Το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2023 στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου Λεβαδέων ο Ορέστης Νιαβής παρουσίαση την εισήγησή του "Αναζητώντας τα περάσματα των ποταμών της Λιβαδειάς", στα πλαίσια του 2ου κύκλου του Λαϊκού Πανεπιστημίου με την επωνυμία "τροφώνια ακαδημία" με θέμα: "Λιβαδειά: η πόλη, οι πολίτες, ο πολιτισμός. Από το παρελθόν στο παρόν. Από το παρόν στο μέλλον".
Το Καμπούρικο γεφύρι στη θέση Ισώματα
Στην παρουσίαση που ακολουθεί θα πραγματοποιήσουμε μαζί ένα περίπατο ακολουθώντας την πορεία των νερών της Έρκυνας αφενός και του Μακρυσαίου αφετέρου. Θα μοιραστούμε όμορφες εικόνες που συνδέουν το παρελθόν με το σήμερα. Τέτοιες εικόνες είναι τα πετρόχτιστα γεφύρια και τα σύγχρονα γεφύρια που συνέβαλαν και συμβάλουν στο πέρασμα από την μία όχθη στην άλλη.
Ξεκινώντας από τις πηγές της Έρκυνας και ακολουθώντας την πορεία του νερού ανακάλυψα γεφύρια που μου ήταν άγνωστα, μέχρι την στιγμή που άρχισα να τα αναζητώ.
Στη συνέχεια ακολούθησα τον ρου του ποταμού Μακρυσαίου, την Προβασίη όπως αναφέρει τον ποταμό ο Θεόφραστος στο έργο του «Περί Φυτών Ιστορίαι» (Πηγή Στάθης Βαλλάς «Το Άντρον του Τροφωνίου»).
Βρήκα γεφύρια πετρόχτιστα, σιδερένια και με τσιμέντο. Άλλα σε καλή κατάσταση, σε άλλα η φθορά του χρόνου να είναι εμφανής και κάποια να είναι γκρεμισμένα.
Αφετηρία του οδοιπορικό μας είναι το τρίχινο
γεφύρι του χείμαρρου Ξηριά
Τρίχινο γεφύρι φωτ.: Στάντζος Γ. Το τρίχινο γεφύρι είναι μια υδατογέφυρα που ενώνει τις δύο πλευρές του φαραγγιού και πάνω της περνάει ένα αυλάκι που μετέφερε νερό από την περιοχή του Οσίου Σεραφείμ Λιβαδειάς στη δεξαμενή του φρουρίου.
Το τρίχινο γεφύρι χτίστηκε στα ενετικά χρόνια και επισκευάστηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι διαστάσεις του είναι : άνοιγμα της αψίδας 22,50 μ., μήκος 8,10μ., ύψος 4 μ. και πάχος 1,90 μ.
Το τρίχινο γεφύρι αποτελούσε μονοπάτι-δρόμο για πρόσβαση στο ενετικό κάστρο. Ήταν σημαντικό πέρασμα σε όλες τις φάσεις της ιστορίας του. Τη δε περίοδο της Τουρκοκρατίας έπαιξε σημαντικό ρόλο, διότι αποτελούσε μυστικό πέρασμα για τους Έλληνες προκειμένου να τροφοδοτούν το κάστρο.
Λέγεται ότι το γεφύρι ονομάστηκε Τρίχινο διότι ένα από τα κατασκευαστικά υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν τρίχες κατσίκας που έκαναν το συνδετικό κονίαμα της πέτρας πιο ανθεκτικό και σταθερό. Άλλη μαρτυρία αναφέρει ότι όταν το διέσχιζαν χρησιμοποιούσαν τριχιές και από εκεί προήλθε και η ονομασία του.
Αξίζει να αναφερθεί ότι είναι η μοναδική στην Ελλάδα υδατογέφυρα που ονομάζεται «τρίχινο γεφύρι». Σύμφωνα με την ελληνική παράδοση η γέφυρα που «βάδιζαν» οι ψυχές για τον Κάτω Κόσμο ονομαζόταν «τρίχινο γεφύρι».
Πιθανόν να έλαβε αυτό το όνομα μιας και βρίσκεται στα ριζά της Γαρδαβίτσας, στην οποία βρίσκεται το Σπήλαιο της Ιερουσαλήμ, για το οποίο λέγεται ότι είναι άπατο, όπως απύθμενος χαρακτηρίζεται και ο Κάτω Κόσμος (Πηγή: Λεβαδειακή Τριλογία Σπυρίδωνος Φλώρου).
Αφήνουμε το τρίχινο γεφύρι πίσω μας και κατηφορίζουμε στο φαράγγι του Ξηριά με προορισμό τις πηγές της Έρκυνας. Φτάνοντας στις πηγές συναντάμε το πρώτο μας γεφύρι, το γεφύρι των πηγών όπως λέγεται.
1ο γεφύρι - το γεφύρι των πηγών
Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεπή, που ήρθε στη Λιβαδειά το 1668, έλεγε με θαυμασμό για την Έρκυνα: «Έχει τρεις γέφυρες για να περνούν οι άνθρωποι. Στη μέση ακριβώς της πόλης τρέχει ποταμός θαυμάσιος, ως να είναι ζωοπάροχος με διαυγές, καθαρό και κρυστάλλινο νερό, χωνευτικό και εύγευστο. Αυτός πηγάζει από το όρος Γιεχούτ και περνάει κάτω από τις ανθεκτικές γέφυρες που προανέφερα. Δεξιά και αριστερά του ποταμού είναι κτισμένη η μεγάλη πόλη και η αγορά και στις όχθες του τα καλά καφενεία και η δεξαμενή, στην όχθη του ποταμού είναι χτισμένο και ένα βυρσοδεψείο».
Είναι δύσκολο να καθοριστεί η εποχή κατασκευής των πετρόχτιστων γεφυριών της Έρκυνας. Η κατασκευή τους συνδέεται με τις τρεις ιστορικές φάσεις της πόλης:
1. την ενετοκρατία γιατί έχουν άμεση σχέση με το ενετικό κάστρο εξυπηρετώντας το,
2. με την τουρκοκρατία και την τότε ανάπτυξη της πόλης και
3. με την τρικουπική περίοδο αφού τότε η Κρύα αναπτύσσεται βιομηχανικά και βιοτεχνικά.
2ο γεφύρι
Η Λιβαδειά στα μέσα του 19 αι. ήταν το πρώτο βιομηχανικό κέντρο της Ελλάδας. Από το γεφύρι των πηγών και κάτω υπήρχαν εκκοκκιστήρια, νηματουργεία, υφαντήρια, βαφεία, αλευρόμυλοι, γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος, βυρσοδεψία, τυπογραφεία, ελαιοτριβεία κ.ά. που είχαν κινητήρια δύναμη το νερό. Σήμερα πλέον ελάχιστα κτήρια σώζονται που μας μαρτυρούν την βιομηχανική ανάπτυξη της Λιβαδειάς.
3ο γεφύρι
Προχωρώντας στη συνέχεια συναντάμε το 2ο πέτρινο γεφύρι που μας πηγαίνει στο κολυμβητήριο. Λίγο πιο κάτω συναντάμε άλλα δυο πέτρινα γεφύρια, το 3ο και 4ο, που μας οδηγούν στο χώρο στάθμευσης των αυτοκινήτων. Απέναντι από τη πλατεία Διάκου είναι το 5ο πέτρινο γεφύρι. Το γεφύρι της οδού Κατσιώτου.
4ο γεφύρι
Το γεφύρι της οδού Κατσιώτου Ανάμεσα στις οδούς Κατσιώτου και Τσάγκα υπάρχουν 4 πεζογέφυρες, σιδερένιας κατασκευής, 6η,7η,8η και 9η γέφυρα. Στην οδό Τσόγκα έχουμε την 10η γέφυρα. Στην οδό Λάππα βρίσκεται μια άλλη πέτρινη γέφυρα, η 11η από τις πηγές της Κρύας.
Μεταξύ των οδών Λάππα και Περγαντά υπάρχουν άλλες δυο σιδερένιες πεζογέφυρες, η 12η και η 13η . Προχωρώντας συναντάμε τη 14η γέφυρα της οδού Δημάρχου Περγαντά και την 15η γέφυρα της οδού Δημάρχου Ανδρεαδάκη ή γέφυρα Καλπούζου.
Λίγα μέτρα πιο κάτω είναι η 16η γέφυρα, οποία είναι πεζογέφυρα και η οποία μας πηγαίνει στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού και στο ΚΑΠΗ. Στη συνέχει συναντάμε την 17η γέφυρα της οδού Γονή. Στη συνέχει βρίσκουμε τη 18η γέφυρα, η οποία είναι πεζογέφυρα – υδατοφράχτης και λίγο πιο κάτω είναι 19η γέφυρα της οδού Δαιδάλων. Συνεχίζουμε την αναζήτηση των περασμάτων του ποταμού της Έρκυνας φτάνουμε στην 20η γέφυρα της οδού Δημάρχου Χρήστου Παλαιολόγου.
14η γέφυρα - οδός Γεωργαντά. Η φθορά της είναι εμφανής
21η γέφυρα - κρεμαστή πεζογέφυρα εντός του πάρκου
Προχωρώντας μέσα στο πάρκο συναντάμε τη 21η γέφυρα, η οποία είναι μια σιδερένια, κρεμαστή πεζογέφυρα και στο τέλος του πάρκου βρίσκουμε την22η γέφυρα επί της οδού Ρούμελης.
Διασχίζουμε την οδό Ρούμελης και παίρνουμε το δρόμο που οδηγεί στο 1ο Λύκειο. Λίγο πιο κάτω συναντάμε ένα πέρασμα. Ίσως ήταν κάποτε γέφυρα ή ένα απλό πέρασμα, το 23ο πέρασμα του ποταμού.
22η γέφυρα – στο τέλος του πάρκου- επί της οδού Ρούμελης
23ο πέρασμα- γέφυρα;
Το νερό συνεχίζει την πορεία του και εμείς συνεχίζουμε την αναζήτηση των περασμάτων. Λίγο πιο κάτω η Έρκυνα και Ο Μακρυσαίος συναντώνται. Ακολουθώντας τη ροή του νερού συναντάμε την 24η γέφυρα, λίγο πριν την δεύτερη έξοδο της Λιβαδειάς. Εξακολουθούμε να περπατάμε δίπλα στο ποτάμι και μέσα στα χωράφια, κάποια στιγμή συναντάμε άλλη μια γέφυρα, την 25η , περίπου 500 μ. από την ΕΟ Λιβαδειάς – Άμφισσας, κοντά στο ελαιοτριβείο του Καρατσόλη.
24η γέφυρα – λίγο πριν την 2η έξοδο Λιβαδειάς Συνεχίζουμε την αναζήτηση των περασμάτων στο Μακρυσαίο ποταμό.
Ο Μακρυσαίος, ο αρχαίος Προβασίης, έχει τις πηγές του στην περιοχή της Ανάληψης- Σούρπης. Τα νερά του περνάνε από δυο ονομαστά γεφύρια, του Αργύρη και το Καμπούρικο.
Το γεφύρι της περιοχής Μάκρεσι, πάνω στον Μακρυσαίο, το οποίο δεν σώζεται σήμερα, λέγεται ότι μετά την επανάσταση, κάποιος που τον έλεγαν Αργύρη ξημεροβράδιαζε στο γεφύρι και ρύθμιζε την κυκλοφορία. Μερικοί για να διασκεδάσουν καμώνονταν τάχα πως θα αγόραζαν το γεφύρι και απειλούσαν τον Αργύρη με έξωση. Με τον καιρό έμεινε η ονομασία «στου χαζό - Αργύρη το γεφύρι». Λίγα πράγματα έχουν μείνει από το γεφύρι του Αργύρη σήμερα. Πριν λίγα χρόνια έπεσε σε μια μεγάλη κατεβασιά του νερού. Στη θέση του κτίστηκε ένα άλλο σύγχρονο γεφύρι στο οποίο περνάει ο παλιός δρόμος Λιβαδειά – Τσουκαλάδες.
'Ο,τι απέμεινε σήμερα από το γεφύρι του "Χαζο - Αργύρη"
Στην εργασία των παιδιών της Γ΄ τάξης του 2ου Γυμνασίου, το 2007, υπάρχει μια φωτογραφία στην οποία μπορούμε να δούμε πως ήταν το γεφύρι.
Γεφύρι του "Χαζο - Αργύρη", Φωτ. από την εργασία των μαθητών
Εικόνες θλίψης περιμένουν τον περιπατητή πλησίον της γέφυρας. Σκουπίδια παντού, μέσα και έξω στο ποτάμι. Όλη αυτή η ομορφιά της φύσης που μας χαρίζεται απλόχερα «ακυρώνεται» με τις λαθεμένες ενέργειές μας. Και εκεί που η ψυχή μας έχει βαρύνει από αυτές τις εικόνες αναπάντεχα συναντάμε ένα «φίλο» μας, ένα όμορφο άλογο!Συνεχίζουμε να προχωράμε ακολουθώντας τον ποταμό μέχρι που φτάνουμε σε ένα άλλο ιστορικό πέτρινο γεφύρι, στο Καμπούρικο γεφύρι στην περιοχή Ισώματα. Το Καμπούρικο γεφύρι εξυπηρετούσε την επικοινωνία προς Ορχομενό και Χαιρώνεια.
Ο δρόμος προς τη Χαιρώνεια που ήταν στρωμένος με πέτρες περνούσε από τα Κέρατα (Θούριο) και σε ορισμένα σημεία της διαδρομή σώζονται μέχρι και σήμερα τα ίχνη του (πηγή: «Η Λιβαδειά μετά τον Μεσαίωνα» Αιμιλία Γιαννακούρου – Χατζημανόλη).
Ο κ. Λουκάς Γερούλιας σε ανάρτησή του στις 9/11/2021 στη σελίδα «Ασπρόμαυρη Λιβαδειά – Λεβάδειας Μνεία» γράφει με τίτλο: «Το οθωμανικό «Καμπούρικο» γεφύρι στη θέση Ισιώματα»:
«Σε απόσταση μόλις 120 μ. από το ΚΤΕΛ βρίσκεται το καμπούρικο γεφύρι πάνω στον Μακρυσαίο ποταμό. Εξυπηρετούσε την διάβαση πεζών αλλά και ζώων από τον Ορχομενό και την Χαιρώνεια προς την πόλη μας πριν αλλά και μετά την επανάσταση.
Πολλοί περιηγητές το διάβηκαν σε διάφορες εποχές. Απεικονίζεται και σε λεπτομέρειες από γκραβούρες του 1811 και 1849. Διατηρείται σε καλή κατάσταση αν αναλογιστούμε την παλαιότητά του και το γεγονός ότι δεν έχει συντηρηθεί ποτέ. Όταν το περνάς νιώθεις την αύρα άλλων εποχών, ακόμα περιμένει τους παλαιούς να το ξαναδιαβούν, τους νέους να το γνωρίσουν και την πολιτεία να ενδιαφερθεί για την ανάδειξή του…»
Γκραβούρα από τη συλλογή του Λουκά Γερούλια : Το Καμπούρικο γεφύρι
Η αναζήτηση των περασμάτων έφτασε στο τέλος. Ήταν ένα οδοιπορικό στα περάσματα της Έρκυνας και του Μακρυσαίου. Ζω και περπατάω καθημερινά στη Λιβαδειά, περνάω πολλές φορές το ποτάμι αλλά ποτέ δεν είχα αναρωτηθεί πόσα περάσματα υπάρχουν!
Μια ευχάριστη συνάντηση
Στο βίντεο που ακολουθεί θα παρακολουθήσετε το οδοιπορικό στα περάσματα των ποταμών Έρκυνας και Μακρυσαίου της Λιβαδειάς.
Κοντά στην 26η γέφυρα - υδατοφράχτη ανακάλυψα ένα αλέτρι που μας θυμίζει άλλες εποχές!
 |
| Γέφυρα της οδού Λάππα 1931 - Κ. Στεφάνου |
 |
| Η Γέφυρα της οδου Κασιώτη- 1960 - Κ. Στεφάνου |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου