Στο θέμα αυτό που παρουσιάζεται στην ‘’τροφώνιο ακαδημία’’, «Κωπαΐδα», θα συναντηθούν ο μύθος με την ψυχολογία. Πρεσβεύω την άποψη πως σε κάθε θέμα κατοικεί πάντα μια σύνδεση με την ψυχολογία. Και εδώ θα ρίξουμε φως σε ένα διαφορετικό θέμα, όχι δεν είναι υπερφυσικό ούτε μεταφυσικό, αλλά απόλυτα ανθρώπινο. Συνδέεται με την λίμνη Κωπαΐδα, αλλά και με πολλές άλλες λίμνες της χώρας μας. Αφορά ένα τέρας, ένα θεριό, αυτό που λεγόταν ότι κατοικούσε στην λίμνη.
Εικόνα 1:Λίμνη Κωπαΐδα – γκραβούρα
Στην εποχή μας βέβαια η επιστημονική γνώση μας έχει απομακρύνει από τέτοιους «θρύλους». Χρειάζεται να σταθούμε όμως σε αυτήν την κάποια ανάγκη των ανθρώπων, η οποία γέννησε το τέρας αυτό. Υπάρχει μια εύκολη απάντηση και αυτή είναι η άγνοια των ανθρώπων, ή όπως λέγεται στα χωριά η ‘’αμορφωσιά’’, θα τολμήσω όμως να σας φανερώσω ότι ίσως υπάρχουν και άλλες αιτίες. Αιτίες που ακόμη και σήμερα παρόλη την πρόοδο και την ευκολία στην πρόσβαση της πληροφορίας μοιάζουν να διατηρούνται στην επιφάνεια. Ποιες; Ο κόσμος έχει ‘’ανάγκη’’ για ιστορίες σαν εκείνη της Κωπαΐδας, και τέτοιες συναντάμε σε όλη την Ελλάδα αλλά και σε όλη την υδρόγειο…
Η πλειονότητα των πολιτισμών αναγνωρίζει το γεγονός ότι η ζωή ξεκίνησε μέσα από το νερό και αυτό αποτυπώνεται στους μύθους και στις παραδόσεις τους. Για παράδειγμα, πολλές από τις Νύμφες, όπως οι Ναϊάδες προστάτιδες των νερών, κατοικούσαν στα γλυκά νερά και διέθεταν μαγικές δυνάμεις. Στη συντροφιά τους συμμετείχαν νεράιδες και ξωτικά, ξωνέρια και στοιχειά, θεριά, τέρατα και άγνωστα πλάσματα.
Εικόνα 2: στοιχειά, θεριά, τέρατα…κατοικούσαν στα γλυκά νερά
Όλα αυτά πλημμύρισαν και τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό και συνόδευσαν τη ζωή των ανθρώπων στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Οι λίμνες, τα έλη και άλλες υγροτοπικές περιοχές, ήταν και κοιτίδα παραδόσεων για ανεξήγητα φαινόμενα, μα και καταστάσεων που κάλυπταν με δέος, φόβο και φαντασία, τη συνύπαρξη του ανθρώπου με τη Φύση, από καταβολής κόσμου....
Η Κωπαΐδα έχει, ή ορθότερα είχε, ένα δικό της τέρας, έναν ‘’θρύλο’’ που την ακολουθεί από τότε που ήταν λίμνη, και κατά την διαδικασία αποξήρανσης της, αλλά και ακόμη υπάρχει φωλιασμένος σε κάποια μυαλά στα παραλίμνια χωριά της, σαν ανάμνηση, σαν παραμύθι… και εδώ ας δούμε ένα κείμενο που διαβάζουμε κάπου, παρμένο από διηγήσεις για «το θεριό του βάλτου»…
«Τους καλοκαιρινούς μήνες, τα ήσυχα βράδια, μέσα από τα κοάσματα των βατράχων, ο υπόκωφος βρυχηθμός ήταν ανεπανάληπτος. Σε κάποιες περιπτώσεις οι κάτοικοι άναβαν φωτιές στα σημεία που έβλεπαν προς τη λίμνη, πιστεύοντας ότι αυτό το ‘’κάτι’’ που τους απειλούσε, θα συναντούσε εμπόδια, αν επιχειρούσε να κατευθυνθεί προς το μέρος τους. Ακόμη, γίνονταν και δεήσεις στις εκκλησίες, για να λυτρωθούν από το μυστηριώδες πλάσμα που όπως έλεγαν ‘’η ύπαρξή του και η εκδήλωση της παρουσία του απειλούσε το μέλλον τους, την περιουσία τους, ίσως και την ίδια τους τη ζωή’’.
Ο Δημήτρης Μακρυγιάννης γράφει όσα με πολύ συγκίνηση, θαυμασμό και νοσταλγία, οι σημερινοί υπερήλικες γέροντες περιγράφουν για όσα ανεξίτηλα έμειναν στο μυαλό τους από την ζωή και τις περιπέτειες του πραγματικά επίγειου παράδεισου που ήταν τότε η λίμνη της Κωπαΐδας.
‘’Κατά καιρούς, τα γύρω παραλίμνια χωριά, ακούγανε μία παράξενη βοή που έμοιαζε με άγριο μούγκρισμα θεριού να έρχεται απ’ το βαλτοτόπια της Κωπαΐδας. Και τύχαινε τούτο το βουητό να το ακούνε πιο πολύ τις ήσυχες καλοκαιριάτικες νύχτες, όπου κρατούσε ως τα πρωτοβρόχια.
Τα γυναικόπαιδα της Βοιωτίας έτρεμαν απ’ τον φόβο τους και τα ζώα ξαφνιασμένα τρέχοντας αποζητούσαν καταφύγιο. Τρομαγμένοι σταυροκοπιούνταν ακόμη και οι άντρες, ενώ οι γέροι έδιναν εξήγηση μ’ αυτά τα λόγια: «… Χουγιάζουν οι ψυχές στις βουλιαγμένες χώρες της Κωπαΐδας…». Και ο βρυχηθμός αυτός ήταν «προάγγελος κακών συμβεβηκότων ήτοι, πολέμων, επιδημιών κλπ». Όπως έλεγαν οι γέροντες, «ηκούσθη κατά την Επανάστασιν του 1821, εις τον καιρό της χολέρας, εις την Κρητικήν επανάστασιν και κατόπιν».’’
Εικόνα 3: Και τύχαινε τούτο το βουητό τύχαινε να το ακούνε πιο πολύ τις ήσυχες καλοκαιριάτικες νύχτες
Μαθαίνουμε λοιπόν πως το τέρας μας ήταν περισσότερο καλοκαιρινό, και πως μόνο τους ήχους του άκουγαν οι άνθρωποι των παραλίμνιων χωριών, και ποτέ δεν το αντάμωσε κανείς. Ο βρυχηθμός του ακουγόταν σε απόσταση τόση όση διασχίζει με τα πόδια του ο άνθρωπος μέσα σε τρεις ώρες όπως έλεγαν. Ακόμη πώς κινούνταν μέσα στους καλαμιώνες και τα φυτά άνοιγαν διάπλατα στο πέρασμά του, τα νερά ανακατεύονταν μανιασμένα και όλα τα υπόλοιπα πουλιά και ζώα της λίμνης να απομακρύνονταν έντρομα!
Συνήθως λοιπόν το τέρας αυτό αποκαλούνταν ως «Ίταυρος» ή «Γήταυρος
Γήταυρος (ο), δεν είναι η Κωπαΐδα μόνο όπου ο Γήταυρος κατοικούσε, αλλά ως όνομα έχει υπάρξει σε πολλές περιοχές. Το όνομα αυτό περιγράφει το μυθικό θηρίο που οι άνθρωποι ανέφεραν κυρίως στην μεσαιωνική και νεοελληνική παράδοση. Λέγεται και ίταυρος, ήταυρος, ζήταυρος, ή νήταυρος (κατά τόπους ονομασίες) και φωλιάζει σε βυθούς ποταμών, λιμνών, σε έλη, καθώς και σε περιβόλους ναών. Έχει ακαθόριστη μορφή πότε βοδιού ή βουβαλιού, και πότε μεγάλου σκουληκιού ή δράκοντα και μουγκρίζει σαν ταύρος. Είναι πάντα αθέατο το θηρίο αυτό. Ζει μόνο στη φαντασία των ανθρώπων.
Για να επιδιώξει κάποιος να δώσει πειστικές ερμηνείες για όλα αυτά που συνέβησαν στις ελληνικές λίμνες, και συγκεκριμένα στην Κωπαΐδα, θα πρέπει να δεχθεί ότι τόσο η εκδοχή της παρουσίας ενός κάποιου πλάσματος που ζούσε σ΄ αυτές, όσο και η επιστημονική εκδοχή του φυσικού φαινομένου για κίνηση υδάτων και ρευμάτων αέρα στο υπέδαφος των λιμνών είναι εξίσου πιθανές!
Τα όσα φτάνουν σήμερα στη γνώση μας για το μυστηριώδες πλάσμα της λίμνης της Κωπαΐδας στηρίζονται τόσο σε παλιά συγγράμματα όσο και σε συζητήσεις με κατοίκους της περιοχής, μεγάλης ηλικίας, που σαν ζωντανές βιβλιοθήκες γνώσης έρχονται να μεταφέρουν στη μνήμη της σύγχρονης γενιάς, όλα όσα αυτοί αλλά και οι πρόγονοί τους είχαν ζήσει. Όλα εκείνα τα περίεργα που συνέβαιναν αλλά και εξακολουθούν να συμβαίνουν…
Ας δούμε πιθανές εξηγήσεις.
Ο Ήταυρος λοιπόν, υπάρχει. Σύμφωνα με την ορνιθολογία, είναι ένα είδος μικρού μοναχικού ερωδιού που ζει, πετάει, τρέφεται, ζευγαρώνει και αναπαράγεται σε περιοχές με καλαμιώνες και υδρόβια βλάστηση, ένα χαρακτηριστικό των όχθεων των λιμνών και φυσικά και της Κωπαΐδας. Ονομασία του Ήταυρου:
Ελληνική: Νυχτοκόρακας
Λατινική: Ardea Stellaris (ερωδιός, ο αστερίας για τους Έλληνες, από το φτέρωμά του)
Γαλλική: Butaurus Stellaris από το butor, δηλ. βούταυρος (bos + Taurus).
Γερμανική: Rohrbruller (μυκητής των καλαμιώνων), Moorochse (βόδι των ελών), Riedochse (βόδι των καλαμιώνων)
Εικόνα 4: ο ίταυρος ζει σε περιοχές με καλαμιώνες και υδρόβια βλάστηση
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε σε σχετική ημερίδα του Μουσείου Λιμναίου Πολιτισμού ο επιστήμονας Θεολόγος Παρδαλίδης, είναι ένας μεγαλόσωμος ερωδιός (μήκους 69-81 εκατοστά), με χοντρό λαιμό και με κοντά πόδια, που τού δίνουν ένα παράξενο περπάτημα, καθώς οι πατούσες του σέρνονται πίσω από το σώμα του. Το φτέρωμά του είναι καστανό, με αποχρώσεις καφέ έως πυρόξανθο και με μαύρες ρίγες στη ράχη και τις φτερούγες.
Εικόνα 5: ίταυρος, ήταυρος, ζηταυρος, ή νήταυρος
Είναι είδος κρυπτικό. Πολύ χαρακτηριστική είναι η στάση που παίρνει όταν αντιλαμβάνεται ότι κινδυνεύει. Παραμένει ακίνητος, με ανασηκωμένο το ράμφος του, δίνοντας την εντύπωση μικρού πασσάλου. Η στάση του αυτή δημιουργεί μια πολύ πετυχημένη παραλλαγή ανάμεσα στα καλάμια, όπου διακρίνεται με μεγάλη δυσκολία.
Η φωνή του είναι βραχνή και ακούγεται το χάραμα ή το σούρουπο. Είναι χαμηλόσυχνη και για αυτό ακούγεται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων. Εκπνέει σαν απόμακρη κόρνα πλοίου και γι αυτό τροφοδοτεί θρύλους και παραμύθια. Τον αποκαλούν το “θεριό του βάλτου” λόγω του απόμακρου μουγκρίσματός του που δεν εντοπίζεται εύκολα. Η φωνή του αλλά και ο βιότοπός του αποτέλεσαν την βάση για τις ονομασίες που του έχουν αποδοθεί, Botaurus από το “Βους” και “Ταύρος”.
........
Μπορείτε να διαβάσετε όλη την εισήγηση στην διεύθυνση: https://drive.google.com/file/d/1tKIZB-yqH5voVUGbbU5vP2pOz
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου