Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2024

Τα γεγονότα στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα. Σύγκρουση δύο κόσμων. Η πρώτη ήττα της νεωτερικότητας

Η εισήγηση "Τα γεγονότα στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα. Σύγκρουση δύο κόσμων. Η πρώτη ήττα της νεωτερικότητας" παρουσιάστηκε το Σάββατο 7 Δεκεμβρίου 2024 στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού, Δωδεκανήσου 5, από τον κ. Γιώργο Κωτσαδάμ, στα πλαίσια του 3ου κύκλου του Λαϊκού Πανεπιστημίου "Τροφώνια Ακαδημία".

 

 Επαναστατικά γεγονότα στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα

 

«Το θέμα είναι ότι η Ελλάδα δεν γνώρισε Διαφωτισμό. Ποιος φταίει; Θα το πω, η εκκλησία. Αφόρισαν σχεδόν τον Βολταίρο και όλους αυτούς, ο μόνος διαφωτιστής στην Ελλάδα ήταν ο Ρήγας Φερραίος. Όταν τον σκότωσαν και αυτόν, ε… να μην τα λέω η εκκλησία δεν θρήνησε τον Ρήγα.» Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ.[1]

Διαβάζοντας κανείς την Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, του Σπυρίδωνος Τρικούπη για παράδειγμα η οποία είναι συμβατή με το κυρίαρχο εθνικό αφήγημα[2], δύσκολα θα σταθεί στα γεγονότα που θα εξετάσουμε, θεωρώντας τα ως σημαντικά.

Στην πραγματικότητα όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικά επειδή καθόρισαν, μέσα από την κυριαρχία των ολιγαρχικών, τη μετέπειτα πορεία του νεοελληνικού έθνους.

Διαδραματίζονται κατά την άφιξη του Δ. Υψηλάντη στην Πελοπόννησο ως πληρεξουσίου του Γενικού Επιτρόπου της Ανώτατης Αρχής (Φιλικής Εταιρείας) και αποτελούν σημαντικό σημείο καμπής για την εξέλιξη της επανάστασης.

Για λόγους, που μόνο ο Τρικούπης θα μπορούσε να εξηγήσει, αναφέρει ότι μετά το ξέσπασμα της επανάστασης «από την στιγμή που καταστράφηκε η εξουσία του σουλτάνου, καταστράφηκε και η δημόσια υπηρεσία, επομένως, μόνο με την επιρροή των προκρίτων μπορούσε να γίνει η αναπλήρωσή τους».[3] Με άλλα λόγια, σύμφωνα με τον Τρικούπη, η Φιλική Εταιρεία που προετοίμασε την επανάσταση θα έπρεπε να εκχωρήσει τώρα τη διεύθυνσή της στους κοτζαμπάσηδες. Παρακάτω αναφέρει: «αποφάσισαν (οι κοτζαμπάσηδες) να δημιουργήσουν προσωρινά μια πελοποννησιακή μόνο αρχή όχι με τη συνδρομή του λαού αλλά με την εξουσία των ιδίων».[4] Φυσικά, δεν μπαίνει καν στο κόπο να μας πει με ποια νομιμοποίηση το αποφάσισαν αυτοί οι σφετεριστές της εξουσίας.

Για τον Τρικούπη και για την εποχή του είναι φυσιολογικό αυτό το ελληνικό παράδοξο[5], δηλαδή το να διευθύνουν μια επανάσταση οι τύραννοι ολιγάρχες, ενώ ταυτόχρονα παραμένει κυνικός και ασυγκίνητος με το  ελεεινό επίπεδο διαβίωσης του λαού. Αποσιωπά την αναγκαιότητα μιας κοινωνικής μεταβολής.

Το ερώτημα λοιπόν είναι: γιατί μέχρι σήμερα δεν έχουν αναγνωριστεί ευρύτερα τα γεγονότα στις σωστές τους διαστάσεις, παρά το γεγονός ότι σημαντικοί ‘Έλληνες ιστορικοί και κοινωνιολόγοι τα έχουν αποκαλύψει;

Για να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα, πρέπει να αποκαλυφθεί για ποιο λόγο, ενώ άλλοι προετοίμασαν την επανάσταση και άλλοι σήκωσαν το βάρος της πραγματοποίησής της, άλλοι τελικά κυριάρχησαν.

Κυριάρχησαν, οι ίδιοι που αποτελούσαν την προνομιούχα διοικητική ελίτ στον καιρό της Οθωμανικής κυριαρχίας και είχαν κάθε λόγο να αποκρύψουν την προφανή διαπάλη δυνάστη - δυναστευόμενου και να προβάλουν ως μοναδική διαφορά, αυτή του Έλληνα χριστιανού -Οθωμανού τούρκου. Για να το πετύχουν φρόντισαν να αποσιωπήσουν σημαντικά γεγονότα.

Θα υποστηρίξουμε εδώ ότι η επανάσταση απέτυχε, καθώς δεν δικαιώθηκαν οι διακηρύξεις των επαναστατών.

Για να τεκμηριώσουμε την αναγκαιότητα της κοινωνικής μεταβολής, θα αξιοποιήσουμε, πρώτα και κύρια, την εμπειρία των ξένων περιηγητών, από τα γραπτά των οποίων καταδεικνύεται η τεράστια πολιτισμική διαφορά μεταξύ των Ρωμιών[6] και των Ευρωπαίων[7]. Η παραπάνω πολιτισμική διαφορά οφείλεται στο γεγονός ότι Εκκλησία και ντόπια ολιγαρχία αποτέλεσαν τα ισχυρά εμπόδια,  ώστε να αναχαιτιστεί στον Ελλαδικό χώρο το κύμα του Διαφωτισμού, τόσο πριν αλλά δυστυχώς και μετά τον επαναστατικό Αγώνα.

Τα γεγονότα που θα εξετάσουμε δεν είναι μεμονωμένα, καθώς λίγο πολύ ανάλογα συνέβησαν σε όλα τα σημεία του ξεσηκωμού.[8]

Ωστόσο αποτελούν το πιο τρανό παράδειγμα αυτής της αναχαίτησης, ότι οι κοτζαμπάσηδες και ο Π. Π. Γερμανός από κοινού, αντιτάχθηκαν σθεναρά στον Υψηλάντη και στις  επιδιώξεις της Φιλικής Εταιρείας.[9]

Οι παραπάνω γνώριζαν πολύ καλά αυτό που σήμερα οι περισσότεροι Έλληνες δυστυχώς αγνοούν, ή δεν θέλουν να δουν, αν και είναι ιστορικά τεκμηριωμένο.

Η Φιλική Εταιρεία, δημιουργήθηκε κυρίως από ριζοσπάστες, που είχαν ξεπεράσει το πεδίο των φιλολογικών διενέξεων και επεδίωκαν μια λύση στο Ελληνικό ζήτημα στο πλαίσιο της πολιτικής ιδεολογίας τής ελευθερίας. Με άλλα λόγια, μια λύση βασιζόμενη στις αρχές του νεοελληνικού Διαφωτισμού, με ένα σαφώς φιλελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα.[10] Ο Ελληνισμός της διασποράς, είχε χαρακτηριστικά εντελώς διαφορετικά από αυτά του υπόδουλου στην Οθωμανική κυριαρχία Ελληνισμού. Οι Έλληνες αυτοί δραστηριοποιούνταν, κυρίως στον εμπορικό τομέα, ήταν μορφωμένοι και ανήκαν στα ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα. Ήταν φορείς των νέων πολιτικών ρευμάτων και κοινωνοί του Διαφωτισμού. Μέσα σε αυτά τα ρεύματα, γεννήθηκε η ιδέα της επανάστασης.[11]

Με τη βοήθεια της τυπογραφίας, θα υπάρξει μια μαζική παραγωγή κειμένων, τα οποία ήταν ευρέως διαδεδομένα.

Δεν ήταν μόνο Ο Ανώνυμος του 1789, ο Ροσοαγγλογάλος, η Ελληνική Νομαρχία και Η Χάρτα του Ρήγα, αλλά και εκατοντάδες κείμενα, σάτιρες, περιοδικά, προκηρύξεις, εφημερίδες κλπ.[12] Ο νεοελληνικός Διαφωτισμός δεν ήταν ένα φαινόμενο που απασχολούσε ή βασίζονταν μόνο σε τρεις τέσσερις διανοουμένους[13]. Μια πραγματικά ανοικτή διαμάχη διαφωτισμού – αντιδιαφωτισμού, μαίνονταν σε όλη την προηγούμενη περίοδο χωρίς να περιορίζεται σε φιλολογικά ζητήματα (γλώσσα, διδασκαλία, κ.λπ.), αλλά είχε επεκταθεί και στο κοινωνικό και ιδεολογικό πεδίο.[14] Ο αδιαμφισβήτητος ελευθεροτεκτονικός χαρακτήρας της Φιλικής Εταιρείας, απηχεί επίσης τον πολιτικό της ριζοσπαστισμό. Ο Τεκτονισμός, με τις μυστικές του κοινωνίες και τις επαναστατικές του ιδέες, είχε σημαντική επίδραση στον νεοελληνικό Διαφωτισμό και την προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης. Πολλά από τα ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας, είχαν επηρεαστεί από τον Τεκτονισμό και τις ιδέες του Διαφωτισμού, οι οποίες περιλάμβαναν την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφότητα.[15]

Πράγματι, αν μελετήσουμε τη διακήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη, «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», μπορούμε να καταλάβουμε και τη μορφή της επανάστασης που επεδίωκε η Φιλική Εταιρεία. Κάτω από αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο, η επανάσταση θα στρέφονταν όχι μόνο κατά των Οθωμανών αλλά και κατά των συνεργατών τους. Θα εξαφάνιζε τις υποτελείς αριστοκρατίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που αποτελούσαν τμήμα του μηχανισμού της διοίκησής της.[16]

Από ιδεολογική άποψη, αντίπαλος του Διαφωτισμού, ήταν η «Πατρική Διδασκαλία»[17], με την υποταγή και τον ραγιαδισμό που διακήρυττε. Τη διαιώνιση του Δεσποτισμού και ακόμη περισσότερο της επαχθέστερης εκδοχής του. Τον αδιαίρετο Δεσποτισμό Πασάδων, Κοτζαμπάσηδων και Δεσποτάδων.

Από πολιτική άποψη, όσα συνέβησαν στα Βέρβαινα και τη Ζαράκοβα, αποτελούν αναμέτρηση των δύο κυριότερων παρατάξεων στον χώρο της Ελληνικής Επανάστασης.

Από τη μια πλευρά οι Φιλικοί και οι επαναστάτες με σαφή κοινωνικά ελατήρια. Όσοι δηλαδή επεδίωκαν εξαρχής μια γενικευμένη αλλαγή, συνεπικουρούμενοι από τον νεοελληνικό αστισμό του εξωτερικού.

Από την άλλη πλευρά οι συντηρητικοί, δηλαδή η ολιγαρχία και σημαντικό τμήμα των ιεραρχών, όσοι δηλαδή είχαν εδραιωθεί κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας και ήταν επιφυλακτικοί ή και εχθροί της επανάστασης, λόγω της ενδεχόμενης μεταβολής της υπάρχουσας κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης αλλά και των πιθανών Οθωμανικών αντιποίνων. Φόβοι που αποδείχτηκαν βάσιμοι στην συνέχεια.[18]

Με την έναρξη των επαναστατικών γεγονότων, οι Φιλικοί κατάφεραν να ενώσουν τις δύο παρατάξεις στην επιδίωξη αποτίναξης της Οθωμανικής κυριαρχίας.[19] Ταυτόχρονα όμως ήρθαν στο προσκήνιο οι πολιτικές τους αντιθέσεις. Μάλιστα τα δύο «στρατόπεδα» αποτέλεσαν πρόδρομους των μελλοντικών πολιτικών σχηματισμών, και επηρέασαν σημαντικά την πορεία της Επανάστασης αλλά και τη μεταγενέστερη περίοδο.

Οι Φιλικοί δεν ολοκλήρωσαν την αποστολή τους με την έναρξη της επανάστασης, όπως ψευδώς αφήνεται να εννοηθεί μέχρι και σήμερα ακόμα. Απεναντίας έγιναν οι πολιτικοί που σταθερά επιδίωξαν τη διάδοση των ιδεών της Φιλικής εταιρείας, ακόμη και μετά τις εθνοσυνελεύσεις, οι οποίες είχαν -εκ των πραγμάτων, τη νομιμοποίηση να διευθύνουν την επανάσταση[20]. Ωστόσο, σταδιακά, δυστυχώς και με ευθύνη της ίδιας της Φιλικής Εταιρείας, επικράτησαν οι δυνάμεις της αντίδρασης, συμμαχώντας μάλιστα με το πιο αναχρονιστικό τμήμα του ελληνισμού. Δηλαδή, τους οραματιστές της αναβίωσης της δήθεν βυζαντινής μεγαλοπρέπειας και τους θιασώτες της επιτροπείας από κάποια ξενόφερτη μοναρχία.[21]

Στα χρόνια που ακολούθησαν έπρεπε να αναδειχθεί ως κυρίαρχο το εθνικό αφήγημα της Ελληνικής επανάστασης. Να εμφανισθεί ως επιτυχία όλων των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων καταπιεστών, η επίτευξη του σκοπού της δημιουργίας εθνικού κράτους. Στόχος βέβαια τον οποίο κανείς δεν είχε διακηρύξει ανοιχτά κατά το ξέσπασμά της. Ο εθνισμός, ήταν μια νέα στάση για τα δεδομένα της εποχής στον Ελλαδικό χώρο και δεν αποτέλεσε μέρος της πνευματικής προετοιμασίας της επανάστασης. Η δημιουργία ενός νέου εθνικού κράτους προέκυψε ως επιδίωξη μετά το ξέσπασμά της.[22]

Ωστόσο, στην πραγματικότητα, ελάχιστοι πήραν το σπαθί και ανέβηκαν στα βουνά με στόχο τη δημιουργία εθνικού κράτους.[23]

Η Ελληνική επανάσταση ήταν η αναπόφευκτη συνέπεια της νεοτερικότητας που σάρωσε αρχικά την πιο αναπτυγμένη οικονομικά Ευρώπη και επεκτάθηκε στη Βαλκανική, συναντώντας τον «Μεγάλο Ασθενή»[24], την Οθωμανική αυτοκρατορία. Συνεπώς, αποτελεί επεισόδιο ενός οικουμενικού γεγονότος και δεν είναι γεγονός τοπικού χαρακτήρα.[25]

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι εν τέλει όλα συνέτειναν στη δημιουργία εθνικού κράτους, κανείς σχεδόν δεν οραματίζονταν ότι η διαδικασία που τέθηκε σε κίνηση οδηγούσε εκεί. Στόχος και εκπεφρασμένη ανάγκη ήταν η ελευθερία, παρά το διαφορετικό περιεχόμενο που είχε αυτή η έννοια στους συμμετέχοντες.

Η αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού ήταν αναμφισβήτητα μια μεγάλη επιτυχία και αποτελούσε πράγματι έναν διακηρυγμένο στόχο, ώστε να βελτιωθεί η ζωή των Ελλήνων.

Εντούτοις αυτή η επιτυχία που οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου εθνικού κράτους ελεύθερου από τον οθωμανικό ζυγό και η «καλή» πρόθεση από την άλλη, δηλαδή η δημιουργία εθνικής συνείδησης, μπορούσαν τώρα να γίνουν τα εργαλεία της βίαιης παραχάραξης των πρωταρχικών σκοπών και αποσιώπησης σημαντικών γεγονότων της Ελληνικής επανάστασης.

Στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε τελικά καμία επανάσταση με την έννοια όχι μόνο μιας μαζικής κινητοποίησης για την αλλαγή καθεστώτος, αλλά και περισσότερο ή λιγότερο για μια ραγδαία και θεμελιώδη κοινωνική, οικονομική ή/και πολιτιστική αλλαγή, κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τον αγώνα για την κρατική εξουσία.[26] Αντίθετα η παραπάνω επιτυχία, δηλαδή η δημιουργία εθνικού κράτους, χρησιμοποιήθηκε για να αποκρύψει την αποτυχία των σκοπών της επανάστασης. Αυτό το εθνικό κράτος ήταν ό τι απέμεινε, όταν αναχαιτίστηκε το πολιτικό σχέδιο όσων την προετοίμασαν, ενώ ο λαός που συγκρότησε τον πεζικό στρατό του αγώνα και απελευθέρωσε σταδιακά τη χώρα, παρέμενε ηττημένος στο επίπεδο της κοινωνικής αναμέτρησης.

Εξ άλλου, και κανένας άλλος στόχος δεν επετεύχθη[27], τουλάχιστον εξ ολοκλήρου. Δεν υπήρξε πραγματικά ανεξάρτητο κράτος, ενώ η έκταση του νέου προτεκτοράτου άφησε το μεγαλύτερο τμήμα του Ελληνισμού έξω από τα όριά του. Η φτώχεια και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο παρέμειναν τα ίδια με πριν -αν όχι χειρότερα. Δεν υπήρξε πρόοδος, πολιτικές ελευθερίες, ούτε σύνταγμα.

Έλληνες φυσικά υπήρχαν για να ενταχθούν στο νέο εθνικό κράτος. Ήταν αυτοί που διαβιούσαν για αιώνες μαζί με άλλους λαούς, είτε μέσα σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες, (Ρωμαϊκή, Ανατολική-Ρωμαϊκή, Οθωμανική, Ρωσική), είτε κάτω από τον ζυγό της Λατινοκρατίας. Σίγουρα πάντως δεν υπήρξε ποτέ «Ελλάδα» ώστε να καταστεί και χαρακτηριστεί υπόδουλη.

Το έτος 1453 δεν ήταν αφετηρία καμιάς σκλαβιάς, ούτε σήμαινε τίποτα απολύτως για τους εξαθλιωμένους δουλοπάροικους και σκλάβους της σημερινής Ελληνικής επικράτειας σε κάθε λογής Λατίνους κατακτητές, με διαφορετικά όπως γνωρίζουμε γεωγραφικά και χρονικά όρια αλλά και χαρακτηριστικά.

Ωστόσο στο κυρίαρχο εθνικό αφήγημα που επικράτησε/επιβλήθηκε, ένας έπρεπε να είναι ο εχθρός του λαού και αυτοί ήταν οι Οθωμανοί.

 

Οι κοτζαμπάσηδες.

 

Η Οθωμανική αυτοκρατορία, ως στρατιωτική δύναμη, ενδιαφέρονταν κυρίως για τις πηγές χρηματοδότησής της και για αυτόν τον λόγο δεν προχωρούσε σε καταστροφές στις κατακτημένες περιοχές. Αντίθετα, επεδίωκε την οικονομική ευρωστία, πάντα με τους δικούς της όρους.

Οι νόμοι και η πολιτική των Τούρκων, επέτρεπαν την κατοχή και χρήση μεγάλων αγροτικών περιοχών από ραγιάδες, τους διευκόλυναν και αναγνώριζαν την κληρονομική διατήρησή τους. [28]

«Οι προεστοί του τόπου απεφάσισαν να υποκύψουν αυθορμήτως εις τον τουρκικόν ζυγόν. Εσυμφώνισαν λοιπόν όλοι οι πρόκριτοι των επαρχιών (της Πελοποννήσου) και απήλθον εις τας Θήβας όπου κατά το 1714 εστάθμευεν ο μεγαλόφρων και τρομερός στρατάρχης Τοπίαλ Οπουμάν πασάς με 50.000 και του προσέφεραν αυθορμήτως την πατρίδα τους να ενωθεί με την λοιπή Οθωμανικήν αυτοκρατορίαν».[29]

Γι’ αυτό στη Πελοπόννησο όχι μόνο αναγνωρίστηκε αμέσως κι υποστηρίχθηκε η κτήσης γαιών πλήρους κυριότητος, αλλά υπήρχαν και φεουδάρχες μεγαλύτεροι κι από τους Τούρκους Σπαχήδες, όπως ο Σύντυχος στη ΒΔ. Γορτυνία ο οποίος είχε 40 τσιφλίκια, ο Κοιλάς 30 σε όλη την Ηραία και ο Κουριάκος απέραντες εκτάσεις στα Καλάβρυτα. Οι Δεληγιαννέοι είχαν τσιφλίκια σε τρεις επαρχίες (Ηλεία, Ολυμπία, Γορτυνία), οι Νοταραίοι στην Πελλήνη, οι Λονταίοι μεγάλη κτηματική περιουσία στην Αιγιάλεια και άλλοι μεγάλες εκτάσεις στα Καλάβρυτα, την κοιλάδα του Ευρώτα, στην Καρύταινα κλπ.[30]

 

 


Ο Τρικούπης περιγράφει το δημογεροντικό σύστημα της Πελοποννήσου χωρίς να αναφέρει ότι ο κοινοτισμός που εφαρμόζεται, αφενός λειτουργεί καταχρηστικά εκλέγοντας τους ίδιους δημογέροντες με κληρονομικό δικαίωμα,[31] αφετέρου λειτουργεί με μοναδικό σκοπό τη σκληρή καταπίεση και την υποταγή του λαϊκού στοιχείου.

Αναμφίβολα υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο κοινοτισμός λειτουργεί στην Οθωμανοκρατούμενη επικράτεια.[32] Υπάρχει μια πανσπερμία κοινοτικών συστημάτων. Κάποια είναι ολιγαρχικά, άλλα είναι φανερά αριστοκρατικά, αλλά υπάρχουν και δημοκρατικά. Συχνά αλλάζουν οι συσχετισμοί δυνάμεων. Συνήθως, οι ολιγαρχικοί ονομάζονται καλικάντζαροι από τους δημοκρατικούς και οι δημοκρατικοί ως καρμανιόλοι από τους ολιγαρχικούς. Είναι γενικά, στην ευχέρεια των ραγιάδων ο τρόπος οργάνωσης και αρχαιρεσιών.[33]

Μακράν όμως, η χειρότερη περίπτωση παγίδευσης του λαού και προσχηματικής λειτουργίας του κοινοτισμού αφορά την Πελοπόννησο.

Προφανώς, στερείται σοβαρότητας όποια συζήτηση γίνεται για άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων, αναφερόμενη στα δημογεροντικά συστήματά της. Όσοι μιλούν για συνέχεια της «πόλης-κράτους», αποκρύπτουν ότι ο κοινοτισμός, αποτελεί επίπεδο διοικητικής οργάνωσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Και βέβαια είναι αδιανόητο μια δημοκρατική διαδικασία, να εκλέξει μια τυραννία.

Στην πραγματικότητα, όταν ο Τρικούπης γράφει ότι: «Οι αρχιερείς και οι προεστοί είχαν μεγάλη επιρροή στους ομοθρήσκους τους και αυτό τους έδινε σημαντική δύναμη κοντά στην εξουσία.»[34] αποκαλύπτει τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν οι παραπάνω, στην υποταγή του λαού στον οθωμανικό ζυγό. Ρόλο ενδιάμεσου της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ρόλο τοποτηρητή και ακόμη ρόλο πολιτικού-στρατιωτικού ελέγχου. Άλλωστε, ένα σημαντικό γεγονός της ελληνικής ιστορίας που συστηματικά αποκρύπτεται, είναι και ο καθοριστικός ρόλος των κοτζαμπάσηδων και του πατριαρχείου στις διώξεις εναντίον των κλεφτών, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκκαθαρίσουν οριστικά την Πελοπόννησο από αυτούς στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα.[35]

Αυτή είναι η δύναμη που χρησιμοποίησαν για να καταστούν σκληροί εκμεταλλευτές του λαού που αποτέλεσε την άλλη δύναμη, την εκμεταλλεύσιμη.

Και ενώ οι κοτζαμπάσηδες ζούσαν μέσα στην ασιατική χλιδή, μέσα στα παλάτια τους, ντυμένοι με μεταξωτά καφτάνια και με πανάκριβα γουναρικά, ο λαός βρίσκονταν κυριολεκτικά στο έλεός τους. Είναι απολύτως βέβαιο ότι είχε βαθιά συνείδηση όχι απλά μιας ταξικής διαίρεσης, αλλά του γεγονότος ότι η καθημερινή του τυραννία προέρχονταν πρώτα και κύρια από τους ομοεθνείς τους.

Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως οι επίσημοι Τούρκοι που πιαστήκαν αργότερα στην Τρίπολη, έλεγαν στον Πάνο Κολοκοτρώνη: «Τον ραγιάν δεν τον εγυμνόναμεν ημείς και τον ετυρανούσαμεν, αλλά οι άρχοντές σας».[36]

«Οι Κοτζαμπάσηδες ήσαν μάστιξ του λαού και αληθείς τύραννοι, ως καθήκον δ’ έχοντες και την είσπραξιν των φόρων του δημοσίου, εισέπρατταν παρανόμως πάμπολλα νοσφιζόμενοι ταύτα και δια να μην ενοχλώνται από τους πασάδες εδωροδοκούν αυτούς. Από τας παρανόμους δε ταύτας εισπράξεις και άλλες αυθαιρεσίες, επλούτιζαν, καθιστάμενοι συν το χρόνο τολμηρότεροι εις τας παρανομίας και αυθαιρεσίας των».[37]

 «χιλιάδες - όπως γράφει ο περιηγητής Μπωζούρ- εργάζονται μόνο και μόνο για να τρέφουν ελάχιστο αριθμό τσιφλικάδων. Μικροί τύραννοι απομυζούν τον όγκο της εργασίας ολόκληρων επαρχιών για να τον καταφάγουν μόνοι. Στους δυστυχισμένους παραγωγούς αφήνουν ένα μικρό μέρος όσο για να ζουν και το άλλο το πουλούν για να κάνουν τα γούστα τους. Στη Μακεδονία οι χωρικοί πεθαίνουν της πείνας και οι αφεντάδες πλημμυρίζουν στο χρυσάφι. »[38]

«Ο κοτζαμπάσης Ηλείας Γ. Σισίνης «ο άναξ της Ήλιδος, ο ηγεμών της Γαστούνης» όπως τον αποκαλεί ο Γ. Κουντουριώτης, ζούσε με ασιατική πολυτέλεια και ανάγκαζε τους πατριώτες του να πέφτουν στη γης να τον προσκυνούν και γονατιστοί να του υποβάλουν και τις πιο απλές ερωτήσεις. Άρπαζε τις γυναίκες τους και τα ανήλικα κορίτσια τους ακόμα, όπως βλέπουμε στο γράμμα του Ι. Γκούρα. …»[39]

«Αλλά από μια μοίρα που μοιάζει ειδικά να προσκολλάται στις καταδρομές της τύχης, οι Έλληνες έχουν τους μεγαλύτερους εχθρούς ανάμεσά τους. Αυτοί είναι οι κοτζαμπάσηδες… Είδος εκφυλισμένο, έχουν όλα τα ελαττώματα των δούλων και δεν αποζημιώνουνται για τις ταπεινώσεις που τους κάνουν οι Τούρκοι, παρά εξασκώντας το μονοπώλιο, τη διαβολή και τη ληστεία την πιο επαχθή… Οι κοτζαμπάσηδες είναι οι πιο αχρείοι πράκτορες και οι πλέον άξιοι περιφρονήσεως από τους σατράπες του Σουλτάνου, δεν ασχολούνται παρά με τους εκβιασμούς και δημιουργούν τα πλούτη τους με τις αδικίες που διαπράττουν και την καταπίεση του λαού. Τέρατα διεφθαρμένα, σκληροί, (βάρβαροι ), θα εστενοχωρούντο από μια μεταβολή που οι σκλάβοι Έλληνες επιθυμούν και επικαλούνται».[40]

Είναι γεγονός, ότι οι κολίγοι τρέφονταν χειρότερα και από τα ζώα των κοτζαμπάσηδων, με άγρια χόρτα και ψωμί ή παξιμάδι από κριθάρι, μετρημένες ελιές και τρεις τέσσερις φορές το χρόνο ελάχιστο κρέας.[41]

Είναι γνωστό ότι ο επιστάτης των τσιφλικιών ήταν μάστορας στην “τέχνη” του κιλού, δηλαδή στην κλοπή κατά το ζύγισμα. Στη συνέχεια αναλάμβανε ο σούμπασης, δηλαδή ο επιστάτης με αστυνομικά καθήκοντα, την είσπραξη των χρεών.

Πολλές φορές, τα χρέη που εισπράττονταν δια μέσου φριχτών βασανισμών, ήταν στην πραγματικότητα ανύπαρκτα, κατασκευασμένα ή αποτέλεσμα αισχρής τοκογλυφίας.

Το συνηθέστερο βασανιστήριο, ήταν αυτό του ραβδισμού των πελμάτων, της γνωστής φάλαγγας.[42]

 

Η συνέλευση της Βοστίτσας

 

«Και στις 26 του Γενάρη έκανε την αρχή της η μυστική συνέλευση της Βοστίτσας, όπου έγινε η πρώτη μεγάλη σύγκρουση του συντηρητισμού της αγροτικής και εκκλησιαστικής ολιγαρχίας, με το επαναστατικό πνεύμα της Φιλικής Εταιρείας που εκπροσωπούσε ο Παπαφλέσσας».[43]

Έχουν προηγηθεί οι απόπειρες των κοτζαμπάσηδων να δολοφονήσουν τον Παπαφλέσσα, τις οποίες γνωρίζει, αλλά εκείνη τη στιγμή αγωνίζεται για την αποστολή που έχει αναλάβει. Καταπίνει τις προσβολές του Π.Π. Γερμανού («απατεών, αλιτήριος, εξωλέστατος και ασυνείδητος, περί μηδενός άλλου φροντίζων ει μη τινί τρόπω να ερεθίσει την ταραχήν του Έθνους...»)[44] και παίρνει θάρρος από το γεγονός ότι εκπροσωπεί την ανώτατη Αρχή της Επανάστασης.

Ξέρει ότι οι κοτζαμπάσηδες και ο Π.Π. Γερμανός είναι αποφασισμένοι να εμποδίσουν την έναρξη της επανάστασης με κάθε τρόπο. Τελικά, ο Παπαφλέσσας με την ισχύ του εκπροσώπου της ανώτατης Αρχής, τους ξεκαθαρίζει, ότι είναι διατεταγμένος από την «Σεβαστήν Αρχήν», να μισθώσει 1000 Πισινοχωρίτες και Σαμπαζιώτες και άλλους τόσους Μανιάτες και να κάνει αρχή της Επαναστάσεως και όποιον πιάσουν οι Τούρκοι χωρίς όπλα ας τον σκοτώσουν.[45]

Η απειλή έφερε το αποτέλεσμά της, καθώς εμβρόντητοι οι κοτζαμπάσηδες, μαθαίνουν για πρώτη φορά ότι οι επαναστάτες έχουν τα όπλα.

Η χρηματοδότηση των πολεμοφοδίων – γεγονός που συχνά υποτιμάται – είναι βάρος που σηκώνουν η Φιλική Εταιρεία και οι Έλληνες της διασποράς, με τη διεξαγωγή εράνων αλλά και από την προσωπική τους περιουσία, χωρίς τη συμβολή των κοτζαμπάσηδων, παρά την προφανή τους δυνατότητα.[46]

Οι Φιλικοί είχαν προγραμματίσει την κήρυξη της επανάστασης σε διάφορες περιοχές του Ελληνισμού με την ελπίδα ότι αυτό θα προκαλούσε μια γενική εξέγερση. Το πολιτικό σχέδιο όμως για την επόμενη μέρα του ξεσηκωμού, δυστυχώς δεν ήταν σαφώς καθορισμένο.

Οι ολιγαρχικοί από την άλλη, ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι. Έτσι, για να μην βρεθούν ουραγοί των εξελίξεων, καθώς όπως γράφει και ο Τρικούπης: «Στις Επαναστάσεις συνήθως ανατρέπονται τα υφιστάμενα πολιτικά συστήματα,»[47] συγκροτούν με αλληλοδιορισμούς το πρώτο πολιτικό σώμα τη Γερουσία των Kαλτεζών. «Έτσι παράνομα κι από την αρχή περιήλθε η εξουσία στην Φεουδαρχική ολιγαρχία,»[48].

 

Βέρβαινα

 

Όταν κατεβαίνει ο Δημήτριος Υψηλάντης στην Πελοπόννησο, ο λαός του επιφυλάσσει αποθεωτική υποδοχή.

 

Δημήτριος Υψηλάντης

 

  Στις 19 Ιουνίου βρίσκονταν στο Άστρος και σπεύδουν όλοι να τον δουν από κοντά ρίχνοντας δάφνες στο πέρασμά του. Για πρώτη φορά, ό,τι τους είχε υποσχεθεί η Ανώτατη Αρχή φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά. Μαζί και οι ελπίδες ενός ολόκληρου λαού για ελευθερία.

Μετά από δύο ημέρες έφτασε στα Βέρβαινα[49] για συνέλευση με τους προκρίτους. Κι εκεί τον υποδέχθηκαν πανηγυρικά περισσότεροι από δέκα χιλιάδες ένοπλοι και λαός. Μετά τη δοξολογία διαβάστηκε στα πλήθη το έγγραφο του Αλέξανδρου Υψηλάντη που τον διόριζε πληρεξούσιο του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής:

«… Επί τούτοις στέλνω προς υμάς τον φίλτατόν μου αδελφόν Δημήτριον Υψηλάντην, άνδρα φιλογενέστατον, πατριώτην άριστον και ειδήμον των διατρεχόντων… … Δώσατε, λοιπόν, ακρόασιν εις τους λόγους του και θέλετε ιδή εντός ολίγου την τυραννίαν κατακρημνιζομένην, την δε ελευθερίαν ημών ανυψουμένην και στηριζομένην εις την πρώτην αυτής κατοικίαν…».[50]

 

Αλέξανδρος Υψηλάντης

 

Οι ολιγαρχικοί με την Πελοποννησιακή Γερουσία ήταν ανένδοτοι να αναγνωρίσουν τον Υψηλάντη ως Αρχιστράτηγο και οργανωτή του αγώνα.[51] Στην πραγματικότητα βέβαια, με αυτήν τους την άρνηση, αντιτάσσονταν στο φιλελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα της Φιλικής Εταιρείας. Άλλωστε ήταν τώρα ισχυρότεροι με την απουσία των Τούρκων.

Ο Υψηλάντης είχε όμως έτοιμη την εισήγησή του με σχέδιο του «Γενικού Οργανισμού της Πελοποννήσου». Η πρότασή του ήταν να δημιουργηθεί  μια δημοκρατική Βουλή.

«….Ο λαός εκάστης επαρχίας των τε χωρίων και της πολιτείας αυτής να εκλέξη τα αξιώτερα μέλη του με ψήφους, προς τα οποία να δίδη επιτροπικήν και πληρεξουσιότητα έγγραφον. Αυτά τα εκλεχθέντα παρά του λαού μέλη να εκλέξωσι με ψήφους τους γενικούς Εφόρους της επαρχίας, και να δώσουν προς αυτούς ενυπόγραφον γράμμα πληρεξουσιότητος, δυνάμει του οποίου να ενεργώσιν, ων ο αριθμός θέλει είναι έξ. Οι γενικοί Έφοροι της επαρχίας, με την ψήφον των ως άνωθεν εκλεχθησομένων μελών του λαού, να συνεκλέγουν τους υποεφόρους των χωρίων και αυτοί οι υποέφοροι να υποτάσσωνται εις τους γενικούς εφόρους, αναφέροντες προς αυτούς παν ότι ανήκει και δίδοντες λόγον περί πάντων… …Οι Γενικοί Έφοροι θέλουν εκλέγει από τα μέλη της Εφορίας των με ψήφους τον αξιώτερον, και να τον στέλλωσι μέλος της Γερουσίας της Πελοποννήσου. Όλα τα άνωθεν ψηφοφόρα υποκείμενα θέλουν είναι ισόψηφα, και οι περισσότεραι ψήφοι θέλουν υπερισχύσει…».[52]

Αμέσως φάνηκε η πολιτική απειρία του Υψηλάντη μπροστά στη θρασύτατη συμπεριφορά των κοτζαμπάσηδων, παρά το γεγονός ότι υπήρχε μια τεράστια αναντιστοιχία στις διαθέσεις του λαού, με την κάθετη και ασυζητητί απόρριψη της πρότασης που κόμιζε.

Πιάστηκε εντελώς απροετοίμαστος για το ενδεχόμενο αυτής της αδιαλλαξίας και, παρά το ότι είχε τον λαό δίπλα του, έκανε το χειρότερο που μπορούσε να κάνει.[53] Αποχώρησε από τα Βέρβαινα παίρνοντας μαζί του και τον Παπαφλέσσα με τελικό προορισμό την Καλαμάτα.

«Μόλις όμως μαθεύτηκε ότι εξ αιτίας των κοτζαμπάσηδων έφυγε ο Υψηλάντης, τότε ξέσπασε η θύελλα. Όλος ο συγκεντρωμένος λαός και στρατός (5 χιλιάδες),που στον Υψηλάντη στήριζαν τις ελπίδες τους, ότι θα έφερνε σε καλό τέλος τον αγώνα και φοβόντουσαν ότι με την αναχώρηση του θα έσβηνε η Επανάσταση, ξεχύθηκαν έξαλλοι σε μια τεράστια συγκέντρωση, που πρωτοστατούσαν απλοί κι άγνωστοι άνθρωποι του λαού,… Ασυγκράτητοι και μαινόμενοι έφτασαν στο σπίτι του Πετρόμπεη, που ήταν συγκεντρωμένοι και συσκέπτονταν οι κοτζαμπάσηδες κι όρμισαν να τους σκοτώσουν φωνάζοντας: Θάνατος στους Τουρκοκοτζαμπάσηδες! Θάνατος στους Τυράννους!»[54]

«Η εξέγερσις εκείνη επεδόθει εις υποκίνησιν του Αναγνωσταρά και του Παπαφλέσσα, αλλά η αλήθεια είναι ότι υπήρξε αυθόρμητος».[55]

Μόνο ένα θαύμα θα μπορούσε εκείνη την ώρα να γλιτώσει τους κοτζαμπάσηδες και πράγματι, την τελευταία στιγμή, εμφανίστηκε ο Κολοκοτρώνης σαν «από μηχανής θεός».

Διηγείται ο ίδιος:

«Εις τα Βέρβαινα ήσαν συναγμένοι έως 5.000 στρατιώτες. Αυτοί πήραν όλα τα άρματα δια να σκοτώσουν όλους τους άρχοντες. Ήρθαν και μας πολιόρκησαν εις το κονάκι του Πετρόμπεη, όπου είμεθα συναγμένοι. Ήκουσα το θόρυβο και ηθέλησα να βγω έξω, ο Κανέλλος Δεληγιάννης μ’ εμπόδιζε, τους είπα: «Αφήστε να βγω μήπως γίνει αρχή και πέσει κανένα τουφέκι και τότε μας σκοτώνουν όλους». Εγώ στρατιώτες δεν είχα τότε, εβγήκα έξω και μίλησα: «Έλληνες τι θέλετε; Ελάτε εδώ» και ευθύς έτρεξαν να με σηκώσουν εις τον αέρα. Μου έλεγαν ότι: «Θέλουμε να σκοτώσουμε τους άρχοντες ότι μας έδιωξαν τον Υψηλάντη». […] Τους τράβηξα εις μία βρύση και τους είπα: «Διατί θέλομε το χαϊμό μας μοναχοί μας; Εμείς εσηκώσαμε τα άρματα δια τους Τούρκους και έτσι ακουστήκαμε εις τους ευρωπαίους ότι εσηκωθήκαμεν οι Έλληνες δια τους τυράννους και στέκεται όλη η Ευρώπη να ιδή τι πράγμα είναι τούτο. Οι Τούρκοι όλοι είναι απείραγοι εις τα κάστρα και εις ταις χώραις και ημείς εις τα βουνά κι αν σκοτώσωμεν τους προεστούς θα ειπούν οι βασιλείς ότι τούτοι δεν εσηκώθηκαν για την ελευθερίαν των αλλά δια να σκοτωθούν συνατοί τους και είναι κακοί άνθρωποι, καρβονάροι, και τότε ημπορεί οι βασιλείς να βοηθήσουν τον Τούρκο και να λάβωμεν ζυγόν βαρύτερον από εκείνον που έχομεν. Γράφομε και έρχεται πίσω ο Υψηλάντης και μην πάρει ο νους σας αέρα».[56]

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

 

Ο Κολοκοτρώνης έχει ήδη μεταβληθεί σε πολιτικό. Άλλωστε, παίρνει μέρος στο συμβούλιο των κοτζαμπάσηδων το οποίο δεν είχε άλλο θέμα παρά την αντιμετώπιση του Υψηλάντη. Όταν αργότερα οι κοτζαμπάσηδες θα προσπαθήσουν να προσεταιριστούν τους Υδραίους, τους Σπετσιώτες και διάφορους Καπεταναίους οργανώνοντας τις συμμαχίες τους, η επιστολή που θα αποστείλουν θα έχει την υπογραφή του Κολοκοτρώνη και αυτή η επιστολή βρίθει αισχρών ψεμάτων και συκοφαντιών.[57]

Ο Κολοκοτρώνης εξ άλλου, χαρακτηρίζει τους Καρμπονάρους κακούς ανθρώπους. Στην πραγματικότητα οι Καρμπονάροι δεν είναι τίποτα άλλο παρά μυστικές οργανώσεις σαν τη Φιλική Εταιρεία. Είναι το κίνημα που αντιδρώντας στη σκληρή στάση της Ιεράς Συμμαχίας, ζητούν δημοκρατική διακυβέρνηση και σύνταγμα. Το ίδιο πράγμα δηλαδή που ζητούν και οι εξεγερμένοι στα Βέρβαινα: «θέλουμε σύστημα (σύνταγμα)».

Υπάρχει πλήρης ταύτιση του Κολοκοτρώνη με το αφήγημα της διαβολής των Φιλικών από τους συντηρητικούς.[58]

Τέλος, είναι άξιο σχολιασμού, ότι εμφανίζεται ήδη, στα γεγονότα που εξετάζουμε, το σπέρμα των μελλοντικών παρατάξεων, καθώς υπήρχαν διαφορετικές απόψεις για τη μορφή του νέου ελληνικού κράτους. Κάποιοι επιθυμούσαν την εγκαθίδρυση μιας μοναρχίας υπό ευρωπαϊκή επιρροή, ενώ άλλοι προτιμούσαν μια δημοκρατική διακυβέρνηση, με τον Κολοκοτρώνη να τάσσεται ο ίδιος σαφώς, υπέρ της ξένης επιτροπείας.

Δεν συνάδουν όμως, «οι ανησυχίες» του Κολοκοτρώνη για τη γνώμη των ξένων Βασιλιάδων, με τις αντικειμενικές δυνατότητες του Ελληνισμού, ο οποίος είναι μια μεγάλη δύναμη εκείνη την εποχή, οικονομικά και πληθυσμιακά.

Οι μεγάλες αυτές δυνατότητες οφείλονται στο γεγονός ότι Έλληνες κατέχουν ισχυρές θέσεις σε σημαντικά κέντρα της Ελληνικής διασποράς αλλά έχουν συγκεντρώσει και σημαντική ισχύ και στο εσωτερικό, κυρίως από το εμπόριο μέσω θαλάσσης.[59] Ο πολιτικός επαρχιωτισμός της Πελοποννησιακής Ολιγαρχίας, ούτε μπορεί, ούτε θέλει να διανοηθεί αυτές τις μεγάλες δυνατότητες. Καθορίζει την πολιτική του από τη διατήρηση των προνομίων του, με καταστροφικές όμως συνέπειες για την επανάσταση και τη μετέπειτα πορεία του νεοελληνικού έθνους.

 

Ζαράκοβα[60]

«Οι Ολιγαρχικοί καταπτοημένοι με την εξέγερση του λαού, αναγκάστηκαν να γράψουν στον Υψηλάντη και να τον παρακαλέσουν «δουλικώς» να ξαναγυρίσει.»

«Οι κοτζαμπάσηδες που ανησυχήσανε με την κραυγή, με την «κοινή βοή», που έφτανε από όλον τον Μοριά, έφυγαν απ’ τα Βέρβαινα κι επήγαν στη Ζαράκοβα κι ο Υψηλάντης υπεικόντας στην πρόσκληση που του έκαναν 22 οπλαρχηγοί που τον ανακήρυξαν Αρχιστράτηγο και «σωτήρα», δέχτηκε τέλος να ξαναγυρίσει στα Τρίκορφα[61] που τον ήθελε ο στρατός κι όχι στη Ζαράκοβα που είχαν συνέλευση και τον καλούσαν οι Ολιγαρχικοί. Κι άρχισε πάλι το τρενάρισμα με ατέλειωτες επιστολές και διαπραγματεύσεις που οι προεστοί σκόπιμα παρέτειναν για να κουράσουν τον Υψηλάντη και να τον αναγκάσουν να υποχωρήσει. Ο στρατός όμως και ο λαός που τους πήραν από κοντά για να τους επιτηρούν, αγανακτισμένοι με την παρελκυστική τους αναβλητικότητα, όρμησαν πάλι εξαγριωμένοι στον ψηλό πύργο της Ζαράκοβας που είχαν καταφύγει οι προύχοντες κι υψώνοντας ντουφέκια, σπαθιά και ρόπαλα, φώναζαν απειλητικά: «Θάνατος! Θάνατος στους κοτζαμπάσηδες!»[62]

Και πάλι ο Κολοκοτρώνης «έσωσε τους κοτζαμπάσηδες από σίγουρο Θάνατο αυτή τη φορά». [63]

Ο μακρόσυρτος λόγος του Κολοκοτρώνη στη Ζαράκοβα, τον οποίο ο Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΣ χαρακτηρίζει «από τους μνημειώδεις του μεγάλου αρχηγού» δεν είναι τίποτα άλλο από μια φλυαρία με σκοπό να καλμάρει τους εξεγερμένους. Αποκορύφωμα αυτού είναι η φράση: «Δεν ξέρουμε εμείς όσα ξέρουν τούτοι (οι κοτζαμπάσηδες) ψέματα. Έρχεται ώρα που χρειάζονται τα Ψέματα» [64].

Από κάποια άποψη η ομιλία του είναι πράγματι ιστορική: Είναι συμβατή με την καθιέρωση του εθνικού αφηγήματος. Προβάλει δηλαδή τη θρησκευτική διαφορά και αποσιωπά την κοινωνική αντινομία.

Το μέγεθος και η στρατιωτική ετοιμότητα των εξεγερμένων στα Βέρβαινα και τη Ζαράκοβα, δείχνουν το πόσο μεγάλη ήταν η ευκαιρία που χάθηκε, ώστε να αποκτήσει η Ελληνική Επανάσταση τον χαρακτήρα που αρχικά η Φιλική Εταιρεία επεδίωκε, αν συνυπολογίσουμε ότι από παντού στην Πελοπόννησο, όπου υπήρχε στρατός, τα μηνύματα που έφθαναν ήταν αναφανδόν υπέρ του Υψηλάντη.

Υπήρξε καθολική η αποδοχή του από τον λαό. Με ένα κάλεσμά του θα μπορούσε να συγκεντρώσει μια δύναμη που θα ξεπερνούσε εύκολα τις δέκα χιλιάδες και από παντού οι Καπεταναίοι ήταν έτοιμοι να συντρέξουν. Με λίγα λόγια όσοι πολεμούσαν εναντίων των Οθωμανών ήταν εναντίων των Ολιγαρχικών.[65]

Για τα δεδομένα της εποχής, επρόκειτο για μια πανίσχυρη επαναστατική δύναμη. Με έναν αντίστοιχο σε μέγεθος στρατό, ο Μπολιβάρ κατάφερε να απελευθερώσει όλη τη Λατινική Αμερική. Αν μάλιστα σκεφθεί κανείς τις αντιξοότητες που είχε να αντιμετωπίσει ο Μεγάλος Ελευθερωτής και πόσο ευνοϊκές ήταν η συνθήκες για τον Υψηλάντη, τότε μπορούμε πραγματικά να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της χαμένης ευκαιρίας.

Αντικειμενικά, αυτή η τόσο μεγάλη χαμένη ευκαιρία βαραίνει τον Υψηλάντη.

«Με δυο λόγια -γράφει ο Τρικούπης- αυτά που έπρεπε και μπορούσε να πετύχει ως τολμηρός επαναστάτης, μέσα σε μια στιγμή σείοντας μόνο το σπαθί του και χωρίς να χύσει ούτε μια σταγόνα αίμα, αφού κανένας δεν τολμούσε να του αντισταθεί με τα όπλα, τα διαπραγματευόταν σαν ανίσχυρος συμβιβαστής με ειρηνικές πρεσβείες και ανώφελες συζητήσεις».[66]

 Όχι μόνο ο Τρικούπης αλλά οι περισσότεροι ιστορικοί εστιάζουν στον χαρακτήρα του Υψηλάντη, αλλά μια τέτοια προσέγγιση είναι ασφαλώς επιδερμική.

Θα άξιζε πάντως, κάποιος να μελετήσει τα γεγονότα που εξετάζουμε, μόνο και μόνο για να γνωρίσει τον Υψηλάντη. Σε κάθε επιστολή, σε κάθε διαταγή, ανακαλύπτουμε έναν σπουδαίο στρατιωτικό. Για παράδειγμα, στην πρώτη του μόλις διαταγή για να πειθαρχήσει το στράτευμα, δεν παρέλειψε να επισημάνει: «και ας μεταχιρισθώμεν ως φίλους τους ήσυχους Μουσουλμάνους, ή εκείνους οίτινες παραδοθέντες υπεχρεώθησαν να φαίνονται τοιούτοι».[67] Ήταν ο μόνος που είχε όλες τις προϋποθέσεις να οργανώσει και να ηγηθεί στον επαναστατικό στρατό.

Ας μην ξεχνάμε όμως, ότι η Ελληνική Επανάσταση ήταν σχέδιο των Ελλήνων της αστικής τάξης της διασποράς. Από εκεί απορρέει κάθε προσπάθεια εθνικής ή πολιτικής αφύπνισης την ώρα που στην Οθωμανική επικράτεια είναι διάχυτη η απογοήτευση και η μοιρολατρία.

Αυτοί είναι οι οραματιστές ενός αστικού κράτους που θα αποτελεί το νέο πεδίο επέκτασης των ισχυρών οικονομικών κέντρων, που έχουν αναπτυχθεί στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Επομένως, είναι βέβαιο ότι ο Υψηλάντης μετέβηκε στην Πελοπόννησο, χωρίς να του έχει δοθεί η μόνη ρεαλιστική εναλλακτική λύση στο προδιαγεγραμμένο αδιέξοδο, δηλαδή η εξόντωση των κοτζαμπάσηδων.

Ο Κορδάτος εξηγεί:

Το μεγάλο επίσης σφάλμα των Φιλικών ήτο ότι έδωσαν υπερβολικήν σημασίαν εις την συμμετοχήν των προκρίτων, επίστευαν ότι θα εκινούντο οπωσδήποτε από την Κωσταντινούπολιν έως την Κρήτην. Εις το σημείο αυτό ηπατήθηκαν και τα σχέδια των εφ’ όσων εστηρήζοντο εις εσφαλμένας πληροφορίας ηδύνατο να κοστίσουν ανεπανόρθωτους ζημίας εις το έθνος.

Οι Φιλικοί δεν είχαν προσέξει ως όφειλον το αγροτικόν και λαικόν στοιχείον ή πιο σωστά δεν ηθέλησαν να το προσεταιριστούν, ίσως διότι εις την Ευρώπην η Γαλλική Επανάστασις υπεχώρησε και διότι ήθελαν, όπως είπομεν, να στηριχθούν εις τα ανώτερα στρώματα του πληθυσμού. Ως εκ τούτου δεν ήλθον εις άμεσον επαφήν με τας αγροτολαϊκάς μάζας. Ο ιακωβινισμός είχε καταντήσει μπαμπούλας. Εξάλλου τα αστικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας δεν είχον κανένα συμφέρον να δώσουν ριζικήν λύσιν εις το αγροτικόν ζήτημαν. [68]

Από τους μυημένους στη Φιλική Εταιρεία ένα ελάχιστο ποσοστό ήταν αγρότες, παρότι οι αγρότες αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα των επαναστατημένων.[69] Βέβαια, κάτω από τους συνωμοτικούς κανόνες έπρεπε να μυηθούν άνθρωποι «κλειδιά» για την επιτυχία του εγχειρήματος. Έτσι, στους Σουλιώτες για παράδειγμα, απαιτούνταν μόνο η μύηση του πατριάρχη μιας φάρας. Το γεγονός ότι η Ρούμελη έχει χαμηλό ποσοστό μυημένων αλλά είχε τεράστια συμβολή στον ξεσηκωμό, εξηγείται με βάση αυτή την ανάλυση. Η μύηση του Διάκου ισοδυναμούσε με χιλιάδες. Δεν μπορούμε όμως να δεχθούμε, ότι οι μυημένοι οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου εκπροσωπούσαν τον λαό στο σύνολό τους, ούτε άλλωστε τους είχε ανατεθεί κάτι τέτοιο. Αν αυτό συνέβαινε, η επανάσταση θα είχε άλλη τροπή, δεδομένου ότι ο πεζικός στρατός ήταν λαϊκός. Η ιστορική αλήθεια είναι, ότι ένα μεγάλο μέρος αυτών και κυρίως ο Κολοκοτρώνης, αποτελούσαν μέρος των συντηρητικών και αναχρονιστικών σχηματισμών, που από την αρχή καθήλωσαν τη δυναμική της επανάστασης και άφησαν τον λαό ακέφαλο.

Η Φιλική Εταιρεία και ο Υψηλάντης, υπονόμευσαν τη δυναμική της επανάστασης προσπαθώντας να βρουν στο όνομα της συστράτευσης, μια συνισταμένη σε δυο πράγματα αντίθετα. Τη νεωτερική εποχή και την παραδοσιακή αντίληψη. Πώς όμως θα μπορούσε να γίνει αυτό, όταν οι ισχυρές παραδόσεις δεν ήταν δυνατόν να ενσωματωθούν στη νέα πραγματικότητα, και ταυτόχρονα, αυτές οι ισχυρές παραδόσεις (προνόμια, ανομία, θεοκρατία και Δεσποτισμός), διαπερνούσαν και συμπεριελάμβαναν τις αντιμαχόμενες πλευρές;

Αντίθετα, το αστικό κράτος, τα πολιτικά δικαιώματα και η επίλυση του αγροτικού ζητήματος, δεν ήταν έννοιες ασύμβατες και έπρεπε να οριοθετήσουν την επαναστατική συμπαράταξη.[70] Στο κάτω-κάτω, τι θα κέρδιζαν οι αγροτολαικές μάζες που θα πολεμούσαν για να πραγματοποιήσουν το «Σχέδιον Γενικόν» της Φιλικής Εταιρείας, χωρίς μια αγροτική μεταρρύθμιση;

Με παραχώρηση γης, διένυσαν οι επαναστάτες δίπλα στον Μπολιβάρ, τη διπλάσια απόσταση από τον στρατό του Μέγα Αλέξανδρου, μέσα από τις ζούγκλες και τα απάτητα βουνά.

Την ώρα που η Φιλική Εταιρεία διέψευδε τις προσδοκίες του λαού, εκμηδένιζε ταυτόχρονα το πολιτικό της βάρος. Η μη σωστή αξιοποίηση της μόνης πραγματικής επαναστατικής δύναμης, δηλαδή του καταπιεσμένου λαού, ανάγκασε τους επαναστάτες, να ομονοήσουν τελικά, στην αναζήτηση βοήθειας από «προστάτιδα δύναμη». Στην προσπάθεια να σωθεί η εθνική επανάσταση, καταδικάστηκε οριστικά η κοινωνική.

Η επικράτηση των Ολιγαρχικών, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη πηγή κακοδαιμονίας της επανάστασης και οδήγησε τελικά, από την ανοικτή αναμέτρηση στον εμφύλιο πόλεμο.[71]

Η κατάρρευση της επανάστασης περιγράφεται με ακρίβεια, ως το πλήρες χάος που αντιμετώπισε ο Καποδίστριας με την ανάληψη των καθηκόντων του. Το εθνικό αφήγημα συγκρούεται με τον εαυτό του. Μιλά για επιτυχημένη επανάσταση, αλλά όταν πλέκει το εγκώμιο του Καποδίστρια μιλά για την καθολική αποτυχία της.

Είναι φανερό ότι η προδοσία του Κολοκοτρώνη ξεκίνησε πριν ακόμα ο Υψηλάντης κατέβει στην Πελοπόννησο. Αθέτησε τον όρκο που έδωσε σαν Φιλικός. Η περίπτωση του Κολοκοτρώνη αποδεικνύει, ότι οι ψεύτικοι φίλοι του λαού, είναι πιο επικίνδυνοι από τους πραγματικούς εχθρούς του.

Είναι σαθρό το επιχείρημα ότι αποφεύχθηκε η αδερφοσφαγή, που υιοθετούν οι περισσότεροι ιστορικοί και επαινούν τον Κολοκοτρώνη για αυτό. Πρώτα απ’ όλα, οι τύραννοι εξοντώνονται από τους επαναστάτες ως συνέπεια της τυραννίας τους, τουλάχιστον αυτό αποτυπώνεται στην παγκόσμια ιστοριογραφία. Είναι ανιστόρητο να κατηγορούνται οι επαναστάτες για αδερφοσφαγή. Δεν είναι αδέρφια οι  τύραννοι με τους σκλάβους, οι φεουδάρχες με τους ακτήμονες και οι δυνάστες με τους δυναστευόμενους.

Αδέρφια, μπορούν να χαρακτηριστούν οι παραπάνω, μόνο με την υποβολή του εθνικού αφηγήματος, δηλαδή, ότι τελικά προέκυψε και χαρακτηρίστηκε ως αρχικός στόχος, χωρίς να έχει σχέση με τα αρχικά οράματα. Επιβλήθηκε, με την απόκρυψη των αντιθέσεων και την ενοποίηση των επαναστατών κάτω από μια κοινή εθνική ταυτότητα.

Εχθροί από την άλλη μεριά, χαρακτηρίστηκαν τα πραγματικά αδέρφια του λαού, η εξ ίσου καταπιεσμένη τούρκικη φτωχολογιά και τα αθώα γυναικόπαιδα, που υπέστησαν την αιματηρή εθνοκάθαρση και που στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτα άλλο παρά Έλληνες μουσουλμάνοι όπως θα τους ονομάζαμε σήμερα. «Τούρκος» στην εποχή που αναφερόμαστε, είχε καθαρά θρησκευτική και καθόλου εθνική ερμηνεία. Άλλωστε ήταν αυτόχθονες, γι αυτό όλοι οι θρήνοι και τα μοιρολόγια τους είναι στα Ελληνικά. Ήταν κι αυτό μια παράπλευρη συνέπεια, καθώς ο Υψηλάντης, ο μόνος που μπορούσε να αποτρέψει την σφαγή του άμαχου πληθυσμού που είχε απομείνει, είχε καταντήσει στην άλωση της Τριπολιτσάς, αντί για Αρχιστράτηγος, ένα φάντασμα της αρχικής αποστολής του. Επιθυμούσε υπογραφή και τήρηση συνθήκης, γι’ αυτό και απομακρύνθηκε από το στρατόπεδο από τους πλιατσικολόγους.

Έβλαψε βέβαια και τον αγώνα αυτή η απίστευτη φρικαλεότητα.[72] Ήταν ισχυρό πλήγμα στο ρεύμα του φιλελληνισμού και έδωσε λαβή στα ανθελληνικά κομιτάτα να εκφράζουν ανοικτά την άποψη, ότι οι Έλληνες είχαν μετατραπεί σε έναν λαό άγριο, που καμία σχέση δεν είχε με τους υποτιθέμενους πρόγονούς του και ήταν ανάξιος ελευθερίας.

Συνεπώς, επανερχόμενοι στο αρχικό ερώτημα, γιατί μέχρι σήμερα δεν έχουν αποδοθεί τα γεγονότα στις σωστές τους διαστάσεις;, διαπιστώνουμε ότι το εθνικό αφήγημα εδώ και 200 χρόνια αδυνατεί να δώσει πειστικές απαντήσεις στα λογικά ερωτήματα.

Αποσιωπά και διαστρεβλώνει το παρελθόν. Επιδιώκει να καθορίσει το μέλλον. Υποκαθιστά τη λογική με την εθνικοφροσύνη. Είναι εντελώς ασύμβατο με κάθε τι προοδευτικό, αλλά εντελώς συμβατό με την κυρίαρχη ασκούμενη πολιτική.

Τα τελευταία χρόνια, γίνεται λόγος για μια μεγάλη και επιτυχημένη αστική επανάσταση, βάσει σχεδίου, χωρίς να λέγεται ότι αυτό το σχέδιο, είχε δραματικά υποτιμήσει τον εσωτερικό παράγοντα και γι ‘αυτό απέτυχε. Πρόκειται στην ουσία, για μια ανασκευή του εθνικού αφηγήματος που περνά από την εποχή των ψεμάτων στην εποχή των αποσιωπήσεων. Η σημαντική συμβολή του τεκτονισμού, η αιματηρή εθνοκάθαρση των μουσουλμάνων, τα συντάγματα που μείναν απλές διακηρύξεις, και πάνω από όλα η αποτυχία της επανάστασης στο κοινωνικό επίπεδο παραμένουν στο σκοτάδι.

203 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής επανάστασης, η Ελλάδα αποκλίνει σταθερά από τις σύγχρονες ευρωπαϊκές δημοκρατίες, παρά τη διακήρυξη των επαναστατών που ζητούσαν «να εξομοιωθώ μεν με τους λοιπούς συνάδελφούς μας Ευρωπαίους Χριστιανούς».[73]

Ο εθνισμός ενοποίησε τους επαναστάτες, ωστόσο, κάτω από την αδυναμία της αστικής τάξης να ηγεμονεύσει και να εμφανιστεί σαν οργανωμένη κατάσταση[74],  ήταν θέμα χρόνου να κυριαρχήσουν αυτοί που διακήρυτταν:  «Κάλλιο σαρίκι τούρκικο παρά τιάρα παπική».[75]

«Βεβαίως η Επανάστασις του 1821 από εθνικής εξελίχθη και εις κοινωνικήν. Δυστυχώς όμως επροδόθη από τους αστούς. Αυτοί σιγά-σιγά εσυμμάχησαν με τους κοτζαμπάσηδες και έτσι ενόθευσαν το περιεχόμενο του αγώνος και ημποδίσαν να πάρει την ολοκληρωτικήν του μορφήν. Αυτή είναι η μόνη ιστορική αλήθεια.»[76]

 

Πηγές:

Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 2021

Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993

Τάκη Σταματόπουλου: Ο ΕΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 Τόμος Α.  Α. ΣΕΝΤΟΥΚΙΔΗ & Σια 1957

Γιάννη Κορδάτου: Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ 1989

Δ. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΑΘΗΝΑΙ 1932 τ. Β

Πέτρος Πιζάνιας: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από ραγιάς Έλληνας πολίτης. Διαφωτισμός και Επανάσταση 1750-1832 Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ  

https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/351913_o-korais-kai-o-ellinikos-antidiafotismos (Υπουργείο Παιδείας)

academia.edu: Κρητικός Παναγιώτης, Φιλική Εταιρεία και τεκτονισμός. Συμβολή των εις τον απελευθερωτικόν αγώνα του έθνους

 

 

YouTube «1821 - Αθέατες πλευρές της Μεγάλης Επανάστασης» ΟΜΙΛΗΤΗΣ: ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ Δρ. Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ, Συγγραφέας, Επιμελητής κύκλου μαθημάτων «Μαθήματα Σύγχρονης Ιστορίας»

 

YouTube Michalis Michail ΨΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 1821 Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης Ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ. «Η πραγματική άλωση έχει αρχίσει σταδιακά και γίνεται μετά από το 1821» 1: 11:08 min.

 

YouTube Κώστας βεργόπουλος Νεότερη Ελληνική Πολιτική Ιστορία 1750 - 1940 - 1 & 2

 

 


[1]www.huffingtonpost.gr/2016/03/24/arveler-sinedeyxi-elliniki-taytotita-ahrweiler_n_9518210.html

.[2] Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993 σελ. 29 «Η πολιτική θέση δύο εθνών, που κατοικούν στον ίδιο τόπο, είναι αδύνατο να διατηρηθεί αμετάβλητη, όταν το κυρίαρχο μένει στάσιμο ενώ το κατακτημένο προοδεύει. Αυτή η πολιτική μεταβολή είναι αναπόφευκτη, αν τα δύο έθνη έχουν διαφορετική καταγωγή, πιστεύουν σε διαφορετική θρησκεία, μιλούν διαφορετική γλώσσα, αποφεύγουν την μεταξύ τους επιμειξία, αλληλοθεωρούνται βέβηλα και μισούνται.» 

[3] Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993 ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ σελ. 276

3Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993 ο. π.

[5] Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993  σελ. 22 «Κάθε άνθρωπος έχει τις πολιτικές του πεποιθήσεις και είναι δύσκολο να μην επηρεαστεί από αυτές. Φυσικά και αυτός ο κίνδυνος πηγάζει από τα φρονήματα των ανθρώπων όλων των εποχών και όχι μόνο από τις περιστάσεις στις οποίες συνέβησαν τα εξιστορούμενα γεγονότα.» 

 [6]Ρωμιοί (ή Ρωμαίοι τουρκικά Rumları‎‎) ονομάζονταν οι ελληνόφωνοι Χριστιανοί που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Οι Ρωμιοί ανήκαν στο Ρουμ Μίλετ (Millet-i Rum). Κατοικούσαν στο χώρο που σήμερα αποτελεί το ελληνικό κράτος (Βικιπαίδεια)

[7] Σε αυτούς μπορούμε αναμφίβολα να συμπεριλάβουμε τους Γραικούς, δηλαδή τους ευρωπαίους του Παροικιακού Ελληνισμού. (σ. γ.)

[8] Ι. Κ. Κορδάτος Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ 1989 σελ. 160-165

[9] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 Τόμος  Α σελ. 210-211

[10] Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες σελ.102 βλέπε και σελ.140

[11] YouTube «1821 - Αθέατες πλευρές της Μεγάλης Επανάστασης» ΟΜΙΛΗΤΗΣ: ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ. https://www.youtube.com/watch?v=MUc2GXQzFAE&t=282s  min 15:00

Δες και Πέτρος Πιζάνιας: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 23, 24

 [12] Η Ιστορικός Όλγα Κατσιαρδή-Hering υπολογίζει τους Ελληνικούς τίτλους  βιβλίων που τυπώθηκαν στα τυπογραφεία της διασποράς σε 5.500. Ωστόσο η παραγωγή  των τυπογραφείων αφορά κυρίως σε εφημερίδες και περιοδικά. Μπορούμε, εξ άλλου βάσιμα να συμπεράνουμε ότι διαβάζονται επίσης οι Ιταλικοί, Γαλλικοί, και Γερμανόφωνοι τίτλοι.(σ. γ.)  https://www.youtube.com/watch?v=GOeVuAD-7ZI min.09:00

[13]Πέτρος Πιζάνιας: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 19  «Αλλά αν οι διαφωτιστές ήταν οι περίπου είκοσι, το πολύ τριάντα, τους οποίους αναφέρει διαρκώς η ιστοριογραφία, τότε νομίζω ότι ο ελληνικός Διαφωτισμός δεν θα συγκροτούσε κίνημα ιδεών παρά απλώς και μόνο μια ομάδα πολύ μορφωμένων ατόμων απολύτως αποξενωμένων από τις κοινωνίες αναφοράς τους.

[15]academia.edu Κρητικός Παναγιώτης, Φιλική Εταιρεία και τεκτονισμός. Συμβολή των εις τον απελευθερωτικόν αγώνα του έθνους

 [16] Πρὸ πολλοῦ οἱ λαοὶ τῆς Εὐρώπης, πολεμοῦντες ὑπὲρ τῶν ἰδίων Δικαιωμάτων καὶ ἐλευθερίας αὐτῶν, μᾶς ἐπροσκάλουν εἰς μίμησιν, αὐτοί, καίτοι ὁπωσοῦν ἐλεύθεροι, ἐπροσπάθησαν ὅλαις δυνάμεσι νὰ αὐξήσωσι τὴν ἐλευθερίαν, καὶ δι’ αὐτῆς πᾶσαν αὐτῶν τὴν Εὐδαιμονίαν. […] Τὸ ἔθνος συναθροιζόμενον θέλει ἐκλέξῃ τοὺς δημογέροντάς του, καὶ εἰς τὴν ὕψιστον ταύτην βουλὴν θέλουσιν ὑπέκει ὅλαι μας αἱ πράξεις.[…] Ἂς σχηματισθῶσι φάλαγγες ἐθνικαί, ἂς ἐμφανισθῶσι πατριωτικαὶ λεγεῶνες, καὶ θέλετε ἰδῇ τοὺς παλαιοὺς ἐκείνους κολοσσοὺς τοῦ δεσποτισμοῦ νὰ πέσωσιν ἐξ ἰδίων, […] Μάρτυρες οἱ ἡρωικοὶ ἀγῶνες τῶν προπατόρων μας· Μάρτυς ἡ Ἱσπανία, ἥτις πρώτη καὶ μόνη κατετρόπωσεν τὰς ἀηττήτους φάλαγγας ἑνὸς τυράννου.

[17] Το 1798 εκδίδεται από το πατριαρχικό τυπογραφείο η «Πατρική Διδασκαλία» (πρωτότυπος τίτλος: «Διδασκαλία Πατρική») που επιτίθεται εναντίον των ιδεών της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας και ουσιαστικά κατά των ιδεών του Ρήγα. Πρόκειται για ένα από τα πολλά έντυπα που εκδιδόταν από το Πατριαρχείο στην προσπάθεια να διατηρηθεί ο ραγιαδισμός. (e-prologos.gr) «Και ύψωσε την βασιλείαν αύτη των Οθωμανών περισσότερον από κάθε άλλην διά να αποδείξει αναμφιβόλως ότι θείω εγένετο βουλήματι και όχι με δύναμιν των ανθρώπων, και να πιστοποιήσει πάντας τους πιστούς ότι με αυτόν τον τρόπον ευδόκησε να οικονομήση μέγα μυστήριο, την σωτηρίαν δηλαδή εις τους εκλεκτούς των λαών».

 [18] www.news247.gr/afieromata/1821-o-othomanos-ierodikastis-pou-thisiastike-gia-tous-ellines-kai-den-timisame-pote/ : (Βλέπε και Δ. Καμπούρογλου) Ο Οθωμανός ιεροδικαστής που θυσιάστηκε για τους Έλληνες και δεν τιμήσαμε ποτέ. Συγκεκριμένα, μετά από παράκληση του Γρηγορίου, ο εφέντης Χατζή Χαλίλ ζήτησε από τον Σουλτάνο διαχωρισμό μεταξύ αθώων και ενόχων, όπως επίτασσε το Κοράνι, και αρνήθηκε να εκδώσει τη φετφά ( της γενοκτονίας )εν λευκώ.  ο ιεροδικαστής ήρθε σε ανοιχτή κόντρα με τον διπλωμάτη Mehmet Sait Halet Efendi (1761–1822) που επηρέαζε άμεσα τον Σουλτάνο. Η δε γυναίκα του, κατηγορήθηκε ως μάγισσα και εκτελέστηκε. Ο εφέντης άφησε την τελευταία του πνοή στο Αφιόν Καραχισάρ, στο δρόμο προς την εξορία του, όντας βασανισμένος και παράλυτος. (Η παρένθεση και η υπογράμμιση του γ.)

[20] Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες σελ.102-103

[21]. Κ. Κορδάτος Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ 1989 σελ. 188 «Οι Φαναριώται και οι ανώτεροι κληρικοί -όπως ο Ιγνάτιος που έμενεν εις την Πίζαν της Ιταλίας- ευθύς εξ αρχής διέβαλαν τους Φιλικούς και προσπάθησαν να τους χαρακτηρίσουν ως επιπόλαιους, ανόητους και επικίνδυνους νεωτεριστάς, οι οποίοι γυρεύουν να πάρουν στο λαιμό τους όλο το έθνος, διότι παρά την θέλησιν των ευρωπαϊκών Δυνάμεων και αντίθετα με το επικρατούν πνεύμα εις όλο τον κόσμο, αυτοί επροπαγάνδισαν και προπαγανδίζουν ιακωβινικάς αρχάς και ως εκ τούτου δημιουργούν στάσεις και την εχθρότητα της Ευρώπης».

 

[22] YouTube Κώστας βεργόπουλος Νεότερη Ελληνική Πολιτική Ιστορία 1750 - 1940 - 1 Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΦΥΠΝΙΣΗ 1750 – 1820 min 1:37:50 « Όλες οι αναλύσεις που είχαν παρουσιαστεί στα χρόνια που προηγήθηκαν του 1821, ακόμα και μέχρι το 1821 μιλούσαν για στόχους που ήταν πολύ διαφορετικοί από αυτό που τελικά επικράτησε και το οποίο στο τέλος όλοι αποδέχτηκαν για δικό τους ενώ κάνεις δεν είχε μιλήσει για αυτόν, δηλαδή το εθνικό κράτος...»

https://www.youtube.com/watch?v=iwtypaAe4oI&t=6032s

[23] Ι. Κ. Κορδάτος Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ 1989 σελ. 33 «Το έθνος -αυτό μας διδάσκει η μελέτη της ιστορίας- είναι φαινόμενο των νεότερων χρόνων, ένα ιστορικό φαινόμενο που έχει την αφετηρία του στο τέλος του μεσαίωνα, όταν η φεουδαρχία άρχισε να κλονίζεται και η αστική τάξη άρχισε να ανεβαίνει».

 [24] Βλέπε πολιορκία της Βιέννης και συνθήκη Κάρλοβιτς. Ξεκινά η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1821 έχει ήδη αποφασιστεί ο διαμοιρασμός των Ευρωπαϊκών εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ωστόσο το ζήτημα αυτό θα επιλύονταν μέσα στα ανακτοβούλια της Ιεράς Συμμαχίας. Είναι τουλάχιστον αφελές από την μεριά των Φιλικών να νομίζουν ότι θα μπορούσαν να εκβιάσουν τέτοιας σημασίας αποφάσεις και ειδικά σε μια εποχή που δεν είχαν σβήσει ακόμη οι φωτιές των Ναπολεόντειων πολέμων. (σ. γ.)

 [25] YouTube «1821 - Αθέατες πλευρές της Μεγάλης Επανάστασης» min 1:45 ΟΜΙΛΗΤΗΣ: ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ

https://www.youtube.com/watch?v=MUc2GXQzFAE&t=946s

 [26] Πύλη για την Ελληνική γλώσσα. Λεξικό της κοινής νεοελληνικής επανάσταση η [epanástasi] Ο33 : 1.το σύνολο των ιστορικών γεγονότων που συμβαίνουν σε μία οργανωμένη κοινωνία, κυρίως κράτος, όταν ένα τμήμα της, μικρό ή μεγάλο, εξεγείρεται με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας και την πραγματοποίηση ριζικών αλλαγών (πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών κτλ.): (Η υπογράμμιση του γ.)

[27] Νεότερη Ελληνική Πολιτική Ιστορία 1750 - 1940 – 2 min 26:30 «κανείς σε τελευταία ανάλυση, κανείς  από τους στόχους της επανάστασης του 1821 δεν πραγματοποιήθηκε ικανοποιητικά, ούτε οργανική ανασύνδεση της νεοελληνικής κοινωνίας με το παρελθών πραγματοποιήθηκε, ούτε λειτουργική ένταξη της Ελληνικής κοινωνίας στο παρόν επιτεύχθηκε, o αρχαϊσμός έμεινε ανολοκλήρωτος όπως βέβαια και ο αστισμός έμεινε ανολοκλήρωτος, η επανάσταση ενεργοποίησε δυνάμεις που καθήλωσαν την  εξέλιξη της μέσα σε ιδιαιτέρως συντηρητικά σχήματα..»

https://www.youtube.com/watch?v=0xBOQneRLVk&t=1968s

[28] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 Τόμος Α σελ. 79, αρχική πηγή Πιπινέλης.

[29] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ.80, Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δεληγιάννη.

[30] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 Τόμος Α σελ.81

[31] Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Σπυρίδωνος Τρικούπη ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993 σελ. 109 «Πάντοτε όμως προτιμούνταν οι εύποροι και έτσι εκπληρώνονταν η διάταξη του Σόλωνα που έλεγε ότι πρέπει να εκλέγουν οι φτωχοί και να εκλέγονται οι πλούσιοι»

[32] Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες σελ. 113-119

[33] Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993   σελ.109-110  

[35] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ. ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΄Γ σελ. 27-42 Τόμος Α. Δες και αφοριστικό του Πατριαρχείου 1805

[36] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ Τόμος Α αρχική πηγή Βλέπε ημερολόγιο Ραπτοπούλου: «Ημείς δε οι Τούρκοι είμεθα απλοί εκτελεσταί των αποφάσεων των προεστώτων και άνευ των αποφάσεων αυτών ημείς δεν ηδυνάμεθα να εισπράξωμεν φόρον». Βλέπε και Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Σπυρίδωνος Τρικούπη ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993   σελ. 110 «Έτσι ο γενικός φόρος (δεκάτη) καθορίζονταν από κοινού με την τουρκική εξουσία, ενώ ο ειδικός κάθε επαρχίας ή δήμου μόνο από τους Έλληνες. Επίσης η καταβολή και η είσπραξη όλων των παραπάνω φόρων ήταν έργο των Ελλήνων». (Η παρένθεση και η υπογράμμιση του γ.)

[37] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 Τόμος Α σελ. 86 Αρχική πηγή William Gell.

[38] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 Τόμος Α σελ.87

[39] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ.92 Αρχική πηγή Φίνλεϊ τ. Β σελ.41

[40] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821   Τόμος Α σελ. 96-97 αρχική πηγή   Πουκεβίλ, Ταξίδι στην Ανατολή.

[41] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ.99 Δες και «Ελληνική Νομαρχία» «Οι γεωργοί, η σεβασμιωτέρα κλάσις μιας πολιτείας, ο σταθερώτερος στύλος της πολιτικής ευτυχίας, ζη χειρότερα από τα ίδια τα ζώα. Βέβαια ο πλούσιος Οθωμανός, τρέφει τ’ αλογά του με πολλά καλιότερα φαγητά από εκείνα οπού φυλάττουσιν εις την ζωήν και είς τας θλίψεις τον αθώον και δίκαιον χωριάτην.[..]» 

[42] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ. 91

[43] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ.150

[44]Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  σελ.151 Τόμος Α αρχική πηγή  Παλαιών Πατρών Γερμανού Απομνημονεύματα

[45] Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΥ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΑΘΗΝΑΙ 1932  τ. Α σελ.248-249

[46] Τάκη Σταματόπουλου Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ. 97 «Πας τις εισερχόμενος εις τους οίκους εκείνους -γράφει ο Γρηγοριάδης- πάραυτα εξεπλήσετο βλέπων και θαυμάζων τα λαμπρά έπιπλα, τα διάφορα μεταξωτά είδη και τα βαρύτιμα γουναρικά, ως δε και τον χρυσόν και τον άργυρον και τους πολυτίμους λίθους εξ αδαμάντων, μαργαριτών και άλλων ειδών, τα οποία όλα αυτά εστολίζουν τους μεγάλους εκείνους οίκους της Πελοποννησιακής αριστοκρατίας.

[48] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821  Τόμος Α σελ.210

[49] Είναι χτισμένα στις βόρειες πλαγιές του όρους Πάρνωνα σε υψόμετρο 1.160 μέτρων, αποτελώντας τον ορεινότερο οικισμό του. Απέχουν 20 χιλιόμετρα από την Τεγέα Αρκαδίας, 35 χιλιόμετρα από την Τρίπολη και 45 χιλιόμετρα από το Άστρος. Εκείνη την εποχή αποτελούσαν την έδρα της Πελοποννησιακής Γερουσίας. (σ. γ.)

[50] Δ. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΘΗΝΑΙ 1932 τ. Β ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ σελ.213

[51]Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες σελ.104 

[52] Ανδρέα Ζ. Μάμουκα, τόμος Α΄σελ.12-13 Αθήνα 1839

[53] Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες σελ.85

[56] elllinikoxronografima.blogspot.gr αρχική πηγή Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη

[57]Δ. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΑΘΗΝΑΙ 1932 τ. Β σελ.225-226

[58] Ι. Κ. Κορδάτος Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ 1989  σελ. 188

[59] Βλέπε Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (σ. γ.)

[60] Μαίναλο Αρκαδίας. Παλαιότερα ονομαζόταν «Ζαράκοβα» (σ. γ.)

[61] Τα Τρίκορφα είναι μια σειρά βουνοκορφών του ανατολικού Μαίναλου, στα οποία οχυρώνονταν οι επαναστατημένοι κατά των Τούρκων Έλληνες. (σ. γ.)

[62] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821   Τόμος Α σελ.215, 217

[64] Δ. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΑΘΗΝΑΙ 1932 τ. Β σελ.234

[65] Τάκη Σταματόπουλου, Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821   Τόμος Α σελ.216

[66] Σπυρίδωνος Τρικούπη. Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ 1993 σελ.282

[67] Δ. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΘΗΝΑΙ 1932 τ. Β ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ σελ.217

[69] Πέτρος Πιζάνιας Η Ελληνική επανάσταση ένα Ευρωπαϊκό γεγονός ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 35 Από ραγιάς Έλληνας πολίτης. Διαφωτισμός και Επανάσταση 1750-1832 Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ 

 

[70] Μιχάλης Π. Λυμπεράτος: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες σελ.193-199

[72] https://atticavoice.gr/istoria/fakelos-1821/item/889-1821-oi-megales-sfages: Ο Έλληνας ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων είναι ακόμη γλαφυρότερος μιλώντας για τη σφαγή: «Γυναίκες, σημειώνει, ν η λευκότης διεφιλονείκει και προς αυτήν την χιόνα, νεάνιδες, ων ουδ’ ο θάνατος κατεμάρανε την χιόνα, βρέφη, τα μεν χειραπτάζοντα τους μαστούς και βαβάζοντα, τα δε το στόμα έχοντα επί του μαστού μητρός αιμοφύρτου, νέοι, γέροντες, άνδρες, ανάμικτοι κατέκειντο θέαμα βαρυπενθές… Ιδίως δε η εκ της πύλης των Καλαβρύτων μέχρι του σατραπείου λεωφόρος από λιθοστρώτου μετεσχηματίσθη, ίν’ είπωμεν, εις πτωματόστρωτον, και ούθ’ ο πεζός, ούθ’ ο ίππος επάτει επί της γης, αλλ’ επί πτωμάτων«. 

[73] Επαναστατικό Σύνταγμα της Επιδαύρου (σ. γ.)

[74] Νίκου Ζαχαριάδη: Πρόκειται για ανοικτή επιστολή του που δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ το Σεπτέμβριο του 1945  «Γιατί η αστική τάξη στην Ελλάδα και ο πολιτικός της κόσμος πρόδωσαν την αστικοδημοκρατική αποστολή τους, που περιλαμβάνει και τη δημιουργία πραγματικά γερής, οικονομικά και πολιτικά ανεξάρτητης νεοελληνικής εθνικής πολιτείας.»

[75] Φράση που αποδίδεται στον Λουκά Νοταρά, αλλά την θέση αυτή έχει και ο Κοσμάς ο Αιτωλός και επαναλαμβάνεται στα θεολογικά συνέδρια. Σημαίνει καλύτερα Τουρκοκρατία παρά Λατινοκρατία. Η άποψη αυτή επιβιώνει ως της μέρες μας και δείχνει τον έντονο αντί-Δυτικό χαρακτήρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. (σ. γ.)

Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)