πολιτικό συνασπισμό.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Βοιωτοί κατέλαβαν την Βοιωτία
εξήντα χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο, αλλά ένα τμήμα αυτών είχε κατέλθει
νωρίτερα στην Βοιωτία, και μάλιστα από αυτούς προέρχονται οι Βοιωτοί που πήραν
μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Αυτοί πρέπει
να εγκαταστάθηκαν στον Ελικώνα και στην
συνέχεια να εκτόπισαν τους Αθαμάνες του
Λαφυστίου προς τον Ορχομενό, ο οποίος συνέχιζε να παραμένει υπό την
Αθαμανική ηγεμονία. Πιθανόν τότε να
χτίστηκε και η Ασπληδών (στην περιοχή
του σημερινού χωριού Πύργος) από τους
φυγάδες Αθαμάνες του Λαφυστίου.
Κι αυτό γιατί,
κατά τον μύθο, ο Ασπληδών, οικιστής
της Ασπληδώνος, ήταν παιδί της Μίδειας. Φαίνεται λοιπόν ότι
την εποχή του Τρωικού πολέμου στο Λαφύστιο κυριαρχούν οι Βοιωτοί.
 |
| Αρχαιολογικά ευρήματα Πόντζας |
ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΤΟΥ ΑΘΑΜΑ
&
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕ ΤΟΝ
ΞΕΡΞΗ
Στον Περικλή
Ροδάκη βρίσκουμε την εξής αναφορά: O Αθάμας, μετά την διαφυγή του Φρίξου και της Έλλης, κυνηγημένος
από την Ήρα, έχασε και τα παιδιά του από την Ινώ. Σε μια κρίση τρέλας του,
τόξευσε ο ίδιος τον γιο του Λέαρχο, ενώ τον Μελικέρτη τον άρπαξε η γυναίκα του
Ινώ και βούτηξε μαζί του στα βάθη της θάλασσας. Όταν ο Αθάμας, διωγμένος από
τον Βοιωτικό Ορχομενό, ρώτησε το μαντείο των Δελφών πού θα μπορούσε να πάει για
να κατοικήσει, πήρε χρησμό ότι πρέπει να πάει σε τόπο που κατοικείται από άγρια
ζώα. Τελικά, κατέληξε στα Αθαμανικά όρη
(Τζουμέρκα). Εκεί πήρε για σύζυγο την Θεμιστώ, την κόρη του Υψέα (αδελφός του
Ανδρέα), με την οποία απέκτησε τέσσερα αγόρια.
Πιο κάτω ο
Ροδάκης αναφέρει ότι o Αθάμας είχε ιδρύσει στην Άλο της Φθιώτιδας το Αθαμάντιο πεδίο, όπου υπήρχε και το
Πρυτανείο. Οι θεοί θέλησαν να τιμωρήσουν τον Αθάμα ως υπεύθυνο για την θυσία
του Φρίξου και της Έλλης και του απαγόρευσαν να μπει στο Πρυτανείο. Στην
τιμωρία του Αθάμα εναντιώθηκε ο Κυτίσσωρος (γιος του Φρίξου) και οι θεοί οργίστηκαν και του απαγόρευσαν να
μπαίνει στο Πρυτανείο και ο ίδιος γιατί
τότεθα έπρεπε να θυσιαστεί. Το ίδιο ίσχυε και για τους απογόνους του. Ίσως το
γεγονός να σχετίζεται με την προσπάθεια της τοπικής κοινωνίας της Φθιωτικής Άλου να
περιορίσει την δύναμη και την εξουσία
στη γενιά του Αθάμα. Παρεμπιπτόντως, διασώζονται νομίσματα της πόλης όπου εμφανίζεται
η Έλλη μόνη της (!) πάνω στο χρυσόμαλλο κριάρι.
Όταν ο Ξέρξης
έφτασε στην Άλο της Φθιωτικής Αχαΐας, οι
οδηγοί του τον πληροφόρησαν για την τοπική παράδοση και για το ιερό του
Λαφύστιου Δία. Του ανέφεραν για τον Αθάμα(γιό του Αιόλου) και την απαγόρευση στους απογόνους του Κυτίσσωρου
να μπουν στο ιερό του Λαφύστιου Δία (Πρυτανείο) που οι Αχαιοί το αποκαλούσαν
Λήιτο. Κι ότι, αν μπει, δεν μπορεί να βγει, παρά μόνο για να τον θυσιάσουν. Γι’
αυτό πολλοί από την γενιά του Αθάμα φοβήθηκαν κι έφυγαν για άλλη χώρα. Αν πάλι
μετά από καιρό επέστρεφαν και έμπαιναν στο πρυτανείο και τους έπιαναν, θα τους
θυσίαζαν. Ο Ξέρξης, όταν τα άκουσε όλα
αυτά, έφτασε στο άλσος άλλα δεν μπήκε στο πρυτανείο κι έδωσε εντολή στο στρατό
του να μην πλησιάσει, σεβόμενος το σπίτι
των απογόνων του Αθάμα και το ιερό του Λαφύστιου Δία.
Από άλλες πηγές αντλούμε
διαφορετικές εκδοχές σχετικά με τους
μύθους του Αθάμα, π.χ. ότι ο Αθάμας παντρεύτηκε κατά διαταγή της Ήρας τη Νεφέλη, το φάσμα που ο Ζευς είχε
δημιουργήσει καθ’ ομοίωσή της, όταν
θέλησε να εξαπατήσει τον Λαπίθη Ιξίωνα, αλλά ο Αθάμας, δυσανασχετώντας για την
περιφρόνηση που του έδειχνε η Νεφέλη, ερωτεύτηκε την Ινώ, την Κόρη του Κάδμου την οποία και έφερε στο ανάκτορό του, στους
πρόποδες του Λαφυστίου όρους. Η Νεφέλη κατέφυγε τότε στον Όλυμπο και η Ήρα πήρε
το μέρος της και ορκίστηκε για την αιώνια τιμωρία του Αθάμα και του οίκου του. Επίσης,
για τον Φρίξο αναφέρουν ότι κατηγορήθηκε πως είχε αποπειραθεί να βιάσει την
θεία του Βιαδίκη, σύζυγο του Κρηθέα, που ήταν γιος του Αιόλου και θεμελιωτής
της Ιωλκού (είχε εγγόνι τον Ιάσονα), η οποία ήταν ερωτευμένη μαζί του. Αυτό αναφέρεται
σαν μια αιτία για την απόπειρα θανάτωσης του Φρίξου.
Όταν ο
Φρίξος έφτασε στην Κολχίδα, θυσίασε το
χρυσόμαλλο κριάρι στον Φύξιο Δία. Μετά το θαύμα στο Λαφύστιο όρος και τη
σωτηρία των δύο παιδιών, αποκαλύφτηκε η αλήθεια για τις
δολοπλοκίες της Ινώς και της Βιαδίκης και η Νεφέλη απαίτησε τον θάνατο του Αθάμα, ο
οποίος σώθηκε μετά από παρέμβαση του Ηρακλή. Η Ήρα όμως τον τρέλανε όχι μόνο λόγω του όρκου της στη Νεφέλη αλλά και γιατί η
Ινώ έκρυβε το Διόνυσο βρέφος, νόθο παιδί
του Δία και της αδελφής της Σεμέλης, ντυμένο σαν κορίτσι μέσα στο ανάκτορο του
Αθάμα στο βουνό Λαφύστιο. Σ’ αυτές τις αναφορές βασίζονται και μύθοι για βακχικές τελετές στις οποίες συμμετέχουν
τόσοη Ινώ όσο και η Νεφέλη (Ιστοσελίδα Τοξόλυρος).
ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΤΟΥ Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Σπ. Φλώρος
αναφέρει ότι η θυσία των τέκνων του Αθάμα στην Λειβαδιά όπως και των απογόνων του στην Άλο δεν ήταν κατ’
ανάγκη και αιματηρή, αλλά μάλλον
επρόκειτο για κάποια συμβολική τελετουργία της βλάστησης.
Στην Ελληνική
Μυθολογία (Εκδ/κη Αθηνών) βρίσκουμε μια
ακόμη ερμηνεία. Οι θρησκειολόγοι
πιστεύουν πως στον πυρήνα του μύθου λανθάνει μια πανάρχαια μαγική τελετουργία
για πρόκληση βροχής που απευθυνόταν στον Δία, θεό των καιρικών αλλαγών,
εγκατεστημένο στο Λαφύστιο βουνό. Το δέρμα του κριαριού σχετιζόταν στην Ελλάδα
με την φυγή της ζέστης και της ξηρασίας. Γι’ αυτό είναι πιθανόν το «χρυσόμαλλο»
κριάρι αρχικά να είχε σχέση με την θυσία
στον βωμό του Λαφύστιου Δία. Επίσης, είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι στα Αλεξανδρινά
χρόνια πλάστηκε η παράδοση πως η Έλλη σώθηκε από τον Ποσειδώνα και έκανε μαζί του τρεις γιούς, τον Παίωνα, τον
Ηδωνό και τον Άλμωπα.
Ενδιαφέρον έχουν και κάποιες αναφορές του Κ.
Παπαρρηγόπουλου ο οποίος γράφει ότι ο
Αθάμας εγκατέλειψε την Νεφέλη και πήρε σύζυγο την κόρη του Κάδμου. Ο Φρίξος,
όταν έφθασε στην Κολχίδα, αφού θυσίασε
το κριάρι στον Φύξιο Δία, κρέμασε το χρυσόμαλλο δέρας σ’ ένα δένδρο (βελανιδιά)
στο ιερό άλσος του Άρη, ο Βασιλιάς Αιήτης τοποθέτησε ένα φίδι για την φύλαξη
του και ο Φρίξος παντρεύτηκε την Χαλκιόπη (κατ’ άλλους ονομαζόταν Ευηνία-Εκδ/κη
Αθ.) , κόρη του βασιλιά Αιήτη που κι αυτός ήταν γιος του Ήλιου και της
Περσηίδας. Από τον γάμο αυτό του Φρίξου, γεννήθηκαντέσσερις γιοι:
ο Άργος, ο Μέλας
,ο Φρόντις και ο Κυτίσσωρος.
Εκτός από τους
τέσσερις αναφέρεται και ως πέμπτος γιος ο Πρέσβων (Εκδ/κη Αθ.).
Σε άλλη αναφορά, ο Πρέσβων αναφέρεται ως γιος του
Φρίξου και της Ιοφάσσας, άλλης κόρης του Αιήτη (Πάπυρος Λαρούς, Μπριτάνικα).
Στις αναφορές του
για τους Αργοναύτες ο Παπαρρηγόπουλος γράφει ότι ο Πελίας κι ο Νηλέας, δίδυμοι
γιοι του Ποσειδώνα από την Τυρώ, κόρη του Αιολού Σαλμονέα (αδελφός του Αθάμα), φιλονίκησαν για το βασίλειο της Ιωλκού, με νικητή
τον Πελία και τον Νηλέα να καταφεύγει
στην Πελοπόννησο, όπου ίδρυσε το βασίλειο της Πύλου.
(Άραγε οι ενώσεις
γυναικών με θεούς, στην Μυθολογία, αποτελούν κατάλοιπο μιας προυπάρχουσας Μητριαρχίας;)
Απ’ ό,τι φαίνεται,
οι Αιολείς κυριαρχούν εκείνη την εποχή
από την Ιωλκό και τον Ορχομενό ως την Κόρινθο, με Βασιλιά τον Σίσυφο (εκεί
κατέφυγε αργότερα ο Ιάσονας),στην Πύλο
αλλά και στα Αθαμανικά όρη (σημερινά Τζουμέρκα).
Ο Νηλέας είχε παντρευτεί την Χλωρίδα, κόρη του Αμφίονα,
βασιλιά του Ορχομενού και της Νιόβης. O Νηλέας είχε
δώδεκα γιούς και μια κόρη.
Τους έντεκα τους σκότωσε ο Θηβαίος Ηρακλής, εκτός από
τον Νέστορα.
Ο Νέστορας είχε
γυναίκα την Ευρυδίκη, κόρη του Κλυμένου (Ελληνική Μυθολογία- Εκδοτική Αθηνών).
Προφανώς μιλάμε για έναν αδυσώπητο πόλεμο μεταξύ των Αιολών και των Καδμείων
Θηβαίων, με επίκεντρο φυσικάτον πλούτο του κάμπου της Κωπαΐδας.
Στον Κ.
Παπαρρηγόπουλο παρατίθενται και κάποιες ερμηνείες για τον μύθο του Φρίξου. Κατά
μία εκδοχή, ο Φρίξος φεύγει από την χώρα του παίρνοντας μαζί του τους θησαυρούς
της πατρίδας του και, φτάνοντας στην Κολχίδα, σκοτώνεται από τον Βασιλιά Αιήτη.
Μετά απ’ αυτό οι Αιολείς της
Ελλάδας που ήδη έχουν εμπορικές
σχέσεις με τους κάτοικους της Κολχίδας, αν
και ήταν άγριοι, ξεκίνησαν εκστρατεία
για να φέρουν πίσω τους θησαυρούς του Φρίξου και να εκδικηθούν για τον θάνατό
του.
Όταν ο Ιάσονας αποφάσισε να πάει στην Κολχίδα
, ζήτησε από τον Άργο, γιο του Φρίξου, την κατασκευή του πλοίου που το ονόμασαν
Αργώ. Στο ταξίδι τους προς την Κολχίδα, οι Αργοναύτες
συνάντησαν τον μάντη Φινέα που τον είχε τυφλώσει ο Ποσειδώνας, επειδή είχε δείξει στον Φρίξο τον δρόμο που
οδηγούσε στην Κολχίδα.
Ο Ι.
Γκανάσος αναφέρει στο βιβλίο του
«ΠΑΝΟΠΕΥΣ» ότι υπάρχουν αποδείξεις πως
οι Αργοναύτες είχαν φτάσει ως την Αμερική.
Μήπως, όμως , αυτό
το μακρινό ‹‹ταξίδι›› του Φρίξου στον Εύξεινο
Πόντο και την Κολχίδα και η περιπλάνηση
των Αιολών της βόρειας Βοιωτίας προς αυτήν την περιοχή έχει
να κάνει και με την αναζήτηση πλούτου
που φέρει το χρώμα του χρυσού (χρυσόμαλλο κριάρι) π.χ. σιτηρά και όχι με την διαφυγή (π.χ. πώληση σιτηρών)
πλούτου; Ας μην ξεχνάμε πως η περιοχή αυτή ήταν πάντα πλούσια στην παραγωγή σιτηρών (π.χ. Ρουμανία)
και πιθανόν οι Μινύες αναγκάστηκαν να
αποτολμήσουν μια τέτοια αναζήτηση πιεζόμενοι από κάποια καταστροφή στην Κωπαΐδα, κάποια
π.χ. πλημμύρα, ανομβρία ή
καταστροφή των αποστραγγιστικών έργων από πιθανούς εχθρούς. Η εμπλοκή της Θηβαίας Ινώς στον μύθο μάλλον ενισχύει ερμηνείες προς αυτή την κατεύθυνση.
Μια νεότερη
εκδοχή για το χρυσόμαλλο δέρας το συνδέει με το
σύστημα που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Κολχίδας, πατρίδας της
Μήδειας, για να συλλέξουν την χρυσοφόρο άμμο που μετέφεραν τα νερά των
ποταμών που πήγαζαν από τον
Καύκασο. Ο Στράβων περιγράφει πως
τοποθετούσαν δέρματα προβάτων στα ρεύματα
των ποταμών, ώστε το τρίχωμά τους
να μαγνητίζει τους κόκκους του μετάλλου. Τα ανωτέρω ενδεχομένως αποτελούν στοιχεία
τα οποία συνδέουν τον μύθο με τον ορυκτό πλούτο της «πολύχρυσης
Κολχίδας» (Π. Σπίνου-Ελευθεροτυπία, 4/1/09).
 |
| Κομμάτι λίθινου θριγκού από αρχαίο ναΐσκο χρησιμοποιημένο σε
υποστηρικτικό τοίχο στο εξωκλήσι των Ταξιαρχών |
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ
ΜΥΘΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΑΙΟΛΩΝ
ΤΟΥ ΛΑΦΥΣΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ
Μια εκδοχή αναφέρει την ίδρυση αποικίας των
Φοινίκων στον Ορχομενό και την μετέπειτα εκδίωξή τους από τους Μινύες. Η εκδοχή αυτή, αν σκεφτούμε ότι ο Κάδμος θεωρείται
Φοινικικής καταγωγής και η Θήβα αποικία
των Φοινίκων, επαναφέρει την διαρκή αντιπαλότητα Θήβας και Ορχομενού. Αυτή η
αντιπαλότητα φαίνεται να έληξε κάποτε με την οριστική ήττα των Ορχομένιων από
τους Θηβαίους, αφού λέγεται ότι τελικά ο Θηβαίος Ηρακλής έριξε τα μαλλιά του
στις εξόδους των υδάτων προς τις καταβόθρες της Κωπαΐδας, καταστρέφοντας έτσι
τα αποστραγγιστικά έργα των Μινύων, στερώντας τους έτσι τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές. Φαίνεται πως, αφού δεν μπορούσαν να
ελέγχουν οι ίδιοι οι Θηβαίοι τον πλούτο της Βόρειας Κωπαΐδας, θεώρησαν
προτιμότερο να τον αφανίσουν, παρά να τον
νέμεται κάποιος άλλος. Ο Σπ. Φλώρος γράφει ότι δεν θα ήταν υπερβολή εάν λέγαμε
ότι η ήττα της Μινυακής ανακτορίας άλλαξε την ροή της παγκόσμιας ιστορίας.
Στον πόλεμο αυτόν
φαίνεται να έλαβαν μέρος και οι Αργείοι.
Την εκδοχή αυτή
την αντλούμε από την ιστορία των «Επτά επί Θήβας», όπου ο Πολυνείκης, γιος του
Οιδίποδα, εναντιώθηκε στον αδελφό του Ετεοκλή για την διεκδίκηση της βασιλείας
στην πόλη των Θηβών και βάδισε εναντίον του, έχοντας μαζί του άλλους έξι
Αργείους. Μετά τον θάνατο των δύο αδελφών Πολυνείκη και Ετεοκλή, ο Κρέων εξόντωσε
τους πέντε από τους έξι Αργείους. Ο πόλεμος όμως αυτός συνεχίστηκε με τους επιγόνους αυτών.
Στην Ελληνική Μυθολογία
βρίσκουμε ότι ο Νηλέας(βλ. ανωτέρω ότι ήταν Αιολός) είχε κόρη την Πηρώ. Η Πηρώ
είχε γιο τον Ταλαό ο οποίος είχε
λάβει μέρος στην Αργοναυτική
εκστρατεία καιοι περισσότεροι από τους Αργείους που συμμετείχαν στην εκστρατεία
«Των επτά επί Θήβας» ήταν παιδιά του. Αυτό μας επιτρέπει να
συμπεράνουμε ότι οι Αργείοι είχαν και Αιολική καταγωγή και ήδη στενή σχέση με
τους Μινύες.
Αργότερα, οι
Αργείοι φαίνεται να αναπτύσσουν περισσότερο τις σχέσεις τους με τους Μινύες και
μάλιστα να υπάρχουν στενότερες οικογενειακές
σχέσεις. Ο Ορέστης, μετά την δολοφονία του Αγαμέμνονα, καταφεύγει στην
πόλη του Πανοπέα, όπου κατοικούν απόγονοι των Φλεγύων (Αιολείς με συγγενικές
σχέσεις με τους Μινύες) και προστατεύεται από τον εξάδελφό του Πυλάδη (γιος του
Στρόφιου και της Αναξιβίας, αδελφής του Αγαμέμνονα).
Ο Πυλάδης
αργότερα παντρεύεται την ξαδέλφη του Ηλέκτρα.
Φαίνεται ότι με
την σταδιακή παρακμή των Μινωιτών της
Κρήτης και τον αφανισμό της θαλασσοκρατορίας τους στην Ανατολική Μεσόγειο, βρήκαν έδαφος
οι Αιολείς Μινύες να αναπτύξουν την
δύναμή τους στη θάλασσα και ιδιαίτερα στο Βόρειο Αιγαίο και στον Εύξεινο Πόντο.
Αυτό φαίνεται να κράτησε μέχρι που άρχισαν να αναπτύσσονται οι Αργείοι. Τότε οι Μινύες δείχνουν να
συμμάχησαν μαζί τους, δημιουργώντας και οικογενειακές σχέσεις. Την περίοδο αυτή,
φαίνεται να εκμεταλλευτήκαν και οι Αιγύπτιοι την καταστροφή του Μινωικού
πολιτισμού, αφού υπάρχει αναφορά ότι η Κολχίδα ήταν αποικία τους που
δημιουργήθηκε από τον Αιγύπτιο Σέσωστρι (13 αιων. π.Χ.- Ρ. Τεμπλ). Μάλιστα ο Ρ.
Τεμπλ στο ίδιο βιβλίο παραθέτει ένα σχεδιάγραμμα που συνδέει τις Θήβες της
Ελλάδας με τις Θήβες της Αιγύπτου και
την Αία της Κολχίδας, υπογραμμίζοντας ότι σχηματίζουν μεταξύ τους ισόπλευρο τρίγωνο(;;;).
Δεν ξέρουμε κατά πόσον αυτό μπορεί να ευσταθεί, αλλά, σε συνδυασμό με αυτό που
αναφέρει, ότι δηλ. η Κολχίδα αποτέλεσε αποικία των Αιγυπτίων, αφήνει περιθώρια σε ευφάνταστους
να θεωρήσουν ότι ενδεχομένως η αντιπαλότητα Θηβών και Ορχομενού κάποτε μεταφέρθηκε έως την μακρινή Κολχίδα. (!!!!)
Ο ίδιος, πιο
κάτω, ασχολούμενος με τον έναστρο ουρανό(!!!),
αναφέρει ότι
ο αστερισμός του
Κριού πήρε το όνομά του από το χρυσόμαλλο Κριάρι και καταγράφει πώς τον
αποκαλούσαν ορισμένοι Ρωμαίοι. Από τον Οβίδιο ονομαζόταν «Φρίξιος Οίς» και από κάποιους
άλλους «Αμνός Αθαμάντιδος Έλλης»,
«Φρίξος», «Φρίξου Μεταφορεύς», «Φρίξειος Αμνός» ή και «Φρίξου Οδηγός» καθώς και
«Χρυσόμαλλος».
Στην Ελληνική Μυθολογία
πάντως βρίσκουμε ότι ο Αιήτης ήταν από την Κόρινθο και, θέλοντας να ανοίξει
τους ορίζοντές του, έφυγε στην μακρινή Κολχίδα, αφήνοντας βασιλιά της Κορίνθου
τον αδελφό του Αλωέα.
Ο Αιήτης είχε αδελφές
την Κίρκη και την Πασιφάη,η οποία σε κάποια περίπτωση αναφέρεται σαν μητέρα του
Άμμωνα. Η Πασιφάη όμως είναι
περισσότερο γνωστή
σαν γυναίκα του Μίνωα η οποία αφού τον θεράπευσε έκανε παιδιά μαζί του.
Αναφέρεται βέβαια και ως η μητέρα του Μινώταυρου(Ε/Μ-Τ3,σ.119&Τ4-σ.161).Στα
ανωτέρω διαφαίνεται μια ενδεχόμενη σχέση Κολχίδας και Αιγύπτου.
Παρεμπιπτόντως,
το ιερό πουλί της Κίρκης ήταν ένα είδος γερακιού και μάλλον πρόκειται για το «Κιρκινέζι».
Η παρακμή των
Μινύων, αν και συνδέεται άμεσα με την ήττα τους από τους Καδμείους Θηβαίους, ενδεχομένως έχει μεγαλύτερη σχέση με όσα
διαδραματίστηκαν στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Την εποχή του Τρωικού πολέμου, οι Μινύες διατηρούν ακόμα δυνάμεις και συμμετέχουν στην εκστρατεία, στο
πλευρό των Αργείων, μαζί με όλους τους άλλους Έλληνες.
Ο Μινυακός Ορχομενός
συμμετέχει με τριάντα πλοία και αρχηγό τον Ασκάλαφο. ΟΦωκικός Πανοπέας με
σαράντα πλοία και με αρχηγούς τον Σχεδίο
και τον Επίστροφο, έχοντας στο πλήρωμά τους
και τον Εποιό, τον κατασκευαστή του Δούρειου Ίππου. Και η Μίδεια
(Λειβαδιά) με αρχηγό τον Αρκεσίλαο, με πενήντα πλοία. Η Μίδεια θεωρούνταν τότε
πόλη Βοιωτική. Οι Βοιωτοί ήταν Αιολείς (ο Βοιωτός ήταν αδελφός του Αιόλου)(Ελλ.Μυθ.Τομ.5-σελ.54-55,Εκδ.Αθ.).
Η Μίδεια και ο Πανοπέας, αν δεν μπορούν να θεωρηθούν Μινυακές πόλεις, σίγουρα όμως ήταν σύμμαχοι, ιδιαίτερα
απέναντι στους Θηβαίους.
Με την λήξη του
Τρωικού πολέμου, οι περισσότερες πόλεις της Ελλάδας παρήκμασαν και μαζί τους η
σημαντικότερη απ’ όλες, οι Μυκήνες. Ενδεχομένως, κατά την περίοδο του Τρωικού
πολέμου, οι Μινύες άφησαν στην τύχη τους
και χωρίς συντήρηση τις καταβόθρες, με αποτέλεσμα αυτές να φθαρούν και, τελικά,
να καταστραφούν. Η παρακμή αυτή των Ελληνικών πόλεων με το τέλος του Τρωικού
πολέμου έκανε τους ιστορικούς να μιλάνε για τον Ελληνικό Μεσαίωνα στην ιστορία
της αρχαίας Ελλάδας και τοποθετούν αυτήν την περίοδο ανάμεσα στο τέλος του
Τρωικού πολέμου και την αρχή των Ολυμπιακών αγώνων. Στα ιστορικά πλέον χρόνια,
στην Ελλάδα, νέες πόλεις αναπτύσσονται,
με κυρίαρχη φυσικά την Αθήνα.
Με την παρακμή
των Αιολών στην Βόρειο-Δυτική Βοιωτία, φαίνεται να λησμονείται και η λατρεία
του Λαφύστιου Δία. Οι Αιολείς αναπτύσσονται πια και προοδεύουν στην Ανατολική
πλευρά του Αιγαίου, στα παράλια της Μικράς Ασίας και σε νησιά όπως η Λέσβος.
(Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, η Λέσβος υπήρξε η πρώτη αποικία του Βασιλιά
Ανδρέα). Από κει όμως δεν μας έρχεται καμιά πληροφορία σχετικά με τον Λαφύστιο
Δία.
 |
| Επιτύμβιες στήλες και αρχαίοι λίθοι
εντοιχισμένες σε εξωκλήσι |
ΛΑΦΥΣΤΙΟ ΚΑΙ ΑΓΡΙΩΝΙΑ
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω,
όταν γεννήθηκε ο Διόνυσος, τον προστάτεψε
η Ινώ στο
ανάκτορο του Αθάμα στο Λαφύστιο βουνό. Εκείνη την εποχή είχε επικρατήσει στην Βοιωτία η λατρεία
του Διόνυσου.Οι κόρες όμως του Βασιλιά Μινύα (Λευκίππη, Αλκιθόη, Αρσίππη) δεν
συμμετείχαν στους Διονυσιακούς χορούς. Όταν ο Διόνυσος ζήτησε απ’ αυτές να
συμμετέχουν στις λατρευτικές εορτές του, αυτές
αρνήθηκαν και γι’ αυτό τις έκανε να
παραφρονήσουν. Τότε, μέσα στην τρέλα τους, σκότωσαν τον γιο της Λευκίππης, τον Ίππασο και
στη συνέχεια ακολούθησαν τις Μαινάδες.
Αυτές όμως τις
έδιωξαν κι ο Ερμής που τις λυπήθηκε τις
έκανε νυχτοπούλια(η μία έγινε νυχτερίδα, η άλλη κουκουβάγια και η τρίτη
κουρούνα).
Ο Σπ. Φλώρος
γράφει ότι έκτοτε, προς τιμήν των τριών Μινυάδων, πάνω στο Λαφύστιο όρος,
ετελείτο η νυκτερινή εορτή των Αγριωνίων, κατά την οποία ένας ιερέας, υποδυόμενος τον Διόνυσο και
κραδαίνοντας ξίφος, καταδίωκε τις γυναίκες. Ο Λυκόφρων αποκαλούσε τις Βάκχες ″Λαφύστιες
γυναίκες″(Λεξ. «ΗΛΙΟΣ»).
Ο Διόνυσος, ως
θεός βροντερός, συνοδευόμενος από θορυβώδη μουσικά όργανα, αυλούς και τύμπανα,
περιφερόταν στις δασώδεις χαράδρες περιβεβλημένος με κισσό και δάφνη και τ’ απέραντα δάση πλημμύριζαν
με θόρυβο,
σύγχυση και ταραχή. Ως θεός εκφραστής της άγριας φύσης, ενέσπειρε στους οπαδούς
του την ένθεη μανία και τους εξωθούσε σε αχαλίνωτα όργια.
Ο Διόνυσος
εκφράζει τις πρωτόγονες ψυχικές ορμές. Η μανία που φέρνει, η μεταβολή της
συνείδησης του ατόμου, συνδέεται κατ’
αρχήν με το κρασί, την έκσταση και την μέθη. Όμως η μανία αυτή αποτελεί σημάδι
πως κάποιος γίνεται «ένθεος», δηλ. ο θεός μπαίνει μέσα του και έχει σχέση με την λέξη ″μένος″, που σημαίνει
την δύναμη του νου, την ψυχή και το πνεύμα του ανθρώπου.
Είχε δηλ. σχέση
με το δυνάμωμα, την τόνωση της αίσθησης που έχει ο καθένας για την πνευματική
του δύναμη. Όποιος δίνεται στο θεό
Διόνυσο απαρνιέται την «αστική» του
ύπαρξη και αποβάλλει τους περιορισμούς της πόλης. Είναι ένα βίωμα του Θείου που
φέρνει την σωτηρία στον άνθρωπο. Στα Αγριώνια τα οποία ήταν γιορτή του καινούργιου χρόνου (Ελλην.
Μυθολογία-Εκδ/κη Αθηνών) και γιορτάζονταν στις Αιολικές και Δωρικές περιοχές
της Ελλάδας, οι γιορτές ακολουθούσαν το
εξής σχήμα: Διάλυση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων- αντιστροφή της – νέα αρχή,
με επαναφορά της πρώτης αυτής τάξης.
ΛΑΦΥΣΤΙΟ &
ΚΡΗΤΗ
Έχει ενδιαφέρον
το τι μπορεί να βρει κάποιος στην αναζήτησή του γύρω από ένα θέμα. Σε άρθρο του
Αντ. Βασιλάκη στο διαδίκτυο, βρίσκουμε τα εξής: Όπως στο Λύκαιο όρος της
Αρκαδίας, έτσι και κοντά στην πηγή Αγνώ στα Λασυθιώτικα όρη (πήρε το όνομα από
την νύμφη Αγνώ), υπήρχε βωμός του
Λαφύστιου Δία, όπου τελούνταν απόρρητες θυσίες (ανθρωποθυσίες) και μάλιστα
κοντά στην πηγή ο ιερέας του βωμού μετά
την θυσία τάρασσε τα νερά της πηγής ελαφρά με ένα κλαδί από Δρυ, για να σηκωθεί
σύννεφο και να αρχίσει να βρέχει σε εποχή που η γη είχε ανάγκη. Μάλιστα ο Α.
Βασιλάκης γράφει ότι τα Λασυθιώτικα βουνά οφείλουν το όνομα τους στον Λαφύστιο
Δία (ΛαFύστιος>Λαύστιος>Λασύτιος>Λασύνθιος).Λασύνθιοι ήταν οι
ιερείς του Δία.
Μάλιστα στο ίδιο
άρθρο αναφέρεται στους Φλεγύες που έφθασαν στον κάμπο της Μεσσάρας στην Κρήτη
περίπου το 1800 π.Χ., καθώς και σε άλλα
Αιολικά φύλα που επίσης είχαν βρεθεί στην περιοχή. Από τις αναφορές αυτές
δημιουργούνται αρκετά ερωτηματικά για
τις σχέσεις των Μινωιτών και των Αιολικών φύλων και την αλληλεπίδρασή τους,
αλλά αυτό είναι θέμα που αφορά ανθρώπους με την ανάλογη επιστημονική κατάρτιση.
Φαίνεται όμως ότι και σε αυτήν την περίπτωση η λατρεία του Λαφύστιου Δία
συνδέεται άμεσα με τα διάφορα Αιολικά φύλα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΤΟΝ ΜΥΘΟ
Από τα ανωτέρω θα
μπορούσαμε να συμπεράνουμε γενικά ότι η Βόρεια πλευρά της Βοιωτίας κατοικήθηκε
τα προ- ιστορικά χρόνια από Αιολούς που ήλθαν από την Νότια Θεσσαλία. Ο
Ορχομενός αποτέλεσε την κυριότερη πόλη αλλά,
τελικά, υπέκυψε στην δύναμη των Θηβαίων.
Το Λαφύστιο
φαίνεται ότι εκείνα τα χρόνια αποτέλεσε το θρησκευτικό κέντρο όλων των Αιολών, συμπεριλαμβανομένων
και αυτών της Θεσσαλίας. Εκεί λατρευόταν ο Λαφύστιος (λαίμαργος) Δίας, αλλά και
ο Χάροπας Ηρακλής που έφερε τον Κέρβερο από τον Άδη.
Οι τελετουργίες
στο βωμό του Λαφύστιου Δία αναφέρεται ότι έχουν να κάνουν με «ανθρωποθυσίες»
και γενικά θυσίες ζώων, αλλά και με ιεροτελεστίες, καθώς και την επίκλησητου
Διός για πρόκληση βροχών.
Ανάλογες αναφορές
για παρόμοιες τελετουργίες φαίνεται να υπάρχουν εκτός από την Άλο στο όρος Όθρυς
και στο Λύκαιο όρος της Αρκαδίας (μάλιστα εκεί θεωρείται «ιερός δαίμονας της
βροχής» και αποκαλείται Λύκαιος Δίας), αλλά και στα Λασυθιώτικα Όρη, όπου
αποκαλείται και πάλι Λαφύστιος Δίας.
Επίσης, το
Λαφύστιο βουνό αναφέρεται και για τις εκδηλώσεις λατρείας των γυναικών της
περιοχής προς τον θεό Διόνυσο,
στις τελετές που αποκαλούνταν Αγριώνια.
Συνδέεται άμεσα
και με τον μύθο του Αθάμα και των παιδιών του, Φρίξου και Έλλης, που, ενώ οδηγούνταν
για να θυσιαστούν, τελικά διασώθηκαν πετώντας
πάνω στο χρυσόμαλλο κριάρι.
Ουσιαστικά, το
Λαφύστιο είναι συνδεδεμένο με τον αρχέγονο
Ελληνικό μύθο που καταγράφει την απαρχή των αναζητήσεων των Ελλήνων για
πλούτο σε άλλα μέρη της γης, πέρα από τα δικά τους.
ΛΑΦΥΣΤΙΟ &
ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ
Είναι γνωστός ο
μύθος του Οιδίποδα. Ο Λάιος, βασιλιάς της Θήβας, παντρεμένος με την Ιοκάστη,
αδελφή του Κρέοντα, είχε πάρει χρησμό από το Μαντείο των Δελφών ότι το παιδί του θα τον σκοτώσει και θα φέρει ανείπωτες
συμφορές στη Θήβα. Ο Λάιος απέφευγε από
τότε να πλησιάσει την Ιοκάστη, αλλά, σε
κάποιο γλέντι, μέθυσε και κοιμήθηκε μαζί
της.
Όταν γεννήθηκε το
παιδί, ο Λάιος θυμήθηκε τον χρησμό και έστειλε το παιδί στα βουνά. Αφού του
τρύπησε τα πόδια στους αστραγάλους και του πέρασε χαλκάδες, το έδωσε σ’ έναν
έμπιστο βοσκό και τον πρόσταξε να το πάει στον Κιθαιρώνα και να το αφήσει στο δάσος. Αυτός λυπήθηκε το
βρέφος και το πήγε στο ιερό άλσος της Ήρας, όπου συνάντησε κάποιους αλογοβοσκούς από την Κόρινθο. Έδωσε το παιδί
σ’ αυτούς κι αυτοί το παρέδωσαν στον βασιλιά τους Πόλυβο που ήταν άτεκνος.
Εκεί μεγάλωσε ο
Οιδίποδας, ώσπου, σε κάποιο μεθύσι, λογόφερε με κάποιον της παρέας του και εκείνος του αποκάλυψε πως ήταν νόθος. Κατά τον μύθο,
ο Οιδίποδας έφυγε τότε από την Κόρινθο για να πάει στο Μαντείο των Δελφών, ώστε
να μάθει για την καταγωγή του. Το μαντείο απέφυγε (;) να δώσει απάντηση κι ο Οιδίποδας, που δεν
ήθελε να επιστρέψει στην Κόρινθο, άρχισε την περιπλάνηση. Στον δρόμο του
συνάντησε τον βασιλιά της Θήβας Λάιο ο οποίος πήγαινε στους Δελφούς, τσακώθηκε μαζί του και πάνω στον καυγά τον
σκότωσε, χωρίς να γνωρίζει πως ήταν ο πατέρας του. Έτσι, σύμφωνα με τον μύθο, επαληθεύτηκε ο χρησμός.
Το σημείο που έλαβε
χώρα το γεγονός, κατά την επίσημη εκδοχή, αναφέρεται πως ήταν το τρίστρατο, στο
δρόμο από την Αράχοβα προς την Δαύλεια, στη Σχιστή ή Τραχεία οδό κάτω από την
Κίρφη. Λέγεται πως ο Λάιος θάφτηκε στην Σχιστή οδό, αλλά ο Παυσανίας αναφέρει
πως δεν είδε στον τάφο παρά μόνο ένα σωρό από πέτρες.
Ο Τ. Λάππας όμως
αναφέρει και μια άλλη εκδοχή. Στο βιβλίο του «ΒΟΙΩΤΙΑ-ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ», γράφει:
Υπάρχει κι άλλη παράδοση για τον θάνατο του Λάιου που την αναφέρει ο Ν.
Δαμασκηνός.
O Λάιος και η γυναίκα
του Ιοκάστη πήγαιναν στους Δελφούς. Κοντά στο Λαφύστιο βουνό, συναντήθηκαν με
τον Οιδίποδα που πήγαινε στον Ορχομενόν’ αγοράσει άλογα. Ο τελευταίος μάλωσε με
τον Λάιο και τον συνοδό του και τους σκότωσε. Η Ιοκάστη για να γλυτώσει
κατέφυγε σε γειτονικό δάσος, όπου ο
Οιδίποδας δεν μπόρεσε να την βρει. Έφυγε ο Οιδίποδας και η Ιοκάστη γύρισε στον
τόπο όπου βρισκόταν σκοτωμένος
ο άντρας της και
τον έθαψε εκεί.
Παράλληλα, προφορικές παραδόσεις συνδέουν τον μύθο και την ανωτέρω εκδοχή με
σημείο στην περιοχή του Λαφυστίου που
αποκαλείται ‹‹Μαγγανιάρικα», δηλ. μάγγανα,
τσακωμοί.
Επίσης, μιλούν
για ένα σημείο στο Λαφύστιο βουνό το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πιθανός
Βασιλικός τάφος.
Αυτή η εκδοχή δεν
μπορεί να περάσει απαρατήρητη, αν σκεφτούμε πως, όταν πήγαινε κάποιος στο
Μαντείο των Δελφών, δεν αναζητούσε την
αλήθεια, αλλά περισσότερο επεδίωκε να πληροφορηθεί
τα μελλούμενα. Έτσι, φαίνεται πιο λογικό ο Οιδίποδας να πήγαινε στην
περιοχή του Ορχομενού για αγορά ζώων, παρά στο Μαντείο των Δελφών
για να διαλευκάνει τα σχετικά με την καταγωγή του, γεγονότα τα οποία αφορούσαν
το παρελθόν. Βέβαια, αυτός ο προβληματισμός καθιστά πιθανότερη την εκδοχή του Ν. Δαμασκηνού για το σημείο
του φόνου του Λάιου, όμως τα περαιτέρω μόνο την αρχαιολογική υπηρεσία μπορούν να ενδιαφέρουν (και αν).
Οι «αυτόκλητοι
αρχαιολάτρες» μόνο ζημιά θα μπορούσαν να κάνουν ψάχνοντας.
Στο βιβλίο του Ε.
Γατσά για τον Τροφώνιο, βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα αναφορά: ‹‹στην κτηματική
περιφέρεια της Επάνω Γρανίτσας βρίσκεται
η Νεραιδόγουρνα, μια λίθινη λάρνακα, η οποία ίσως έχει μεταφερθεί από το
υποτιθέμενο Τέμενος (Λαφύστιου Δία)››.
Η λίθινη αυτή
λάρνακα (Σκουτέλα την αποκαλούν οι ντόπιοι) που υπάρχει
ακόμα, έχει διασωθεί και προστατεύεται από το φυσικό περιβάλλον, ανάμεσα σε ελιές και πουρνάρια.
Μάλλον ήρθε ο καιρός η Κοινότητα Λαφυστίου
να απαιτήσει από τον Δήμο
Λειβαδιάς (αφού και η αρχαιολογική
υπηρεσία δεν δείχνει κάποιο ενδιαφέρον)
να μεταφέρει τη Νεραιδόγουρνα ή Σκουτέλλαστην φυσική της θέση η οποία, κατά την
γνώμη μου, είναι η πλατεία του Λαφυστίου, όπου θα μπορεί και να προστατεύεται. Η
λέξη σκουτέλα είναι λατινική (scutella) και η Σκουτέλα ή Νεραιδόγουρνα σημαίνει πιατέλα, γαβάθα αλλά και αγγείο.
Γρανίτσα – Λαφύστιο μετά το 1821
Με το τέλος της
επανάστασης του 1821, το χωριό της Γρανίτσας ανασυγκροτείται. Αυτό φαίνεται από
το γεγονός, ότι στο εκκλησάκι της Παναγίας έγινε νέα Αγιογράφηση. Η αγιογράφηση
αυτή τελείωσε στις 5 Αυγούστου
1837.
 |
| Η αγιογράφηση στην αριστερή πλευρά, στο τέμπλο του ιερού της
Παναγίας στην Παλιά Γρανίτσα, με την υπογραφή του Λειβαδίτη ζωγράφου Ηλ. Νικολαίδη στις 5
Αυγούστου 1837 |
Τότε υπέγραψε ο
ζωγράφος (συνηθίζεται να υπογράφουν τα έργα τους όταν τελειώνουν) στην αριστερή
γωνία όπως κοιτάμε το Ιερό.
Ζωγράφος ήταν ο
Λειβαδίτης Ηλίας Νικολαίδης και η νέα εξαιρετικής ποιότητας αγιογράφηση έγινε
με επίτροπο τον κάτοικο του χωριού Δημήτριο Παλαιολόγο. Οι εικόνες των Αγίων
ήταν αφιερώματα οικογενειών, μεταξύ των οποίων διακρίνουμε ακόμα, με κάποια
δυσκολία βέβαια.
 |
Αγιογράφηση στην Παναγία της Παλιάς Γρανίτσας με τον
φουστανελά
Αγ. Γεώργιο των Ιωαννίνων. |
Βιβλιογραφία:
1. Ελληνική
Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών
2. Boιωτικά, Παυσανία
3. Βοιωτικά-
Φωκικά ΠΑΥΣΑΝΙΑ, Ν. Παπαχατζή
4. Λεξικό
της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, Κ. Κιουπκιολής
5. Νεότερο
Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «ΗΛΙΟΣ»
6. ΛΕΒΑΔΕΙΑΚΗ
ΤΡΙΛΟΓΙΑ, Σπ. Φλώρος
7. ΒΟΙΩΤΙΑ-ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ
ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ, Τ. Λάππας
8. Η
Χώρα της Λειβαδιάς, Τ. Λάππα
9. Ματοβαμμένες
Δάφνες της Ρούμελης, Τ. Λάππας
10.
«το ΛΑΦΥΣΤΙΟ» Περιοδ. Μορφ. Συλλόγου Λαφυστίου (Τευχ.1-5,1995-
1997)
11. Ειδήσεις
εκ του Τροφωνίου, Ε. Γατσάς
12.Ιστορία
του Ελληνικού Έθνους, Κ. Παπαρρηγόπουλος
13.Ιστορία
των Ελλήνων, Εκδόσεις Δομή
14.Ιστορία
της Ελληνικής Επανάστασης, Σπ. Τρικούπης
15.Η ΛΙΒΑΔΕΙΑ
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ, ΑΙΜ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΡΟΥ-
ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗ
16.ΛΕΙΒΑΔΙΑ,
Ιστορικοί περίπατοι Α& Β , Θ. Δάλκα
17.ΙΣΤΟΡΙΚΗ
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ (Βιβλ.Α), Γ.ΚΡΕΜΟΣ
18.Πανοπεύς,
Γιάννης Γκανάσος
19.Το
Ασκληπιείο της Λειβαδιάς, Στ. Βαλλάς
20.Οδοιπορικό
της πόλης των ΛΕΒΑΔΕΩΝ, Δ. Πάνου
21.Απομνημνεύματα,
Κανέλλος Δεληγιάννης (Τόμος Γ΄)
22.Στα
μονοπάτια της παράδοσης, Ντ. Μήτσου
23.Η
Ιστορία της Αθήνας, Νίκος Τσιφόρος
24.Ο
Άγνωστος Σείριος, Ρομπερτ Κ. Γ.
Τεμπλ
25.Από
Ιστοσελίδα Στυξ, Π. Ροδάκης
26.
Από Ιστοσελίδα: Τοξόλυρος
27.Ιστοσελίδα:
Kairatos,άρθρο του Αντώνη Θ. Βασιλάκη : Η
επίδραση
των Μαγνητών στο Μινωικό πολιτισμό.
28.
Από Διαδίκτυο: Αγωνιστές του 1821, Βασίλης Π. Κουτούζης
29.
Π. Σπίνου (Άρθρο για την Κολχίδα)- Ελευθεροτυπία 4/1/2009
