Η εισήγηση"Ραντεβού στις βρύσες" της Λιβαδειάς πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 1η Ιουνίου 2024 στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου Λεβαδέων από την Στεργιανή Παναγιώτα Γιαφέντη, στα πλαίσια του 3ου κύκλου του Λαϊκού Πανεπιστημίου "Τροφώνια Ακαδημία".
Απόσπασμα από την εισήγηση:
Καλησπέρα σας,
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Νιαβή και την Τροφώνια Ακαδημία για την φιλοξενία.
Στόχος της αποψινής μου εισήγησης είναι να στρέψω την προσοχή μας στις δημόσιες βρύσες. Μεέμφαση στις βρύσες της Λιβαδειάς, τη θέση τους στο σύγχρονο αστικό τοπίο και τον ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή των κατοίκων και των επισκεπτών,προτίθεμαι να καταθέσω μέσω τηςΤροφώνιας Ακαδημίας μία πρόταση για την αναβίωση της λειτουργικής τους χρήσης, αλλά και την ανάδειξή τουςως σύγχρονα τοπόσημα της πόλης,μέσα από αρχιτεκτονικές και εικαστικές παρεμβάσεις.
- Θα ξεκινήσω με μια εισαγωγή για τον ρόλο του νερού και των δημοσίων κρηνών στη ζωή ανθρώπων και πολιτισμών
- Θα δούμε επιγραμματικά τους στόχους του προγράμματος της GREENPEACE με τίτλο «Ραντεβού στις βρύσες» –εξού και ο τίτλος της αποψινής παρουσίασης
- Θα αναφερθώ εν τάχει στη νομοθεσία που διέπει τη λειτουργία των δημοσίων βρυσών
- Θα σταθούμε επιλεκτικά σε κάποιες χαρακτηριστικές βρύσες της πόλης
και στη συνέχεια
- θα καταθέσω την πρότασή μου, που αποτελεί και πρόταση της Τροφώνιας Ακαδημίας –την οποία και ευχαριστώ για την αποδοχή–, για εξωραϊσμό και ανάπλαση των βρυσών που βρίσκονται κατά μήκος του άξονα της οδού Στρατηγού Ιωάννου, η οποία ξεκινά από την πλατεία της Μητρόπολης και καταλήγει στην πλατεία της Ταμπάχνας.
[...]
Ραντεβού στις βρύσες
Το «Ραντεβού στις Βρύσες», που δίνει τον τίτλο στην αποψινή παρουσίαση, είναι ένα πρόγραμμα της Greenpeace, το οποίο υλοποιείται αυτή τη στιγμή σε πολλές χώρες της Ευρώπης,προκειμένου να εξασφαλιστεί πόσιμο νερό και πρόσβαση σε αυτό για όλους. Κι όταν λέμε για όλους, εννοούμε ανθρώπους, ζώα και πουλιά. Παράπλευροι στόχοι του προγράμματος είναι η αναβάθμιση των πόλεωνκαι η μείωση του πλαστικού μιας χρήσης.
Θα σας προέτρεπα να επισκεφθείτε το siteGreenpeacehttps://www.greenpeace.org/greece/rantevou-stis-vrises/, όπου υπάρχει εφαρμογή στην οποία μπορούμε να καταγράψουμε τις δημόσιες βρύσες που βρίσκονται στη γειτονιά μας, στην περιοχή μας, στην πόλη γενικότερα και να ενημερώσουμε την εφαρμογή για τη λειτουργικότητά τους ή μη.
Στόχος, όμως, σήμερα δεν είναι να μιλήσουμε για το πρόγραμμα της Greenpeace, αλλά με αφορμή το πρόγραμμα αυτό, να καταθέσουμε το δικό μας σχέδιο δράσης για τις βρύσες της Λιβαδειάς, το οποίο λαμβάνει υπόψη το νέο νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει στη χώρα μας για τις δημόσιες βρύσες.
Νομοθετικό πλαίσιο
α) Άρθρο 16 της Οδηγίας 2020/2184 (ΕΕ)
σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης
β) Άρθρα 16 και 18 της ΥΑ Δ1(δ)/ΓΠ οικ. 27829ΦΕΚ Β 3525 2023“Ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/2184”
γ) Νόμος 4736/2020 (ΦΕΚ200Α/20.10.2020)
Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/904 σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον
Το ανθρώπινο δικαίωμα σε ασφαλές πόσιμο νερό αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 28 Ιουλίου 2010.
Επειδή το νερό θεωρείται παγκόσμιο δημόσιο αγαθό και όχι εμπόρευμα, οι πρωτοβάθμιοι Ο.Τ.Α., οι οποίοι διαθέτουν δίκτυο πόσιμου νερού, υποχρεούνται να διαθέτουν κοινόχρηστες βρύσες για παροχή δωρεάν πόσιμου νερού σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και σε δημοτικές παιδικές χαρές, παρέχοντας επίσης κατάλληλη σήμανση.Υποχρεούνται επίσης να επεκτείνουν το δίκτυο με κοινόχρηστες βρύσες σε δημόσιους χώρους συνάθροισης εντός των ορίων της αρμοδιότητάς τους, καθώς και να ενθαρρύνουν τη χρήση επαναχρησιμοποιούμενων δοχείων νερού.
Δημόσιες βρύσες στη Λιβαδειά
  |
Οι δημόσιες βρύσες απαξιώθηκαν και βγήκαν από τη ζωή μας, όταν πλέον όλα τα σπίτια συνδέθηκαν στο δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης των δήμων και των κοινοτήτων. Ευτυχώς όμως κάποιες από τις βρύσες αυτές δεν καταστράφηκαν και διατηρούνται ακόμα. Ίσως γιατί όπως έγραφε ο Γρηγόριος Καμπούρογλου:
«[…] πρέπει πράγματι να έχει κανείς μεγάλην δύναμιν αναισθησίας
και απονιάς διά να καταστρέψει μίαν παλαιάνβρύσιν»…
Στη Λιβαδειά δυστυχώς δεν έχουμε περίτεχνες κρήνες, όπως συναντάμε σε πολλά ελληνικά χωριά ή και πόλεις. Και αυτές που υπάρχουν έχουν υποβαθμισμένη παρουσία στον δημόσιο χώρο.
 |
|
Εικόνα 5 Κρήνη στον Πεζόδρομο της Χριστοδούλου |
Ø Η πιο έντεχνη από τις κρήνες -αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο- βρίσκεται στο κέντρο της Λιβαδειάς, χαμηλά στον πεζόδρομο της οδού Χριστοδούλου. Είναι μια μαρμάρινη κρήνη με αετωματική πλάτη, διακοσμημένη με ανάγλυφη διακόσμηση κιόνων δεξιά και αριστερά και τον μακεδονικό ήλιο ψηλά στο κέντρο του αετώματος. Συνοδεύεται από μια μονολιθική μαρμάρινη γούρνα (η οποία μοιάζει να είναι ένας από τους παλιούς εκείνους νεροχύτες προηγούμενων δεκαετιών). Παλαιότερα η κρήνη βρισκόταν ακριβώς στην αρχή του πεζόδρομου της Χριστοδούλου, οπότε ο διαβάτης της Μπουφίδου μπορούσε να σταματήσει για νερό.
 |
| Κρήνη πεζόδρομου Χριστοδούλου |
Σήμερα, βρίσκεται τρία μόλις μέτρα πιο πάνω, αλλά δύσκολα θα την προσέξει κανείς. Μεταφέρθηκε εκεί το 2008, όταν στη θέση της ανεγέρθηκε η προτομή του Νικόλαου Μπουφίδη – και δυστυχώς δεν είναι πλέον σε λειτουργία.
Νομίζω,όμως, πως ήρθε η ώρα να την αναστήσουμε! Γι’ αυτό προτείνω να εισηγηθούμε στον Δήμο τη μεταφορά της λίγα μέτρα πιο πάνω και την τοποθέτησή της στον άξονα Β/Ν εφαπτόμενη στο πεζούλι της φωτογραφίας, ώστε να είναι ορατή ακόμη και από τον πεζόδρομο της Μπουφίδου.
 |
|
Εικόνα 6 Βρύση πλατείας Οδυσσέα Ανδρούτσου |
Ø Δεύτερη βρύση σε κεντρικό σημείο της πόλης είχαμε στην πλατεία Οδυσσέα Ανδρούτσου, απέναντι από το κτήριο του παλαιού Δημαρχείου. Το νερό ερχόταν από την πηγή της Λεπτοκαρυάς και εθεωρείτο θεραπευτικό. Ως παιδί θυμάμαι να πηγαίνουν δεκάδες Λιβαδείτες καθημερινά στη βρύση για να γεμίσουν πλαστικά μπιτόνια και νταμιτζάνες. Σήμερα στο σημείο δεν υπάρχει πλέον παροχή νερού. Διατηρείται μόνο η μαρμάρινη μονολιθική στήλη με ενσωματωμένη βάση, η οποία φιλοξενούσε τη βρύση.
Στη βάση είναι λαξευμένα τα αρχικά Δ.Λ. (Δήμος Λεβαδέων) και η χρονολογία κατασκευής της, 1972. Είναι η δεύτερη βρύση για την οποία προτείνω να αιτηθούμε τη λειτουργική της αναβίωσή, με την απαραίτητη προσθήκη γούρνας ή εσχάρας.
Ø Η επόμενη βρύση δεν βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και δεν είναι σε χρήση. Την επέλεξα για το αρχιτεκτονικό της ενδιαφέρον και για να συνειδητοποιήσουμε ότι κάθε συνοικία είχε στο παρελθόν τη βρύση ή τις βρύσες της και καλό θα είναι να τις αναζητήσουμε και, ει δυνατόν, να τις αναστήσουμε.
Πρόκειται για μια βρύση ενσωματωμένη στη λιθοδομή της περίφραξης σε οικία της οδού Αθάμαντος στο Λυκοχώρι.Εδώ έχουμε έναν ένθετο, πέτρινο τοξωτό μονόλιθο, ο οποίος λειτουργεί ως πλάτη. Τα δύο ανοίγματα δεξιά και αριστερά της βρύσης δεν ξέρω αν είναι διακοσμητικά ή επιτελούσαν κάποια λειτουργία, πάντως κάτω έχουμε αντί γούρνας την σχάρα ομβρίων του δήμου.
Η φωτογραφία είναι από την προσωπική συλλογή του κ. Λουκά Γερούλια, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά. Από το προσωπικό του αρχείο είναι και η φωτογραφία της «βρύσης του Κορόζου», τραβηγμένη από τον HansHenriksen, δεν γνωρίζουμε δυστυχώς τη χρονολογία. Πάντως, ως παιδί θυμάμαι αυτόν τον συνεχή ορμητικό πίδακα του νερού..
Ø Σήμερα η βρύση στα σκαλοπάτια πλησίον της οικίας Κορόζου διατηρείται, και μάλιστα είναι συνδεδεμένη στο δίκτυο ύδρευσης. Θα πούμε όμως περισσότερα για τη βρύση αυτή στη συνέχεια.
Ραντεβού στις βρύσες
της οδού Στρατηγού Ιωάννου
Στη διαδρομή που ξεκινά από την πλατεία της Ταμπάχνας και καταλήγει στην πλατεία της Μητρόπολης, υπάρχουν τρεις δημόσιες βρύσες και βρίσκονται όλες σε λειτουργία. Ας τις δούμε μία μία και στη συνέχεια θα καταθέσω την πρότασή μου για την αναβάθμιση και αξιοποίησή τους.
 |
Εικόνα 7 Η βρύση στην πλατεία της Ταμπάχνας
|
Εδώ παρατηρούμε πολλά από τα χαρακτηριστικά της «απλής» κρήνης, που περιγράψαμε προηγουμένως: βλέπουμε τον λιθόκτιστο τοίχο, δεν υπάρχει ωστόσο τοξωτή εσοχή με «χούφτα», παρά μόνο ο σωλήνας της παροχής νερού. Η κρήνη βέβαια έχει ανακατασκευαστεί.Δεν διατηρείται στην αρχική της μορφή, την οποία θυμάμαι ως παιδί. Δεν ξέρω πότε ακριβώς ανακατασκευάστηκε (αν κάποιος το γνωρίζει ας μας διαφωτίσει), οπότε πιθανώς έχουν αφαιρεθεί και η αρχική «χούφτα» και οι «παραθύρες» στα πλάγια. Στο δάπεδο της βρύσης βρίσκεται μια υποτυπώδης ορθογώνια «γούβα» η οποία είναι και αυτή σύγχρονη. Η αρχική βρύση, απ’ όσο θυμάμαι, είχε χώρο για πλύσιμο των ρούχων και εσχάρα απορροής.
Έχουν διατηρηθεί, ωστόσο, από την παλιά κρήνη η ένθετη επιγραφή που μας πληροφορεί ότι η βρύση δημιουργήθηκε ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΒΕΡΓΟΥ 1948.
Ένθετο επίσης είναι και ένα οκταγωνικό μαρμάρινο διακοσμητικό στοιχείο με ανάγλυφη παράσταση δικέφαλου αετού. Δυστυχώς μαζί με όλα αυτά έχουμε και κάποια σημάδια βανδαλισμού.
Ø Η τρίτη κρήνη στη διαδρομή μας προς τη Μητρόπολη είναι και η πλέον πολυαποτυπωμένη σε έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, γκραβούρες και φωτογραφίες.
Εικόνα 9 Δήμος Κιούσης | Βρύση Κορόζου
Εικόνα 10 Οικία Αικατερίνης Ζανιά (Γκέκα)
Πρόκειται για έναν απλό, πέτρινο τοξωτό μονόλιθο που βρίσκεται στα σκαλάκια του Κορόζου. Εδώ τη βλέπουμε σε δύο ζωγραφικές απεικονίσεις: την πρώτη (αριστερά)με περιγραφή «οικία Αικατερίνης Ζανιά (Γκέκα)», την αλίευση από το διαδίκτυο χωρίς αναφορά σε ζωγράφο ή χρονολογία∙ τη δεύτερη, τη βρήκα στο fb και πρόκειται για ζωγραφικό πίνακα του Δήμου Κιούση.
Εικόνα 11 Η Βρύση του Κορόζου σήμερα
Πρόταση προς τον Δήμο
Απώτερος στόχος της εισήγησής μου απόψε είναι η αστική αναζωογόνησημέσω της αισθητικής αναβάθμισης των δημόσιων βρυσών του πιο ιστορικού αλλά και του πιο τουριστικού πλέον δρόμου της πόλης, της οδού Στρατηγού Ιωάννου.
Για τον σκοπό αυτό, προτείνωη Τροφώνια Ακαδημία να προσεγγίσει αρχιτέκτονες της πόλης, εν ενεργεία και συνταξιούχους, ώστε αφιλοκερδώς να συνεισφέρουν με μελέτες και σχέδιαγια την ανάπλαση των τριών κρηνών(τα οποία θα υποβληθούν για έγκριση στην αρμόδια καλλιτεχνική επιτροπή), διατηρώντας και εντάσσοντας στα σχέδιά τους τα αξιόλογα αρχιτεκτονικά μέλη των υπαρχουσών κρηνών, καθώς αυτές αποτελούν φορείς της ιστορικής και πολιτισμικής μας μνήμης.
Η ανάπλαση των κρηνών αυτών θα αναβαθμίσει την περιοχή και θα προσδώσειπροστιθέμενη αρχιτεκτονική ή και εικαστική αξίαστις ήδη λειτουργούσες βρύσες, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό σύγχρονα τοπόσημα.
Οι κρήνες της Στρατηγού Ιωάννου θα μπορούν:
· Νασυμπεριληφθούν σε τουριστικούς οδηγούς ως αυτοτελή αξιοθέατα της πόλης
· Να ενταχθούν σε περιπατητικές περιηγήσεις για σχολεία και επισκέπτες που επιθυμούν να ακολουθήσουν εναλλακτικές διαδρομές του νερού. (Εναπόκειται στον Δήμο, βέβαια, να οργανώσει το ολοκληρωμένο δίκτυο δημοσίων βρυσών της πόλης, υποστηρίζοντάς το και με εφαρμογή για smartphones με πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με το νερό)
· Να συμβάλουν στην αλλαγή κουλτούρας ως προς κατανάλωση νερού. Σε συνδυασμό με ειδική σήμανση και μια συστηματική καμπάνια από τον Δήμο, μπορούν να συντελέσουν στη μείωση της χρήσης εμφιαλωμένου νερού από τους επισκέπτες της πόλης, αλλά και τους κατοίκους της Λιβαδειάς. Η ασφάλεια του εμφιαλωμένου γερού για την υγεία, βάσει πολυάριθμων επιστημονικών μελετών, αμφισβητείται πλέον παγκοσμίως. Ως εκ τούτου, η δραστική μείωση της χρήσης του συνεπάγεται πολλαπλά οφέλη:
- υγεία
- μείωση του καθημερινού κόστους για αγορά νερού με αντίστοιχη
- περιορισμό της περιβαλλοντικής ρύπανσης με τη μείωση του όγκου των πλαστικών απορριμμάτων.
Προ ημερών ήρθα σε τηλεφωνική επαφή με τον Δήμος Λεβαδεών. Ο ειδικός συνεργάτης του Δήμου, κ. Βασίλης Μπαρδάκας -ο οποίος βρίσκεται σήμερα εδώ και τον ευχαριστούμε για την παρουσία του– έδειξε ενδιαφέρον για την πρόταση και δήλωσε τη διάθεση του Δήμου να εντάξει την ανάπλαση των κρηνών της Στρατηγού Ιωάννου σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης για το 2025.
Ετοιμάζοντας την πρόταση αυτή, ωστόσο, πληροφορηθήκαμε ότι ένας συμπολίτης μας έχει ζητήσει να αναπλάσει με δικά του έξοδα τη «βρύση του Κορόζου», και χαίρομαι ιδιαιτέρως, καθώς το γεγονός αυτό ενισχύει τη δική μας προσπάθεια. Αντί της βρύσης Κορόζου, θα μπορούσαμε να εντάξουμε στο σχέδιο δράσης μας την υποτυπώδη σήμερα βρύση στην περιοχή του πάρκινγκ της Κρύας, η οποία είναι ένας απλός σωλήνας.
Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι υπάρχει ήδη έτοιμο πλάνο δράσης: από την πρόσκληση των αρχιτεκτόνων και την κατάθεση των προτάσεων, μέχρι τη δυνατότητα συνεργασίας τους με ντόπιους καλλιτέχνες.Ευχαριστώ θερμά την κα Σοφία Τσαμπά για τη ουσιαστική συμβολή τηςστη σύνταξη της πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς τους αρχιτέκτονες και αναμένουμετην επίσημη αποδοχή της πρότασης από τον Δήμο για την κατάρτιση του φακέλου χρηματοδότησης του έργου.Εύχομαι του χρόνου το καλοκαίρι το ραντεβού μας ναγίνεισε εξωτερικό χώρο και να περιηγηθούμε στις αναγεννημένες βρύσες της Στρατηγού Ιωάννου.
Σας ευχαριστώ πολύ!
